Hendrik Frensch Verwoerd
vanuit Wikipedia, die vrye ensiklopedie.
| Hendrik Frensch Verwoerd | |
 |
|
|
|
|
| Ampstermyn 1958 – 6 September 1966 |
|
| Voorafgegaan deur | Johannes Gerhardus Strijdom |
|---|---|
| Opgevolg deur | John Vorster |
|
|
|
| Gebore | 8 September 1901 Amsterdam, Nederland |
| Sterfte | 6 September 1966 Kaapstad |
| Politieke party | Nasionale Party |
Hendrik Frensch Verwoerd (Amsterdam, 8 September 1901 – Kaapstad, 6 September 1966) is 'n voormalige eerste minister van Suid-Afrika wat in 'n sluipmoord in die parlement in Kaapstad gesterf het. Verwoerd word algemeen as 'n sleutelfiguur in die Apartheidstelsel beskou. Mense sal waarskynlik nog lank verskil oor die waarde van sy werk. In die geskiedenis van die Afrikaners en van Suid-Afrika bly die grondlegger van die 1961-Republiek egter ‘n sleutelfiguur.
Inhoud |
[wysig] Kinderdae en Loopbaan
Hendrik Verwoerd is op 8 September 1901 in Amsterdam, Nederland gebore. Sy vader was Wilhelm Johannes Verwoerd, 'n winkelier, en sy moeder, 'n Fries het Anje Strik geheet[1]. Hy het 'n ouer broer, Leendert, en 'n jonger suster ,Lucie, gehad.[2].
Lucie, oftewel, Hendrika Johanna Lucretia, is op 8 November 1908 in Wynberg in Suid-Afrika gebore. Sy is op 23 April 1940 met Jasper Johannes Erasmus Cloete getroud en sy sterf op 26 Julie 1959. Hulle het twee kinders gehad: Maria Annette en Jasper Johannes Erasmus Cloete.[3]. Leendert is op 14 Julie 1899 in Amsterdam, Nederland gebore. Hy is op 5 Desember 1928 met Dorothea Maria Mellet getroud. Hulle het twee kinders gehad: Len Johann en Collin. Hy sterf op 27 Desember 1986.[4].
Wilhelm Verwoerd het in 1903 met sy gesin uit Nederland in die Kaap aangekom toe Hendrik Verwoerd twee jaar oud was. In 1907 is die sesjarige Hendrik ingeskryf by die Lutherse Laerskool in Wynberg. In 1913 is hy vir standerd vyf in die Wynberg High School for boys ingeskryf. In 1914 trek die Verwoerd-gesin na Suid-Rhodesië (die huidige Zimbabwe) en keer in 1917 terug na Suid-Afrika waar hulle hulle in Brandfort in die Vrystaat vestig. Daar word hy 'n leerling van die Milton High School. Hy was ‘n uitstaande leerling in die skool en het ‘n Beit-beurs gekry en sy naam is ook op die ererol. In Februarie 1919 in het Verwoerd sy matriekeksamen geskryf. Die eksamen was uitgestel a.g.v die griep epidemie en sodoende kon hy nie Desember die vorige jaar skryf nie. Hendrik Verwoerd het vir sy matriekexsamen die hoogste punt in die Vrystaat behaal asook die vyfdehoogste punt in die Unie (Suid-Afrika).
Daarna is hy na die Universiteit van Stellenbosch om teologie te studeer, maar later het hy van rigting verander na sielkunde en filosofie. Hendrik Verwoerd het in 1921 sy B.A. graad met lof geslaag en in 1923 sy M.A. graad met lof aan die Universiteit van Stellenbosch. In 1924 verwerf hy sy doktorsgraad in wysbegeerte met sielkunde as studierigting, met 'n proefskrif oor “Die afstoping van gemoedsaandoeninge”. Hy is in 1924 as ‘n tydelike hulp in die departement sielkunde aangestel en aan die einde van die jaar as die lektor in sielkunde.
Verwoerd het in die studenteraad gedien en in 1923 was hy die voorsitter van die studenteraad. Nadat hy sy doktorsgraad behaal het is hy oorsee vir verdere studies by die Oxford Universiteit in Oxford. In 1925 is hy Duitsland toe waar hy daar gaan bly het. Gedurende 1926 het hy die universiteite van Hamburg, Berlyn en Leipzig besoek.
Betsie Schoombee tree met Hendrik Verwoerd in die huwelik op 7 Januarie 1927 in Hamburg, Duitsland. Later daardie jaar gaan hy voort met sy studies in die Verenigde Koninkryk, daarna in die Verenigde State
Dr. H.F. Verwoerd is tot professor bevorder in die Departement van Toegepaste Sielkunde en Psigotegniek. Dr. Verwoerd veroorsaak 'n opskudding as spreker in 1929, toe hy genooi word om die Universiteit van Stellenbosch se akademiese jaar te open. Hy gebruik geen notas in sy toespraak nie en beroep die Universiteit tot 'n nuwe toekomsvisie wat studente voorberei om 'n bydrae te maak tot die werklike alledaagse lewe, eerder as om net 'n akademiese kwalifikasie te bereik.
In 1937 gee Verwoerd sy Professorspos op en word redakteur van `n nuwe NP-koerant, Die Transvaler. Die NP was in 1937 die amptelike opposisie in Suid-Afrika, maar het net een parlementsetel in die noordelike provinsie gehad. Die regerende Verenigde Party (VP)-pers verguis Verwoerd, en hy en sy gesin kry finansieel swaar. Verwoerd en die Transvaalse NP-leier, adv. Hans Strijdom, is egter geesgenote. Saam bou hulle ‘n strydbare organisasie en koerant op. Beide verkondig die boodskap van ‘n Afrikaner-republiek vry van oorheersing deur Brittanje, Engelssprekendes of groot kapitaliste.
[wysig] Politieke Loopbaan
In 1934 is prof. Verwoerd een van die leiers van die volkskongres wat hul kommer uitspreek oor die armblankevraagstuk.
Die Transvaalse NP wen in 1948 ‘n onverwagte aantal setels en maak so ‘n wesenlike bydrae tot die NP se naelskraap oorwinning. Verwoerd, eers ‘n senator, dien van 1950 tot 1958 as Minister van Naturellesake onder die premiers D.F. Malan en Hans Strijdom. In samewerking met die volkekundige dr. Werner Eiselen fokus Verwoerd op ‘n nuwe benadering, naamlik respek vir swart etniese groepe se eiesoortigheid.
In 1958 volg Verwoerd die oorlede Strijdom op as sesde premier van die Unie van Suid-Afrika. Sy beleid word een van ordelike interne dekolonisasie. Volgens hom kan aparte vryhede vir die verskillende etniese groepe in hulle eie gebiede, en ontwikkeling volgens elkeen se spesifieke behoeftes, uiteindelik oorheersing van een groep deur ‘n ander uitskakel. So kan ‘n blanke nasie in sy historiese gebied vreedsaam langs ander nasies in hul gebiede bly voortbestaan.
Terselfdertyd beoog hy ook ‘n ontwikkeling van die etniese tuislande tot op die hoogste vlak wat swartmense sal aantrek. Verwoerd tree egter op binne ‘n kragveld wat grootliks reeds teen hom gelaai is. Instromingsbeheer en die ontwikkeling van swart onderwys en die tuislande ondervind weerstand van kiesers. Terselfdertyd brei die swart bevolking uit van 8 miljoen in 1948 tot 14 miljoen teen die middel-1960s, en die instroming na die blanke gebied duur voort.
Na die Sharpeville-voorval op 21 Maart 1960 volg daar swart protes en ‘n kapitaalvlug uit die land. Kort daarna skiet ‘n versteurde man Verwoerd verskeie keer in die kop. Hy oorleef net-net, en sommige kabinetslede meen daar moet nou beleidstoegewings kom. Verwoerd se kalm temperament en vasberadenheid kom egter na vore. Hy stuur vanuit sy hospitaalbed die boodskap dat die regering eenvoudig sal voortgaan soos voorheen.
Verwoerd roep later in 1960 ‘n referendum uit oor die vraag of Suid-Afrika ‘n republiek moet word. Dit is ‘n politieke waagstuk, maar die meeste kiesers stem daarvoor. Op 31 Mei 1961, 59 jaar na die einde van die Boere-republieke, ontstaan die Republiek van Suid-Afrika los van Britse simboliek en heerskappy. Verwoerd, voorheen ‘n voorstander van ‘n Afrikaner-republiek, meen nou dat die Afrikaners se toekoms die beste beveilig kan word binne ‘n blanke republiek.
Suid-Afrika se buitelandse uitdagings vermeerder stadig. Die Westerse moondhede is aan die padgee uit Afrika en Verwoerd werk saam met blankbeheerde buurstate om ‘n geopolitieke buffersone om Suid-Afrika te bou. Die Koue Oorlog tussen Westerse en kommunistiese magte woed voort. Verwoerd se anti-kommunistiese beleid bring Westerse steun mee, maar druk oor sy binnelandse beleid neem toe, veral in die VN.
Verwoerd meen dat Suid-Afrika bloot die sondebok is vir sommige Westerse regerings en media, wat die blanke bewind in Suid-Afrika wil opoffer ten einde met die kommuniste mee te ding om Afro-Asiatiese steun. Hy noem by geleentheid dat die na-oorlogse Weste gedisoriënteer is oor sy bestemming en sy koloniale skuldgevoelens probeer self deur Suid-Afrika aan te val. Die land moet egter as ‘n voorpos van die Weste bly staan totdat die vreemde gety in die Westerse beskawing verander.
‘n Komplot van die ANC en SA Kommunistiese Party om sabotasie in SA te pleeg, word ontbloot en Nelson Mandela en ander beplanners word in 1964 lewenslange tronkstraf opgelê. Tydens verskillende verhore blyk dit dat die ANC ‘n klein lidmaatskap het en sy kommunistiese bande vir potensiële ondersteuners wegsteek. Vir meer as ‘n dekade na die ANC-leiers se gevangesetting is daar nie noemenswaardige swart onrus nie.
Verwoerd meen dat groter eenheid op sy beleidsbasis Afrikaners se posisie verder sal versterk. Sekere liberaliste in die perswese, universiteite en kerke staan egter in die pad daarvan. Hy wend hom dus tot ondersteuners in die Afrikaner-Broederbond, wat begin om die invloed van mense soos Beyers Naudé in belangrike instellings te neutraliseer. Verwoerd se visie van “skep u eie toekoms” help vorm dus ook Afrikaners se burgerlike instellings en individue, wat dekades daarna nog Afrikaner-strewes sou bevorder.
Tydens Verwoerd se bewind debatteer Afrikaners oor die toekoms, maar leef in vrede en veiligheid binne die blanke gebied. Afrikaans word verder gevestig in die staatsdiens, in wetenskap en tegnologie, en as opvoedingsmedium op alle vlakke. Meeste jong Afrikaners kry werk en sien ‘n toekoms vir hulself en hul kinders in die land.
Die infrastruktuur van die RSA se wye landskap word ook verder uitgebou. Daar is die Oranjerivierskema se dambouprojek, SOEKOR wat plaaslik olie soek, en ‘n nuwe plaaslike wapennywerheid. Met die eerste kernreaktor by Pelindaba betree Suid-Afrika die kernera. Die land se bruto nasionale produk groei van 1961 tot 1966 met ‘n reusagtige 30% en Verwoerd se party wen 1966 se verkiesing oortuigend. In ‘n andersins kritiese oorsig in Augustus 1966 beskryf Time Verwoerd as “one of the ablest leaders Africa has ever produced.”
Verwoerd voel egter dat daar dalk ook donker wolke op pad is. Op 31 Mei 1966, by die vyfjarige herdenking van die nuwe Republiek, beklemtoon hy: ”…ons Staat is gebou op opoffering. Die bloed van dappere manne, dappere vroue het ons aardbodem benat. Sulke opofferings brand in ‘n nasie se lewe soos vuur, ‘n vuur wat nooit uitgedoof kan word nie. Dit vlam weer op wanneer die moeilikhede kom, selfs al sak dit intussen weg. Díe vuur wat die harte van mense staal, sal ons in stand hou. Ons sal ons met hart en hand bly toewy aan ons volk en ons vaderland…Aan hierdie Republiek van Suid-Afrika wy ons ons lewens en ons krag.”
[wysig] Sluipmoord
[wysig] Eerste Sluipmoordpoging
Op 9 April 1960 word 'n sluipmoordaanslag op Verwoerd uitgevoer. David Pratt skiet hom by die Randse Paasskou in Milner Park, Johannesburg twee keer met 'n .22 pistool in die gesig. Een koeël tref sy oor en die ander sy wang en verhemelte[5].
[wysig] Sluipmoord
Op 6 September 1966 word Verwoerd in die Volksraad deur Demetrios Tsafendas, 'n parlementbode doodgesteek deur 'n dolk. Verwoerd word op 10 September 1966 in Pretoria begrawe. Op 13 September kies die Nasionale Party Advokaat Balthazar Johannes Vorster as nuwe leier waarmee hy outomaties die sewende Premier van Suid-Afrika word
[wysig] Reaksie op die Sluipmoord
Reaksie op die sluipmoord was gemeng. Alhoewel dit onder Afrikaners oor die algemeen as 'n tragedie beskou is, was daar ook mense wat anders oor die saak gevoel het. Dr Anton Rupert verklaar byvoorbeeld kort na die voorval: Ek wil nie 'n huigelaar wees nie: die feit dat Dr Verwoerd nie meer die Eerste Minister van Suid-Afrika is nie, is die beste ding wat met ons land kon gebeur het[6]. Helen Suzman deel die sentiment met haar uitspraak: "I thought we were rid of one of the worst scourges we had."[7]
[wysig] Werke van Verwoerd
- A method for the experimental production of emotions (1926)
- 'n Bydrae tot die metodiek en probleemstelling vir die psigologiese ondersoek van koerante-advert (1928)
- The distribution of "attention" and its testing (1928)
- Effects of fatigue on the distribution of attention (1928)
- A contribution to the experimental investigation of testimony (1929?)
- Oor die opstel van objektiewe persoonlikheidsbepalingskemas (1930?)
- Oor die persoonlikheid van die mens en die beskrywing daarvan" (1930?)
[wysig] Sien ook
[wysig] Verwysings
- ^ Afrikaans.be[1] Schaam je, Hendrik!, Besoek op 17 Mei 2006
- ^ Genealogy Data, [2] Genealogy Data: Verwoerd, Wilhelm, Besoek op 25 November 2006
- ^ Genealogy Data, [3] Genealogy Data: Verwoerd, Hendrika Johanna Lucretia, Besoek op 25 November 2006
- ^ Genealogy Data, [4] Genealogy Data: Verwoerd, Hendrika Johanna Lucretia, Besoek op 25 November 2006
- ^ BBC [5] NEWS 10 April 1960, Besoek op 17 Mei 2006
- ^ Die Kerkpad, [6] DIE OMKERING VAN DIE STAATSBESTEL, Wat het Gebeur?
- ^ New Statesman [7] The Assassin and the Tapeworm.(Dimitri Tsafendas, killer of South African prime minister Dr. Hendrik Verwoerd), March 27, 2000, by Jon Robins, Besoek op 21 Mei 2006
[wysig] Eksterne skakels
- 'n Resensie van Een Mond Vol Glas, 'n biografie van Demitrios Tsafendas deur Nederlandse skrywer Henk van Woerden, op Litnet deur Regter Wilfred Cooper wat Tsafendas se verdediging hanteer het (In Engels)
- Hendrik Frensch Verwoerd op South African History Online
- HF Verwoerd volgens die Afrikanerraad
| Vooraf gegaan deur: Johannes Gerhardus Strijdom |
Eerste Minister van Suid-Afrika 1958–1966 |
Opgevolg deur: Balthazar Johannes Vorster |
