Jan Trepczyk
Z Wikipedii
Jan Trepczyk (csb: Jón Trepczik) (ur. 22 października 1907 w Stryszej Budzie k. Mirachowa, zm. 3 września 1989 w Wejherowie) – jeden z najwybitniejszych poetów kaszubskich, pieśniarz, członek Zrzeszenia Regionalnego Kaszubów w Kartuzach i kręgu Zrzeszeńców oraz Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego ideolog kaszubski, leksykograf - autor słownika polsko-kaszubskiego, pedagog, współzałożyciel Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie.
Spis treści |
[edytuj] Młodość
Jan Trepczyk urodził się 22 października 1907 r. we wsi Strysza Buda k. Mirachowa, w pow. kartuskim, jako piąte, najmłodsze dziecko w chłopskiej rodzinie Jana i Berty z d. Hebel. W latach 1914-1921 uczył się w szkole podstawowej w Mirachowie, najpierw po niemiecku, potem po polsku. Tam zetknął się z Aleksandrem Labudą. Od 1921 r. kształcił się w Państwowym Seminarium Nauczycielskim Męskim w Kościerzynie. Uczył go m.in. ks. Leon Heyke, który ukształtował jego zainteresowania kulturą kaszubską. W 1926 r. ukończył szkołę i podjął pracę jako nauczyciel w szkole podstawowej Kartuzach. Od 1927 r. uczył w Miszewie k. Żukowa.
Latem 1928 r. wraz z A. Labudą odwiedził dr. A. Majkowskiego, który został jego duchowym przewodnikiem. Wraz z Labudą i A. Stoltmannem Trepczyk przygotował w następnym roku zjazd nauczycielski w Kartuzach, na którym założono Zrzeszenie Regionalne Kaszubów. Został jego sekretarzem, a później stał się jednym z głównych ‘‘zrzeszińców’‘. W 1930 r. Jan Trepczyk ożenił się z siostrą Jana Rompskiego, Anielą, z którą miał córki Bogusławę, zam. Damps, Mirosławę, Damrokę i Sławę oraz synów Świętopełka i Mestwina. W tym samym roku zadebiutował literacko na łamach ‘‘Chëczy Kaszëbsczi’‘. Publikował też w ‘‘Gryfie Kaszubskim’‘ i ‘‘Zrzeszy Kaszëbsczi’‘, którą później także redagował.
W 1934 r. został przeniesiony decyzją władz do Rogoźna, a rok później do Tłukaw w Wielkopolsce, by osłabić w ten sposób środowisko kaszubskich działaczy, którym zarzucano tendencje separatystyczne. Na tej ‘‘emigracji’‘ wydał śpiewnik po kaszubsku, nadal wiele też publikował i nie zmienił swych poglądów na sprawy kaszubskie.
[edytuj] Wojna
Wrzesień 1939 r. zastał Trepczyka w Tłukawach, gdzie potem władze niemieckie pozwoliły mu mieszkać. Latem 1940 r. wrócił na Kaszuby i pracował jako kasjer w urzędzie gminy w Sianowie. W czerwcu 1943 r. wcielono go do Wehrmachtu. Przeszkolenie odbył w Hanowerze, a służbę pełnił w Belgii i we Włoszech, najczęściej w taborach, gdzie opiekował się końmi. We Włoszech najpierw przeszedł do partyzantki, a potem dostał się do alianckiej niewoli i wstąpił do armii Andersa.
[edytuj] Działalność kaszubska, praca i rodzina
W czerwcu 1946 r. wrócił do kraju i zamieszkał w Wejherowie przy ul. Bukowej, a potem Kopernika. Przez ponad 20 lat pracował tam jako nauczyciel muzyki w SP nr 4. Uczył także geografii, plastyki i matematyki. W 1951 r., po śmierci Anieli Trepczyk, ożenił się z Leokadią Czają i został ojczymem jej córki Zofii, zam. Kamińskiej. W 1967 r. przeszedł na emeryturę. Dwa lata później przeprowadził się na ul. Zwycięstwa, do nowego domu. Z częścią swojej licznej rodziny mieszkał tam do śmierci.
Od powrotu do kraju włączył się w pracę kulturalno-społeczną na Kaszubach. Publikował m.in. w ‘‘Zrzeszë Kaszëbsczi’‘, ‘‘Echu Ziemi Wejherowskiej’‘, ‘‘Kaszëbach’‘, a później m.in. w ‘‘Pomeranii’‘. Tworzył poematy, krótkie nowele i szkice, a przede wszystkim wiersze i pieśni, do tekstów własnych i cudzych. Nie miał specjalistycznego wykształcenia muzycznego, ale miał niezwykły talent i zmysł melodyczny, którego dowodem są jego utwory na chór. Sam pięknie śpiewał, potrafił też grać m.in. na pianinie i skrzypcach. W latach 1952-1954 zbierał folklor kaszubski po wsiach i małych miasteczkach, studiował też mowę kaszubską, jej odmiany i słownictwo. Pracował nad pisownią kaszubską. Stawał się jednym z głównych działaczy regionalnych na Kaszubach.
W grudniu 1956 r. włączył się w organizację Zrzeszenia Kaszubskiego i został prezesem jego oddziału wejherowskiego. Zdobył dla niego lokal w centrum miasta i rozwinął różnorodną działalność, m.in. teatralną, muzyczną, prelekcyjną i wystawienniczą. Złożył prezesurę w 1961 r., kiedy to został wciągnięty w krąg działaczy kaszubskich niesłusznie oskarżonych o separatyzm i współpracę z niemieckimi rewanżystami. Władze ZK udzieliły mu nagany. Wrócił na czteroletnią kadencję w 1967 r. Wydarzenia te nie osłabiły tempa jego pracy kulturalnej i twórczości artystycznej. Jan Trepczyk tworzył nadal poezje i pieśni, współorganizował wejherowski Festiwal Pieśni o Morzu, zakładał chóry i zespoły folklorystyczne, a także starał się o powołanie w Wejherowie muzeum kaszubsko-pomorskiego. W 1967 r. otrzymał Medal Stolema, a w 1971 Złoty Krzyż Zasługi. Wrócił na stanowisko prezesa oddziału wejherowskiego Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego i był nim przez dwie kadencje (1967- 73).
[edytuj] Apogeum
W latach 70-tych wydano pierwsze po wojnie publikacje książkowe J. Trepczyka: arkusz wierszy ‘‘Moja stegna’‘ (1970), dwa śpiewniki w opracowaniu lęborskiego muzyka Juliusza Mowińskiego ‘‘Rodnô Zemia’‘ (1974) i ‘‘Moja chëcz’‘ (1978), wiersze dla dzieci ‘‘Ukłôdk dlô dzôtk’‘ (1975), a przede wszystkim obszerny zbiór poezji ‘‘Odecknienié’‘ (1977), zawierający ponad 80 wierszy. Wstępem opatrzył go Tadeusz Bolduan, a sylwetkę autora napisał Edmund Puzdrowski. W 1979 r. został członkiem Związku Literatów Polskich. W 1980 r. wznowiono ‘‘Ukłôdk dlô dzôtk’‘ i wydano sławny śpiewnik Trepczykowy ‘‘Lecë choranko’‘ - ponad 80 pieśni. Utwory Jana Trepczyka trafiły też do kilku antologii,w tym niemieckiej ’‘Kaschubische Anthologie’‘ (1973), a sam poeta został uhonorowany w 1979 r. okolicznościową publikacją kaszubską ‘‘Pasja twórczego życia’‘, wydaną w hołdzie również Marianowi Mokwie i Aleksandrowi Labudzie. Dwa lata później Trepczykowi przyznano Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, a w 1985 r. Medal Zasłużonym Ziemi Wejherowskiej. Pod koniec 1986 r. został honorowym członkiem Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego.
Ostatnie lata życia Jan Trepczyk spędził bardzo pracowicie. Tworzył poezje i pieśni, spisywał swe wspomnienia, publikował, prowadził zespoły śpiewacze i sam występował, najczęściej w małych zespołach z żoną, córką Zofią i zięciem Edmundem Kamińskim. Przygotował wielki słownik polsko-kaszubski i szukał dla niego możliwości publikacji. Doczekać tego jednak nie zdążył. Chorował na raka krtani, musiał posługiwać się wzmacniaczem głosu, pod koniec życia zaatakował go także półpasiec. Zmarł nagle 3 września 1989 r. w Wejherowie, gdzie został też pochowany. Spoczywa w grobie z żoną Leokadią, zmarłą prawie 10 lat później, 28 listopada 1998 r.
[edytuj] Pokłosie
Do historii literatury kaszubskiej Jan Trepczyk przeszedł jako jeden z najpracowitszych jej twórców, człowiek pełen entuzjazmu, o wielostronnych zainteresowaniach i rozlicznych talentach. W poezji opiewał kaszubskie krajobrazy, historię i przeszłość tej ziemi oraz jej mieszkańców. Tworzył tradycyjne utwory, zwrotkowe i rymowane, które opatrywał pięknymi melodiami, niemającymi do dziś sobie równych pod względem inwencji, pełnymi szczerych emocji, humoru, a czasem też patosu. Spis jego utworów obejmuje 133 znanych pieśni. Zostały one opracowane przez Juliusza Mowińskiego i Zbigniewa Szablewskiego. Jako pisarz i leksykograf utrwalał bogactwo kaszubskiej mowy, rozwijał ją poprzez stylowe neologizmy i archaizmy; wykonał olbrzymią pracę w tym kierunku, mogącą z dumą stać obok dzieła ks. Bernarda Sychty. Zostawił bogaty dorobek artystyczny, rozwijany chętnie przez kolejne pokolenia kaszubskich twórców. To Trepczyk rzucił entuzjastyczne hasło ‘‘Pòjme w przódk z kaszëbizną’‘, ktorego echo do dziś brzmi w sercach działaczy kaszubskich.
Pośmiertnie wydano w dwóch tomach wspomniany ‘‘Słownik polsko-kaszubski’‘ (1994), zawierający ok. 60 tys. haseł i opracowany przez prof. Jerzego Tredera, wznowiono też - w poszerzonej wersji - śpiewnik ‘‘Lecë choranko’‘. Równolegle ukazała się kaseta magnetofonowa pod tym tytułem zawierająca 27 utworów ze zbioru, a w 2004 r. kilka pieśni Jana Trepczyka znalazło się na płycie kompaktowej ‘‘Mòrze. Kaszubskie pieśni o morzu’‘. 18 czerwca 2004 r. imię Trepczyka przyjęła szkoła w Miszewie, w której pracował przed wojną przez 7 lat, nosi je też wejherowskie Towarzystwo Śpiewacze, kontynuujące tradycję zespołów założonych przez Trepczyka. Zresztą pierwszy swój występ miało ono właśnie w Miszewie, na nadaniu imienia szkole.
W związku z rocznicami w ostatnich latach znów dużo słychać o Janie Trepczyku. Jego imię otrzymały krótkie ulice w Wejherowie, Rumi i Bolszewie, postać twórcy przypomniano też w prasie. Na początku 2008 r. jego życiorys trafił do książki "Feliks Marszałkowski i inni Zrzeszińcy a rozwój języka oraz literatury kaszubskiej". Z okazji XX Festiwalu Pieśni o Morzu wydano w Wejherowie dwa zeszyty Trepczykowych pieśni w opracowaniach na głos solowy i zespoły śpiewacze. Są to "Hej mòrze, mòrze" i "Marika", poprzedza je życiorys autora. Równocześnie ukazał się album E. Kamińskiego "Jubileusz Ogólnopolskich Festiwali Pieśni o Morzu w Wejherowie (1966-2008)", a warto wiedzieć, że Jan Trepczyk jest najpopularniejszym kompozytorem spośród wszystkich wykonywanych w historii wejherowskiej imprezy. W przygotowaniu znajduje się pierwsza większa biografia twórcy, której autorem jest E. Kamiński.
[edytuj] Publikacje
- ’‘Kaszebskji pjesnjôk. Dzél I’‘, Rogoźno Wlkp. 1935 (32 utwory)
[edytuj] Bibliografia
- C. Obracht-Prondzyński, "Zjednoczeni w idei. Pięćdziesiąt lat działalności Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego (1956-2006) ", Gdańsk 2006
