Żukowo

Z Wikipedii

Ten artykuł dotyczy Żukowa - pomorskiego miasta. Zobacz też: inne miejscowości o tej nazwie.

Współrzędne: 54°20'45" N 18°21'38" E54.3458333 18.3605556 (Żukowo)

Żukowo

Herb Żukowa

Gmina
- rodzaj

Żukowo
miejsko-wiejska

Prawa miejskie

1989

Burmistrz

Powierzchnia

5 km²

Położenie

54° 20'45'' N
18° 21'38'' E

Liczba mieszkańców (2005)
- liczba ludności

6236

Położenie na mapie Polski

Żukowo

Strona internetowa miasta

Żukowo (kaszb. Żukòwò, łac. Sucovia, niem. Zuckau), miasto nad Radunią w powiecie kartuskim w województwie pomorskim. Położone na wschodnim skraju Pojezierza Kaszubskiego, 19 km na południowy zachód od Gdańska na przecięciu dróg krajowych: 7 , 20 i 211 . Przez Żukowo prowadzi turystyczny szlak Kartuski. Miasto posiada stację kolejową Żukowo Wschodnie (stacja Żukowo Zachodnie nie funkcjonuje).

Żukowo jest jednym z najmłodszych polskich miast. Posiada prawa miejskie od 1 stycznia 1989 roku.

Liczba mieszkańców: ok. 6,5 tys. (2004)

[edytuj] Historia

[edytuj] Historia nie pisana

Pierwsze ślady osadnictwa na tym terenie pochodzą z okresu kultury wschodniopomorskiej (650-400 r. p.n.e.).

Nazwa miejscowości Żukowo znana jest od schyłku X wieku, z legendarnych czasów bezimiennego księcia Pomorza Gdańskiego, nazwanego później Wisławem. Miejscowość tę nazywano:

Sucou, Suchaw, Suchowia, Succaw, Sukhaw, Żucowia, Szukkow, Żukowia, Zuckau, Zukowo.

Wspomniany książę Wisław prawdopodobnie przybył do Gdańska z Chmielna około 960 r., gdzie w latach 960-980 założył dobrze obwarowany gród gdański. Od tego czasu Gdańsk stał się siedzibą książąt Pomorza Gdańskiego. Miejscowość Żukowo stanowiła dla książąt ważny punkt obronny, dlatego prawdopodobnie już pod koniec X wieku zbudowano warowną strażnicę z mostem zwodzonym na rzece Raduni. Kolejni książęta ciągle podnosili warowność strażnicy w Żukowie.

[edytuj] Pod władzą książąt pomorskich

Najstarszymi dokumentami zawierającymi wzmiankę o Żukowie są bulla papieża Innocentego III z 1201 r. Książę Mściwoj I Spokojny (Mestwin I), mając na uwadze bliskość Żukowa od Gdańska, dobrze usytuowaną wieś (z możliwością polepszenia jej obronności poprzez wybudowanie fos), wydał 24 kwietnia około roku 1214 przywilej fundacyjny dla klasztoru w Żukowie. W latach 1212-1214 sprowadzono Norbertanki ze Strzelna na Kujawach. W akcie fundacyjnym wymienia się szereg przywilejów i wiele posiadłości. W 1224 r. Świętopełk II Wielki wydał dokument potwierdzający fundację dla klasztoru w Żukowie oraz rozszerzył nadania.Siostry osiadły pierwotnie w ciasnej dolinie, tam gdzie rzeczka Stołpa wpływa do Raduni, wznosząc następnie siedzibę konwentu w Żukowie.

Klasztor Norbertanek od samego początku utrzymywał nowicjat oraz szkołę żeńską do której oddawano na wychowanie i nauczanie córki książęce, szlacheckie i kupieckie. Pod koniec XIV wieku prowadzono również szkołę dla dzieci robotników zatrudnionych w majątkach ziemskich klasztoru. Klasztor żukowski miał średnio 30-40 zakonnic. 12 października 1224 roku Prusowie napadli na klasztor i zburzyli go, mordując Priorysę Mirosławę i dziewięć sióstr zakonnych. Dzięki pomocy księcia Świętopełka klasztor odbudowano. W 1259 r. tenże książę nadał klasztorowi prawo urządzania targów w siedzibie konwentu, a prawo urządzania wsi lub miasta na prawie niemieckim klasztor żukowski uzyskał jako pierwszy na Pomorzu Gdańskim. W 1379 r., po dokonaniu rozbudowy, następuje konsekracja kościoła.

[edytuj] Jarzmo krzyżackie

XIV–wieczne lokacje krzyżackie majątków rycerskich i własnych folwarków. Do części z nich Zakon Najświętszej Maryi Panny sprowadził osadników z Niemiec. Okres panowania krzyżackiego zakończył się w 1466 roku, wraz z chwilą zawarcia pokoju kończącego 13-letnią wojnę polską – krzyżacką (tzw. drugi pokój toruński). Wsie krzyżackie stały się królewszczyznami, a większość posiadłości rycerskich oraz klasztornych otrzymała potwierdzenie dawnych nadań.

W 1433 r. kościół klasztorny, jak również kościół parafialny pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela, zniszczyli Husyci. Kościół klasztorny odbudowano po kilkunastu latach, a kościół parafialny dopiero w roku 1604.

[edytuj] Korona polska

Około roku 1540 dotarła tu fala reformacji.

Pierwsze protestanckie gminy zaczęły jednakże tworzyć się dopiero pod koniec XVI stulecia. Na II poł. XVII wieku to początek kontrreformacji

W roku 1629 gmina znalazła się w obszarze objętym działaniami wojennymi, kiedy to wojska szwedzkie próbowały opanować ujście Wisły, tutejszy teren został wówczas poważnie splądrowany. Kolejna II wojna północna w rejonie Gdańska to lata 1655-1660 (tzw. potop szwedzki). Zniszczenia i wyludnienie były na tych ziemiach tak wielkie, że przez ponad 50 lat nie udało się wsiom i majątkom przywrócić dawnej świetności. Następna zawierucha zbrojna, jaka objęła ten teren to III wojna północna (1701-1720); stronami konfliktu były Prusy, Rosja, Szwecja), tocząca się m.in. na północnych ziemiach Królestwa Polskiego. Na ogarniętym wojenną pożogą Pomorzu wybuchła zaraza, która ponownie wyludniła wiele wsi,. Szwedzi w czasie najazdu na Polskę przebywali w Żukowie w 1656r. Klasztor jednak ocalał.

W XVII w., aż do rozbiorów Polski nastąpił największy rozkwit klasztoru, rozbudowano w stylu gotyckim kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia Najśw. Marii Panny, wnętrze kościoła wyposażono około 1600 r. w bogato złoconym głównym ołtarzu znajduje się obraz N.M.P., który wykonano w pracowni Hermona Hana (słynnego malarza gdańskiego). Zakupiono również ołtarz (tzw. tryptyk antwerpski wykonany w początkach XVI w.) z rzeźbami i malowanymi scenami z Pasji Chrystusa i ze Starego Testamentu. Wybudowano ambonę i chór z wysoką, ażurową kratą i dziewiętnastoma obrazami przedstawiającymi błogosławionych i świętych norbertańskich, zamontowano tzw. "tęczę" barokową z końca XVII w. z rzeźbami: "Chrystus Ukrzyżowany",

[edytuj] Zabór pruski

Rozprzężenie polityczne i brak silnej władzy zahamowały rozwój tego obszaru, dlatego też podpisanie aktu I rozbioru Polski zostało przez część mieszkańców i właścicieli majątków przyjęte z nadzieją na poprawę sytuacji i wprowadzenie nowoczesnych rozwiązań administracyjnych. W październiku 1772 roku teren obecnej gminy zajęli pruscy urzędnicy. Jednym z pierwszych posunięć było przejęcie przez pruską kamerę (skarb państwa) dotychczasowych królewszczyzn i dóbr kościelnych. Wprowadzono też reorganizację administracyjną. W 1773 roku pruskie władze przeprowadziły pierwszy powszechny spis mieszkańców i dóbr na zajętych terenach.

Szczegółowe informacje o mieszkańcach Żukowa pochodzą dopiero z katastru założonego przez Prusaków po I rozbiorze Rzeczypospolitej. Z dokumentu datowanego na 1773 roku wynika bowiem, że Żukowo zamieszkiwało wtedy 306 osób. Na owe czasy była to znaczna liczba, lokująca wieś pośród największych miejscowości na Pomorzu Gdańskim nie posiadających praw miejskich. Większość mieszkańców zatrudnienie znajdowała w klasztornym folwarku. We wsi, prócz trzech kramarzy, było też 7 gburów, 22 czynszowników, 8 chałupników, papiernik, młynarz, malarz, kowal, bednarz, ślusarz, blacharz, szewc, rzeźnik, garncarz, owczarz, 3 pasterzy oraz zarządca folwarku klasztornego i cywilna obsługa zakonnego szpitala – przytułku. W samym folwarku mieszkali ponadto pszczelarz, leśniczy, murarz, kominiarz i organista.

Po zmianach administracyjnych w 1818 roku Żukowo okolicznymi wsiami znalazło się w powiecie kartuskim. Utworzono tu gminę z własnym Urzędem Stanu cywilnego i rewirem policyjnym. W 1828 roku wieś wraz z dzierżawionymi gruntami obejmowała 1806 ha.

Norbertanki utraciły swe majętności z chwilą pierwszego rozbioru Polski. Wkrótce władze pruskie zamknęły też nowicjat, a w 1834r. klasztor uległ kasacie. Ostatnia zakonnica zmarła w 1862r. Po kasacie klasztoru kościół poklasztorny został przekazany miejscowej parafii, a zabudowania klasztorne przeznaczono do rozbiórki. Ocalały jedynie: budynek gotycki z salą o krzyżowym sklepieniu wspartym na ośmiobocznym filarze, dobudowana w XIX wieku plebania, stajnia i wozownia z 1888r., gdzie mieści się Muzeum Parafialne i figura św. Norberta z ok. 1800r., stojąca na dziedzińcu.

Według inwentaryzacji z 1818 roku Żukowo liczyło 63 zagrody. W ciągu stulecia, do 1915 roku liczba budynków wzrosła do 161. W latach 1865-1920 co roku w Żukowie średnio przybywało 1,5 budynku. W 1862 roku wieś liczyła już ponad 1000 mieszkańców. W 1827 roku otwarto tu szkołę jednoklasową, a w 1885 roku już 4 - klasową, do której uczęszczało około 250-280 uczniów. Tendencje rozwojowe zahamował kryzys końca XIX stulecia, w czasie którego część mieszkańców w poszukiwaniu pracy i polepszenia walorów bytu przeniosła się do Gdańska i Elbląga lub też wyemigrowała do Niemiec Zachodnich i Ameryki.

Etniczna struktura ludności przez całe XIX stulecie, mimo wzrostu liczby mieszkańców, pozostawała w miarę stała - osoby deklarujące się jako Niemcy stanowiły od 26,5% ludności Żukowa w 1772 roku do 23,3% w 1910 roku (resztę stanowiła ludność autonomiczna). Podział ten odpowiedział także strukturze wyznaniowej, bowiem w większości Niemcy ci deklarowali, iż są ewangelikami.

Żukowo, w którym dominowali Kaszubi, w drugiej połowie XIX wieku, dzięki postawie miejscowego proboszcza, ks. Jan Stenzla, stało się ważnym ośrodkiem polskości. Na początku XX wieku działały tu: Polskie Towarzystwo Ludowe "Oświata", Towarzystwo Przemysłowo - Rolnicze i Polsko - Katolickie Towarzystwo Ludowe "Jedność". W 1910 roku otwarto we wsi czytelnię Towarzystwa Cztelni Ludowych. Żukowo do końca XIX wieku było przede wszystkim wsią rolniczą. Zmianę tego stanu przyniósł dopiero rozwój sieci komunikacyjnej - budowa bitnych traków drogowych w latach 60. i 70. XIX wieku (1845-1862 szosa z Żukowa do Kościerzyny) oraz budowa połączeń kolejowych z Gdańska do Kartuz (1885) i z Żukowa do Wrzeszcza (1905). Od 1879 Żukowo posiadało już komunikację omnibusową. Dyliżans z Żukowa kursował do Szymbarku. Dwa lata później wprowadzono stałe połączenie do Gdańska i kartuz. W 1870 otworzono we wsi pocztę. W budynku przy ulicy gdańskiej wkrótce potem uruchomiono tez stację telegraficzną. Wg wykazów, w 1914 roku w Żukowie działały 2 piekarnie, mleczarnia, tartak i 2 sklepy.

Początek XIX wieku to czas wojen napoleońskich. Żukowa i okolic nie objęły granice utworzonego wówczas przez Francuzów Księstwa Polskiego, zaś Gdańsk, który stał się wtedy Wolnym Miastem, utracił część należących majątków, znajdujących się dziś w granicy gminy Żukowo. W 1818 roku utworzono nowe powiaty. Obszar obecnej gminy znalazł się w granicach powiatu kartuskiego.

Do połowy XIX w. większość dawnych majątków królewskich została wykupiona przez prywatnych inwestorów. Modernizacja sieci komunikacyjnej (budowa traktów drogowych z Gdańska do Kartuz, Kościerzyny i Lęborka) wpłynęła na intensyfikację rozwoju gospodarczego tych terenów. Przy majątkach zaczęły powstawać drobne zakłady przemysłowe. Znacząco wzrosła tez liczba mieszkańców.

Koniec XIX wieku przyniósł ożywienie polityczne wśród kaszubskich mieszkańców. Powstało wówczas wiele propolskich organizacji społecznych, kulturalnych oraz gospodarczych. Mimo wzrostu gospodarczego na przełomie XIX i XX wieku wielu mieszkańców poszukiwało pracy w Gdańsku, Elblągu, lub zachodnich Niemczech.

[edytuj] Dwudziestolecie międzywojenne

Pierwsza wojna światowa doprowadziła do zmian administracyjnych i politycznych. Zgodnie z traktatem wersalskim odrodzona Polska objęła m.in. niemal cały obszar dzisiejszej gminy. 8 lutego 1920 r. do Żukowa wkroczył 1 Pułk Ułanów Krechowieckich im. pułkownika Bolesława Mościckiego, przynosząc niepodległość naszej ziemi. W ten sposób Żukowo włączono do odrodzonego Państwa Polskiego.

W związku z budową Gdyni przez Żukowo wybudowano magistralę węglową Herby Nowe - Gdynia rozpoczętą w 1928 roku oraz połączenie drogowe Żukowo - Gdynia.

Od 1932 r. w Żukowie funkcjonowała siedmioklasowa szkoła powszechna (III-go stopnia). W okresie międzywojennym, liczba uczniów oscylowała w granicach 200-310, z ośmioma nauczycielami. W 1937 r. uruchomiono ochronkę. W latach 1920-1939 dobrze prosperowały organizacje: Ochotnicza Straż Pożarna, Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży, Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół", chóry "Dzwon" i "Harmonia" oraz "Związek Obrony Kresów Zachodnich ("Polski Związek Zachodni").

[edytuj] Wyzwolenie

Walki wyzwoleńcze w rejonie Żukowa toczone były w dniach 8 - 23 marca 1945 r. przez 65 armię wojsk radzieckich pod dowództwem P. Batowa. Dzień 16 marca uważany jest za datę wyzwolenia Żukowa - gminy obejmującej 10 sołectw.

uderzenie Rosjan z południa przez Borkowo w kierunku Kczewa i Przodkowa.
Poszerzenie nasady klina po przedpola Kartuz i Żukowa
Niemieckie przeciwuderzenie wzdłuż drogi Kartuzy - Dzierżążno
Bitwa o Dzierżążno z udziałem jednostek pancernych
Niemieckie przeciwuderzenie z Żukowa w kierunku Borkowa (uległo załamaniu już na samym początku)
Ponowne obsadzenie przedpola Żukowa i Kartuz

Wyzwolenie gminie Żukowo przyniosły wojska radzieckie w marcu 1945r. Niestety, Armia Czerwona zapisała się źle w pamięci mieszkańców. Aresztowania, wywózki na Syberię, masowe rabunki i gwałty na tutejszej ludności.

[edytuj] Lata powojenne

Wysiedlenia Niemców zmieniły strukturę narodowościową. Z dekretu o reformie rolnej skorzystało 175 bezrolnych głównie Kaszubów - mimo działań repatriacyjnych większość opuszczonych przez Niemców gospodarstw znalazła się w rękach Kaszubów.

Pierwsze akty nadania chłopom ziemi wręczono w Kartuzach 8 czerw- ca 1945 r. Nadano wówczas: bezrolnym - 181 gospodarstw o obszarze 1253,86 ha, służbie'folwarcznej - 195 gospodarstw o obszarze 1421,92 ha, małorolnym - 25 gospodarstw o obszarze 117,01 ha. W gminie żukowskiej z posiadłości ziemskich w •Leźnie (72 I ,4 5 ha) oraz Przyjaźni (209, 86 ha) utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne. W Małkowie z obszaru 432,5 ha rozparcelowano 174,5 ha, w Zukowie 149,45 ha rozparcelowano 86,49 ha, Widlinie z 259,89 ha rozparcelowano 167,83 ha, zaś w Skrzeszewie z 133,91 ha rozparcelowano 85 ha. Rozparcelowane obszary stanowiły gleby klasy IV i V (żytnio-ziemniaczane).

Ich opór wobec kolektywizacji spowodował, iż jedynymi socjalistycznymi „gospodarstwami” rolnymi stały się dawne już niemieckie majątki z których utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne

[edytuj] Lata PRL

Rozwój miejscowości na terenie gminy Żukowo zanotowano w latach 70. i 80. XX wieku. W 1973r., w ramach reformy utworzono gminę Żukowo i taka też pozostała ona do dzisiaj. Po likwidacji powiatów w 1975r. przyłączono do niej Chwaszczyno i Tuchom, które wcześniej należały do powiatu wejherowskiego.

Ludność zorganizowała "Samopomoc Chłopską", która uruchamiała młyny, sklepy, piekarnie, tartak i zakład "Bacutil". Utworzono również Państwowe Gospodarstwa Rolne. W latach 50 powstało pierwsze osiedle mieszkaniowe - tzw. Nowe Osiedle. W 1952 r. powstał Państwowy Ośrodek Maszynowy, w 1963 GS "Samopomoc Chłopska", w 1972 Gdańskie Zakłady Drobiarskie, w 1974 r.z Gdańska przeniesiono do nowej wybudowanej siedziby Przedsiębiorstwo Robót Instalacyjno-Montażowych Budownictwa Rolniczego. Wybudowano lecznicę zwierząt. Utworzono Spółkę Wodną, która zajęła się nowo wybudowaną oczyszczalnią ścieków, budową sieci kanalizacji sanitarnej i wodociągowej oraz integracją już istniejących wodociągów i ujęć wody. Rozpoczęto gazyfikację gminy i miasta. Ruszyło budownictwo zakładowe POM i Zakładów Drobiarskich typu miejskiego. Z inicjatywy ówczesnych władz gminy zainicjowano budownictwo spółdzielcze w tym młodzieżową zrzeszającą absolwentów uczelni Gdańska. Pracownicy zakładów pracy uzyskali możliwość zakupu działek budowlanych na preferencyjnych warunkach. Pod wpływem rozwoju przemysłowego Żukowo zatraciło swój pierwotny rolniczy charakter.

W 1953 r.,w budynku wybudowanym w czynie społecznym powołano Zespół Szkół Zawodowych i Ogólnokształcących a w nim między innymi Państwowe Liceum Pedagogiczne w Żukowie, przekształcone w 1968 roku I Liceum Ekonomiczne w Żukowie.

Urząd Pocztowo-Telekomunikacyjny ma centralę automatyczną od 1962 r.

Gminna Spółdzielnia "Samopomoc Chłopska" stanowi nadal główny trzon handlu w Żukowie, nieprzerwanie od 1946 r.

W 1995 r. powołano Zakład Opieki Zdrowotnej w Żukowie w nowym, dobrze wyposażonym budynku.

Na terenie gminy Żukowo istnieją liczne stowarzyszenia kulturalno-oświatowe m.in: Koło Gospodyń Wiejskich. W 1968 roku jego przewodniczącymi wówczas były Panie Władysława Ziółkowska i Janina Kwiatkowska, od roku 1970 przez 22 lata kołem kierowała Lidia Jaworska, a obecnie od roku 1992 przewodniczącą Rady Gminnej Kół Gospodyń Wiejskich Gminy Żukowo jest Gertruda Skierka, która jednocześnie kieruje Kołem Gospodyń w Żukowie będąc jego członkinią od momentu powstania tj. już 35 lat. 14 lutego 1971 r. w Przyjaźni z inicjatywy Czesława Kwidzińskiego zapoczątkował działalność Regionalny Zespół Pieśni i Tańca "Bazuny". W 2003 r. zespół otrzymał prestiżową nagrodę "Medal Stolema", którą odebrał kierownik zespołu i prezes stowarzyszenia Robert Regliński. W czerwcu 1999 roku z inicjatywy Leszka Makurata, powstał Zespół Instrumentalno-Wokalny "Stołem" z Chwaszczyna. Głównym celem działalności zespołów jest pielęgnowanie i popularyzowanie kaszubskiego folkloru w pieśni i muzyce. Chór "Harmonia" z Żukowa jest mieszanym czterogłosowym amatorskim zespołem śpiewającym założonym przez organistę Józefa Badziąga jesienią 1920 roku. Obecnie prowadzi go Witold Treder. Przy parafii W.N.M.P. w Żukowie działa Schola "Norbertanki". Nazwę swą zespół przyjął od sióstr Norbertanek, które od XIII w. do 1834 r. prowadziły w Żukowie szkołę dla dziewcząt. Z incjatywy Grażyny Bychowskiej w Szkole Podstawowej w Baninie działa Zespół Pieśni i Tańca "Kaszubskie Nutki". W Zespole Szkół w Leźnie działa zespół taneczny "Perełki"prowadzony przez Irenę Stoppa. Ponadto na terenie gminy funkcjonuje Związek Hodowców Pszczół i Gołębi Pocztowych.

Na terenie gminy funkcjonuje także Samorządowa Biblioteka Publiczna prowadząca swą działalność od 1948 roku jako Gminna.

[edytuj] Powstanie miasta

W 1989 roku Żukowo uzyskało prawa miejskie. Plany podziału gminy na miasto Żukowo i samodzielną gminę wiejską zostały odrzucone przez lokalna społeczność. Dziś gmina Żukowo należy do powiatu kartuskiego i stanowi gospodarczo - przemysłowe zaplecze Trójmiasta.