Wadżrajana
Z Wikipedii
Wadżrajana to kierunek buddyzmu , który wyodrębnił się w II wieku n.e. w Indiach w ramach tradycji Mahāyāna i podobnie jak ona pielęgnuje ideał bodhisattwy, który rozwija miłujące współczucie (skt. Bodhiczitta) dla pożytku wszystkich istot oraz zrozumienie natury rzeczywistości Siunjata i wiedzy o naturze Buddy. Za odradzającego się bodhisattwę uważa się m.in. tybetańskiego Dalajlamę czy Karmapę. „Droga niezniszczalnego” nie może być w żadnym przypadku przedstawiona jako coś odrębnego od mahajany. W istocie tantrajana (wadżrajana) jest mahajaną. Różni się nie poglądem, a metodami. Szamar Rinpocze, naucza, że trzy pojazdy (drogi) to: pojazd śrawaków (słuchaczy), pojazd pratjekabuddów i pojazd bodhisattwów. W ramach bodhisattwajany istnieje również tantrajana.
Spis treści |
[edytuj] Etymologia
Wadżrajana (skt. Vajrayāna, tyb. rdo rje theg pa), także Tantrayāna, Mantrayāna, potocznie nazywana jako Diamentowa droga, jednak nie jest to precyzyjne tłumaczenie tybetańskiego określenia dordże thekpa. Dordże, czyli wadżra, od której bierze nazwę Wadżrajana, określa nie nazwę substancji (diament) – ale nazwę właściwości, czyli trwałości, niezniszczalności. Właściwiej byłoby tłumaczyć jako „droga niezniszczalnego”. Tybetańczycy rzadko używają tej nazwy, częściej spotyka się nazwę tantrajana lub droga sekretnej mantry. Mianem "dordże" również określa się również rytualny przedmiot, który wraz z "dzwonkiem" symbolizuje niedualny stan umysłu, zjednoczenie żeńskich i męskich aspektów oświecenia, pierwotnej mądrości i miłującego współczucia (skt. Bodhiczitta), ostatecznego zrozumienia oraz metod prowadzących do tego poziomu.
[edytuj] Historia
Nauki Wadżrajany pierwotnie Budda przekazywał swoim najbliższym uczniom m.in. królowi Indrabodhi. Początkowo rozwijała się ona w Indiach, w średniowieczu trafiła również na Sri Lanki oraz do Azji Centralnej, Indochin, Indonezji, Chiny, Mongolii i Japonii.
W Indiach, w czasie końcowego rozkwitu buddyzmu Wadżrajany, kiedy popularne były nauki tantr Jogi Najwyższej, pojawiło się wielu cenionych mistrzów tego kierunku, takich jak Tilopa, Naropa, Saraha, Maitripa, Virupa, Lalita Wadżra, Niguma, Luipa i wielu innych, wśród których najsłynniejsi znani są jako "Osiemdziesięciu Czterech Mahasiddhów" (skt. Wielkich Buddyjskich Urzeczywistnionych).
W VIII w. przekaz Wadżrajany dotarł do Tybetu i Bhutanu z krainy Oddijana dzięki Padmasambhawie (tyb. Guru Rinpocze) i wielkiemu scholastykowi Wimalamitrze oraz dzięki 25 uczniom i uczennicom Padmasambhawy, którzy stali się mahasiddhami. W roku 775 n.e. założono pierwszy klasztor buddyjski Samye. Ich nauczanie dało początek szkole "starożytnych przekazów", zwanej później jako Ningmapa. Jednak na skutek prześladowań buddyzmu za czasów króla Langdharmy (838-841), który sympatyzował z szamańską religią Bon, praktyki buddyjskie niemal zanikły w Tybecie. Przekaz przetrwał głównie poprzez odnajdywanie "ukrytych skarbów" zwanych termami, którym szkoła Ningma zawdzięcza swoje późniejsze odrodzenie, oraz nieliczne unikalne bezpośrednie przekazy, np. w szkole Sakja.
W XI wieku nastąpiło drugie przeniesienie nauk buddyjskich do Tybetu i Bhutanu (tzw. przekaz sarma). Nauki Wadżrajany zostały przeniesione i przetłumaczone wtedy z Indii przez takich mistrzów i tłumaczy jak Marpa i Drokmi, dając początek szkołom Kagyupa i Sakjapa, które wkrótce przejęły również najgłębsze nauki starego przekazu. W tym samym okresie również wiele przekazów nauk zostało przeniesionych do Tybetu przez Atiszę rozwiązując wiele istniejących ówcześnie wątpliwości związanych z tym czy Wadżrajanę traktować jako oddzielny od Sutr i od Mahajany pojazd. Nauki te dały początek szkole Kadampa. Dzięki reformie tej szkoły oraz dalszemu rozwinięciu w niej praktyk tantrycznych przez Tsongkhapę w XV wieku powstała nowa tradycja Gelugpa. Zanim w XIII wieku kultura buddyjska w Indiach została zniszczona przez ekspansję Hinduizmu, Islamu i najazdy plemion muzułmańskich, ostatni znaczący rozwój nauk dzięki mistrzowi Jumo Mikjo Dordże, którego nauki stały się podstawą tybetańskiej szkoły Dzionangpa.
Obecnie nauki Wadżrajany praktykowane są szeroko w buddyzmie tybetańskim, w szkołach Ningma, Sakja i Kagju, Gelug. Jednak Wadżrajana występuje znacząco również w Japonii w tradycji Shingon. W XX wieku na skutek represji chińskich w Tybecie buddyzm został niemal całkowicie zniszczony. Podobnie stało się w komunistycznej Mongolii. Jedynie uchroniło się Królestwo Bhutanu. Wielu nauczycieli i buddystów z Tybetu, wraz z całym bogactwem nauk i duchowych skarbów buddyzmu tybetańskiego, znalazło schronienie w Indiach, Nepalu i Bhutanie, jak i również na Zachodzie.
Od lat 70. ubiegłego stulecia buddyzm Wadżrajana rozwija się również na Zachodzie. W Polsce nauki Wadżrajany pojawiły się jako "Diamentowa Droga" po raz pierwszy dzięki Lamie Ole Nydahlowi w roku 1976, były to nauki związane z przekazem tybetańskiej szkoły Kagyu.
[edytuj] Praktyka
W Wadżrajanie praktyki przekazywane są od czasów Buddy w nieprzerwanej linii od nauczyciela do ucznia. To dlatego, tak ważna jest tu rola duchowego nauczyciela – lamy. Bez jego kierownictwa uczeń nie ma dostępu do najgłębszych nauk i praktyk, takich jak Mahamudra, Dzogczen i Tantry Jogi Najwyższej.
W systemie tym, oprócz rozwijania współczucia, kładzie się nacisk na praktykę tantr buddyjskich, utrzymywania ślubowań Bodhisattwy i ślubowań tantrycznych. Tantry nie koncentrują się jedynie na intelekcie, lecz angażują cały potencjał człowieka, pełne spektrum doświadczeń. Jest to konsekwentny system barwnych technik medytacyjnych, które polegają między innymi na wyobrażaniu określonych form buddów, powtarzaniu mantr, usypywaniu mandali, czy stosowaniu różnych jogicznych ćwiczeń, mających oczyścić system wewnętrznych kanałów energii ciała. Z tego powodu ścieżka ta nazywana jest czasami Mantrayāna lub Tantrayāna. Więcej patrz w artykule Tantry Jogi Najwyższej o klasyfikacji tantr.
Słowo tantra dosłownie znaczy "sieć", "tkać". Odnosi się do najsubtelniejszego stanu umysłu, którego kontynuacja trwa po śmierci poprzez kolejne odrodzenia, zwanego "Przejrzystym Światłem". Stan ten, zwany również naturą buddy, jest nieoddzielny od doskonałego oświecenia, w taki sposób, jak dwie nici splecione są w gęstej fakturze materiału. Osiągnięcie tego stanu przez praktykującego, jest dlatego trwałe i niezniszczalne. Kruche i niepełne doświadczenia, np. jedynie intelektualne zrozumienie, można z kolei porównać do łat naszytych na materiał – mają ograniczoną powierzchnię i z biegiem czasu mogą się oderwać. Wadżrajana więc nie zajmuje się spekulacjami filozoficznymi. Kładzie największy nacisk na wolną od konceptualnych wyobrażeń medytację, i zgodne z tym działania dla pożytku wszystkich czujących istot (Bodhiczitta) w codziennym życiu oraz zabezpieczenie osiągniętych poziomów rozwoju.
W praktyce Wadżrajany istotne jest także utrzymywanie tzw. "czystego poglądu" – chodzi tutaj o doświadczanie wszystkich zjawisk i sytuacji jako doskonałych, tylko z tego powodu, że mają one sposobność manifestowania się. Tarthang Tulku przedstawia taką postawę następująco:
- "Wadżrajana nie jest ograniczoną doktryną, ale ścieżką nieskończonego rozwoju. Całkowicie wychodzi poza dualistyczne medytacje i koncepcje. W wadżrajanie życie nie jest problemem do rozwiązania, lecz doświadczeniem o niewyczerpalnym bogactwie i twórczej energii. Nic nie jest odrzucane ani negowane, bowiem ten, który praktykuje wadżrajanę, rozwija umiejętności dostrzegania i wrażliwość na korzystne aspekty wszystkiego, co istnieje."
- Tarthang Tulku, "Gest Równowagi"
W tradycyjnej Mahajanie Bodhisattwa praktykuje postawę Bodhiczitta oraz właściwe zrozumienie rzeczywistości, zgodnie z naukami o "pustości" Siunjata i naturze Buddy poprzez Sześć Paramit, zbierając stopniowo oraz oddzielnie (podczas medytacji lub poza nią) nagromadzenie zasługi i mądrości, niezbędne, aby osiągnąć oświecenie, tj trzy ciała Buddy, co zajmuje czas trzech niezliczonych okresów (skt. kalpa). Wadżrajana jest jednak szczególną ścieżką, gdyż umożliwia to Bodhisattwie niezwykle szybko oraz jednocześnie, szczególnie poprzez praktykę Tantr Jogi Najwyżej, bezpośrednio prowadząc do oświecenia, tj trzech ciał buddy, już za życia praktykującego.
[edytuj] Nauki Trzeciego Obrotu Kołem Dharmy a teoria Wadżrajany
W teorii Wadżrajany główny nacisk kładzie się na nauki o naturze umysłu i rzeczywistości w celu zrealizowania bezpośrednio doskonałej obecności poza wszelkimi konceptualnymi wyobrażeniami zwanej Przejrzyste Światło, stanu, który określany jest niekiedy jako absolutnie istniejący. Nauki te biorą źródło z tantr buddyjskich, szczególnie takich tantr Jogi Najwyższej jak Guhjasamadża oraz Kalaczakra. Teorię Wadżrajany jednak można odnieść również do nauk tzw. "Trzeciego obrotu Kołem Dharmy", jako trzeciej klasy nauk udzielonych przez Buddę, nauk o naturze Buddy. Jeden z wielkich tybetańskich mistrzów medytacji wyjaśnia to w ten sposób:
- "Sutry nauczają, że Budda obrócił Kołem Dharmy trzy razy. Za pierwszym razem nauczał, że zjawiska istnieją ale są pozbawione 'ego'. Za drugim razem nauczał, że zjawiska nie istnieją, że są 'puste'. Za trzecim razem nauczał o absolutnej rzeczywistości, o 'przejrzystym świetle umysłu'."
- Khenpo Tsutrim Gyamtso Rinpocze, "Stopnie Medytacji Pustki"
Nauki o naturze Buddy miały swój rozkwit w Indiach od pierwszego tysiąclecia n.e. Najpierw pojawiły się filozoficzne doktryny braci Asanga i Vasubandhu, dla których inspiracją był Maitreya i sutry Nirvana oraz Srimala. Według ich nauk wszystkie uwarunkowane zjawiska są puste, z wyjątkiem natury buddy (skt. Tathagatagarbha), która jako jedyna jest absolutnie rzeczywista. Stoi to w opozycji do omylnie rozumianej koncepcji pustości (skt. Sunjata), jako nicości (na sposób nihilizmu). Jednak nauki o naturze Buddy nie przeczą wcale właściwemu zrozumieniu filozofii Środkowej Ścieżki (skt. Madhyamaka) o "pustości" Siunjata, ale są niczym uzupełnienie w celu kompleksowego opisania natury rzeczywistości, (patrz: Natura Buddy, a "pustość"). Według buddyjskich szkół Dzionang, i niektórych podszkół Kagyu i Nyingma nauki te opowiadają poglądowi Szentong, tymczasem szkoła Gelug i Sakja odnosi je do nauk Czittamatra.
Pogląd szentong, czyli pogląd stanowiący iż natura umysłu (natura Buddy, mądrość buddy) nie jest pozbawiona własnego istnienia, ale jest pozbawiona zakrywających ją wszelkich nietrwałych błędów i splamień, nie jest wyłącznie poglądem tantryków. Pogląd szentong jest zawarty w wielu sutrach i siastrach (komentarzach do sutr). Nie należy również rozumieć, iż ci, którzy kroczą ścieżką Mahajany są zwolennikami rangtong, a ci, którzy kroczą ścieżką tantry – zwolennikami szentong. Szentong służy jako antidotum, jeśli medytujący zbytnio przyzwyczaja się do negowania wszelkich doświadczeń i w efekcie nie dostrzega doskonałych właściwości dharmakaji. Z kolei rangtong jest konieczny wówczas, gdy adept niewłaściwie rozumie sposób, w jaki istnieje natura buddy, prawdziwa pustka, czy mądrość buddy. W szkole Gelug nauczany jest pogląd rangtong, ale praktyki tantryczne również są ważną częścią nauk tej szkoły (chociażby bardzo ważna dla tej szkoły tantra Kalaczakry, która ma swoje sześć jog, równie głębokich jak sześć jog Naropy czy Nigumy). W czasie praktyk tantrycznych w Gelug mówi się w finalnym stanie o „jedności błogości i pustki” – czyli tak, jak czyni się to w Kagju czy Ningma. Jeden z uczniów Khenpo Rinpocze (specjalisty od szentong) mówił, iż w Gelug stosują pogląd szentong jako „zręczną metodę” podczas samej praktyki, w fazie dzog rim. Drikung Kagju – naucza na ogół poglądu rangtong. Drukpa Kagju – szentong. Wśród Karma Kagju jedni nauczyciele zwracali uwagę na ten, a inni na tamten pogląd. Np. VIII Karmapa Mikjo Dordże nauczał głównie rangtong, VII Karmapa Czedrak Gjamtso – szentong. Z punktu widzenia takich nauczycieli nauki są tylko metodą. Stosuje się taką, która jest potrzebna w danym momencie.
[edytuj] Bibliografia
- Dalajlama Tenzin Giaco, Świat buddyzmu tybetańskiego, Wydawnictwo MUDRA, 2002
- John Powers, Introduction to Tibetan Buddhism, (tłum. polskie: Wprowadzenie do Buddyzmu Tybetańskiego), Wydawnictwo A, Kraków, 1999
- Lama Ole Nydahl, Jakimi rzeczy są, Wydawnictwo 108, Gdańsk, 1995
- Lama Ole Nydahl, Budda i miłość, Wydawnictwo Jacek Santorski & CO, Warszawa, 2007
- Khenpo Tsutrim Gyamtso Rinpocze, Stopnie Medytacji Pustki, Marpa Translation Committee, Szczecin 1997
- Sogyal Rinpocze, Tybetańska księga życia i umierania, Wydawnictwo Mandala, Warszawa 2005
- Lati Rinpocze, Hopkins Jeffrey, Śmierć, stan pośredni i odrodzenie w buddyzmie tybetańskim, Wydawnictwo A, 1999
[edytuj] Zobacz też
- Osiem wielkich systemów praktyk Tybetu
- Mahajana
- Porównanie buddyzmu Wielkiej i Diamentowej Drogi
- podział szkół Madhjamiki wg Gelug i Kagyu i Trzy Obroty Kołem Dharmy
- Wielka Madhjamaka Szkoły Sakja
- Pogląd szkoły Gelug w praktyce tantr Wadżrajany
- Lamrim
