Karlsruhe

Z Wikipedii

Karlsruhe – miasto w południowo-zachodnich Niemczech (Badenia-Wirtembergia), na Nizinie Górnoreńskiej, nad rzekami Alb i Pfinz (dopływy Renu). Wysokość n.p.m. wynosi: 115 m.

Spis treści 1 Historia 2 Podział administracyjny 3 Gospodarka 4 Transport 4.1 Żegluga śródlądowa 4.2 Transport drogowy 4.3 Transport kolejowy 4.4 Komunikacja miejska 5 Polityka i kultura 6 Nauka i oświata 7 Sport 8 Architektura 9 Znane osoby związane z Karlsruhe 10 Miasta partnerskie 11 Linki zewnętrzne

[edytuj] Historia

Nazwa miasta pochodzi od imienia margrabiego Badenii, Karola Wilhelma von Baden-Durlach, który założył je w 1715 w lesie Hardt.

Miasto zostało założone w sposób niezwykle geometryczny w klasycznym układzie gwiaździstym – w centrum wielkiego koła usytuowano środkową wieżę pałacu, która równocześnie jest osią widokową dla rozchodzących się promieniście 32 alei – z tego 9 stanowiących razem kąt prosty wyznaczyło ulice miasta, a resztę stanowiły aleje parkowe. Koncentryczny układ ulic w centrum miasta zachował się do dzisiaj.

W latach 1724-1918 było miastem rezydencjonalnym władców Badenii, którzy wcześniej mieli siedzibę w pobliskim Durlach. Całkowicie sztuczna lokacja miała na początku problemy z przyciągnięciem planowanej liczby osadników, wprowadzono zatem ulgi podatkowe dla nowych mieszkańców. W 1745 Karlsruhe uzyskało prawa miejskie. Do 1945 było stolicą Badenii, następnie znalazło się wraz z jej północną częścią w kraju Wirtembergia-Badenia, zaś w 1952 w Badenii-Wirtembergii.

Po 1801 nastąpiło pierwsze rozszerzenie miasta na południe i wytyczenie nowego rynku. Ekspansja terytorialna Badenii i podniesienie do rangi wielkiego księstwa na poczatku XIX w., a także powstanie od 1844 węzła kolejowego dały podstawy do szybkiego rozwoju miasta. Zbudowano port rzeczny i pierwszy stały most na Renie. Powstały cztery duże przedmieścia (Miasto Wschodnie, Południowe, Południowo-Zachodnie i Zachodnie), a dwa sąsiednie miasta zostały przyłączone: Mühlburg na zachodzie w 1885 i Durlach na wschodzie w 1939 (odgórną decyzją władz rejencji). Po reformie administracyjnej w 1972 wchłonięte zostało także miasto Grötzingen. Silny rozwój zabudowy wymusił w 1913 przebudowę linii kolejowych i przeniesienie dworca o około 2 km na południe.

Już w wieku XIX Karlsruhe było znaczącym w Europie ośrodkiem naukowym, swoje pionierskie badania nad falami elektromagnetycznymi prowadził tu Heinrich Hertz. Znany jest też wynalazca prymitywnego roweru oraz drezyny kolejowej Karl Drais Freiherr von Sauerbronn.

W początku XIX w. w Karlsruhe zebrał się pierwszy współczesny parlament w Niemczech. Wiosna Ludów 1848 i rewolucja 1918 miały w samym mieście stosunkowo łagodny przebieg.

W 1916 w mieście nastąpił pierwszy w historii nalot bombowy na cele wyłącznie cywilne – francuskie samoloty zaatakowały miasto w odwecie za wcześniejszy nalot na zakłady w Bar-le-Duc. Głównym celem był m.in. namiot cyrkowy przy jednej z głównych ulic – Ettlinger Straße. W wyniku bombardowania oraz paniki zginęło 85 dzieci i 34 dorosłych, a 169 osób odniosło rany.

Po I wojnie światowej na skutek utraty Alzacji przez Niemcy miasto podupadło gospodarczo. W II wojnie światowej miasto zostało silnie zniszczone przez nocne bombardowania alianckie, ze wglądu na charakterystyczny rzut stanowiło łatwy cel i punkt orientacyjny dla lotnictwa. Szczególnie ucierpiało zabytkowe centrum miasta.

Po wojnie miasto znalazło się w amerykańskiej strefie okupacyjnej. Szybko przystąpiono do odbudowy. Nastąpił znaczny rozwój gospodarczy miasta. Powojenny przyrost liczby mieszkańców wynosi około 100 tys. i jest związany także z napływem uchodźców, głównie ze Śląska. Powstały dzielnice Waldstadt i Oberreut. Do 1990 w mieście znajdował się duży garnizon amerykański z lotniskiem wojskowym. Dawne osiedle amerykańskie przekształcono następnie w dzielnicę Nordstadt. W latach 70. miastem wstrząsnęły akcje terrorystyczne Rote Armee Fraktion. W 1980 w Centrum Kongresowym w Karlsruhe odbył się kongres założycielski partii Die Grünen.

[edytuj] Podział administracyjny

Karlsruhe ma 27 dzielnic (Bezirke), które z kolei dzielą się na kwartały. Niektóre z dzielnic mają własne samorządy (Ortschaftsrat).

[edytuj] Gospodarka

Duży ośrodek przemysłowy. Występuje przemysł maszynowy, metalowy, środków transportu (Michelin), precyzyjny (PhysikInstrumente – producent urządzeń pomiarowych), elektrotechniczny i elektroniczny (Siemens, Bosch), chemiczny (L'Oréal) i farmaceutyczny (Pfitzer), poligraficzny, odzieżowy i spożywczy. W ostatnich latach następuje rozwój firm informatycznych (Web.de, Schlund & Partner, Nero). Znajduje się tutaj rafineria ropy naftowej MIRO (rurociągi Genua–Karlsruhe i Ingolstadt–Karlsruhe).
W Karlsruhe siedzibę ma kilkanaście banków i towarzystw ubezpieczeniowych. Miasto ma centrum kongresowe i tereny targowe.

[edytuj] Transport

[edytuj] Żegluga śródlądowa

Karlsruhe jest ważnym portem śródlądowym, czwartym co do wielkości w Niemczech (przeładunek 10,3 mln t – 1988). Ma port naftowy z jednym basenem i uniwersalny port drobnicowo-masowy z pięcioma basenami. W okresie letnim po Renie kursuje statek wycieczkowy Karlsruhe.

[edytuj] Transport drogowy

Na południowy wschód od centrum znajduje się trójkąt autostrad A 5 (Frankfurt nad Menem – Bazylea) i A 8 (Karlsruhe – Stuttgart – Monachium). Na południe od centrum miasta przebiega droga szybkiego ruchu, tzw. Południowa styczna (Südtangente), łącząca trójkąt autostrad z zaczynającymi się na zachód od Renu autostradami A 65 do Ludwigshafen oraz A 35 do Straßburga i Paryża. Na Südtangente leży najdalej w górę rzeki położony niemiecki most na Renie.

[edytuj] Transport kolejowy

Karlsruhe to duży węzeł kolejowy z dworcem towarowym, zbiegają się tu linie z Heidelbergu do Bazylei (pierwsza kolej badeńska), linia bezpośrednia z Mannheim i przez Forchheim do Rastatt (tzw. kolej strategiczna), linia do Stuttgartu przez Pforzheim doliną Pfinzu, linia do Heilbronnu przez Bretten i do Landau. Dworzec Główny w Karlsruhe ma 14 peronowych torów przelotowych i 1 czołowy. Ponadto miasto ma Dworzec Zachodni i Dworzec Durlach.

[edytuj] Komunikacja miejska

W Karlsruhe ma swoje centrum rozwinięta i pierwsza na świecie sieć dwusystemowego tramwaju regionalnego AVG z liniami m.in. do Pforzheim, Baden-Baden, Freudenstadt i Heilbronn. Tramwaj dwusystemowy ma 7 linii, ponadto Albtalbahn jest koleją zelektryfikowaną w systemie tramwajowym. Deutsche Bahn obsługuje jedną linię klasycznej szybkiej kolei miejskiej do Heidelberga i Spiry.
Od 1877 w Karlsruhe jeździ tramwaj, od 1901 elektryczny. Po wojnie uniknięto zamykania linii, co praktykowano w wielu niemieckich miastach. Obecnie miasto ma 7 linii tramwaju miejskiego (1-6 i 8) i jedną podmiejską (S2), obsługiwane przez przedsiębiorstwo komunikacji miejskiej VBK.

Rola autobusów w mieście sprowadza się do dowozów w obrębie dzielnic do linii bardzo rozbudowanej sieci tramwajowej.

Komunikacja miejska w Karlsruhe koordynowana jest przez Karlsruher Verkehrsverbund (KVV, Związek Komunikacyjny Karlsruhe), czyli stowarzyszenie jednostek administracji publicznej zamawiających usługi przewozowe oraz wykonujących je przewoźników.

[edytuj] Polityka i kultura

Karlsruhe stanowi siedzibę niektórych centralnych organów politycznych Niemiec, w tym Sądu Najwyższego i Federalnego Trybunału Konstytucyjnego. Stanowi stolicę jednego z czterech okręgów rządowych Badenii-Wirtembergii. W mieście znajdują się również centrale kilku przedsiębiorstw przemysłowo-handlowych i banków.

Ośrodek turystyczny. Znajdują się tutaj muzea, teatry, oraz ogrody: botaniczny i zoologiczny. Biblioteki: miejska i krajowa o rozbudowanym księgozbiorze (m.in. rękopis Pieśni Nibelungów z XIII w. pochodzący z Donaueschingen). Duży zespół parkowo-leśny na północy miasta.

[edytuj] Nauka i oświata

W Karlsruhe mają siedzibę liczne uczelnie:

• Universität Karlsruhe (Technische Hochschule) – Uniwersytet (założony w 1825) – najstarsza niemiecka uczelnia o profilu technicznym)
• Hochschule Karlsruhe – Wirtschaft und Technik – Wyższa Szkoła Techniczna (założona 1878)
• Pädagogische Hochschule Karlsruhe – Akademia Pedagogiczna – wspólny kampus z Wyższą Szkołą Techniczną
• Staatliche Akademie der Bildenden Künste Karlsruhe – Akademia Sztuk Pięknych (założona 1854)
• Staatliche Hochschule für Gestaltung Karlsruhe – Wyższa Szkoła Projektowania (założona w 1992)
• Staatliche Hochschule für Musik Karlsruhe – Akademia Muzyczna w zamku Gottesaue
• Berufsakademie für Wirtschaft und Technik Karlsruhe – Wyższa Szkoła Zawodowa Gospodarki i Techniki (założona 1979)

Do lat 90. XX w. w Karlsruhe znajdował się niemiecki ośrodek badań nad energią jądrową. W mieście mają siedzibę liczne placówki naukowo-badawcze (Instytut Frauenhoffera, Federalny Urząd do Spraw Żywności).

[edytuj] Sport

W mieście działają m.in. kluby piłkarskie KSC i KFC oraz klub wioślarski Rheinbrüder.

[edytuj] Architektura

• renesansowy zamek Gottesaue – 1558, obecnie Akademia Muzyczna,
• zamek Augustenburg w Grötzingen

pozostałe zabytki na terenie Grötzingen – odrębny artykuł

• barokowy zamek Karlsburg w Durlach – na zrębie gotyckim, 1701, D. E. Rossi

pozostałe zabytki na terenie Durlach – odrębny artykuł

• barokowy pałacyk w bażantarni z dwoma chińskimi pawilonami herbacianymi, obecnie Szkoła Leśnictwa
• barokowe założenie parkowo-urbanistyczne z promieniście rozchodzącymi się od pałacu ulicami, których połowa przebiega przez zabudowę miejską, a połowa przez park i bażantarnię, a dalej przez las,
• późnobarokowy zamek (pałac) Karlsruhe – 1752-1785, m.in. Balthasar Neumann i Jeremias Müller, zniszczony w 1944, odbudowany na Badeńskie Muzeum Krajowe; wieża zamku stanowi centralny element przestrzenny miasta,
• tzw. Mały Kościół – barokowy, ewangelicki, 1773-1776, Jeremias Müller,
• klasycystyczne założenie urbanistyczne Rynku i Via Triumphalis z pomnikami i fontannami, w tym piramidą grobową Karola Wilhelma – 1801-1825, Friedrich Weinbrenner,
• kościół miejski – ewangelicki, 1807-1816, Friedrich Weinbrenner, zniszczony w 1944, odbudowany przez Horsta Lindego, obecnie kościół biskupi, wieża wysokości 61,70 m,
• kościół św. Stefana – katolicki, 1808-1814, Friedrich Weinbrenner,
• ratusz – 1821-1825, Friedrich Weinbrenner,
• mennica – 1826-1827, Friedrich Weinbrenner,
• dawna kaplica cmentarna przy Kapellenstraße,
• gmach Wyższej Szkoły Technicznej – 1836, Heinrich Hübsch,
• neogotycka kaplica grobowa książąt Badenii – 1896, Franz Baer i Hermann Hemmberger,
• neogotycki Kościół Chrystusa Króla – ewangelicki, 1896-1900, Curjel und Moser
• neogotycki Kościół św. Bernarda – katolicki, 1896-1901, M. Meckel
• secesyjny zespół budynków mieszkalnych przy Baischstraße, Hermann Billing
• osiedle Dammerstock – 1927, modernistyczne budynki m.in. Waltera Gropiusa, Ottona Hässlera i innych przedstawicieli Werkbundu,
• Schwarzwaldhalle – 1953, Erich Schelling,
• eksperymentalna elektrownia Uniwersytetu – 1954, Egon Eiermann,
• zespół pawilonów Federalnego Trybunału Konstytucyjnego – 1965-1970, Paul Baumgarten,
• postmodernistyczna Badeńska Biblioteka Krajowa (BLB) – 1984, Oswald M. Ungers,
• ZKM (Centrum Kultury i Technologii Medialnej) – dawna fabryka amunicji przebudowana 1994-1997 na miejską galerię sztuki z Wyższą Szkołą Projektowania.

[edytuj] Znane osoby związane z Karlsruhe

(lista chronologiczna)

• Karol Wilhelm von Baden-Durlach – założyciel miasta, książę Badenii
• Karol Fryderyk von Baden – książę Badenii
• Karol Ludwik von Baden – książę Badenii
• Friedrich Weinbrenner – architekt i urbanista
• Johann Gottfried Tulla – inżynier, projektant regulacji Renu
• Kaspar Hauser – domniemany badeński następca tronu
• Karl Drais – wynalazca roweru i drezyny
• Carl Friedrich Benz – jeden z twórców samochodu
• Heinrich Hertz – fizyk
• Fryderyk I von Baden – książę Badenii
• Johannes Brahms – muzyk
• Max von Stephanitz – kynolog, twórca rasy owczarek niemiecki
• Fritz Haber – chemik
• Hermann Göring – polityk nazistowski
• Hans Frank – polityk nazistowski
• Egon Eiermann – architekt
• Erich Schelling – architekt
• Horst Linde – architekt
• Günther Klotz – polityk SPD, burmistrz w latach 60.
• Oswald Mathias Ungers – architekt
• Oliver Bierhoff – piłkarz
• Oliver Kahn – piłkarz
• Luigi Colani – projektant form przemysłowych (designer)

[edytuj] Miasta partnerskie

• Nancy, Francja
• Nottingham, Anglia
• Krasnodar, Rosja
• Timişoara, Rumunia
• Halle, Niemcy

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Serwis internetowy o Karlsruhe działający w oparciu o MediaWiki (de)