Pomorze
Z Wikipedii
Pomorze – kraina historyczna na terenie Polski i Niemiec, u ujścia Reknicy, Odry i Wisły do Morza Bałtyckiego. Nazwa regionu (kasz./pom. Pòmòrskô, Pòmòrzé, łac. Pomerania, niem./szw. Pommern) wywodzi się od geograficznego położenia regionu.
Spis treści |
[edytuj] Geografia
Pomorze obejmuje znaczny obszar w północnej części Rzeczypospolitej i Niemiec. Obejmuje Pomorze Przednie, Rugię, Pobrzeże Szczecińskie, Pobrzeże Koszalińskie, Pomorze Gdańskie, Kaszuby i Pojezierze Pomorskie. Granice regionu opierają się na Reknicy (na zachodzie) i Wiśle (na wschodzie) oraz, od południa, na linii Warty i Noteci.
Większa część Pomorza znajduje się w granicach Polski, w obrębie województw: zachodniopomorskiego, pomorskiego i kujawsko-pomorskiego. Niewielkie fragmenty regionu znajdują się w województwach: wielkopolskim i lubuskim. Po stronie niemieckiej znajduje się Pomorze Przednie. Jego terytorium w całości znajduje się w obrębie kraju związkowego Meklemburgia-Pomorze Przednie. Podział ten ukształtował się w wyniku trzech konferencji pokojowych (Teheran, Jałta, Poczdam), kończących II wojnę światową.
Na Pomorzu dominuje krajobraz morenowy, a więc występują tu liczne naturalne jeziora. Całe Pomorze leży w zlewisku Morza Bałtyckiego. Charakterystyczną cechą regionu są krótkie, uchodzące bezpośrednio do morza rzeki, jak Parsęta, Rega, Słupia, Łeba czy Piana, oraz duże, płytkie jeziora przybrzeżne, jak Łebsko i Gardno. Na rzekach, głównie na Słupi, znajdują się zbiorniki retencyjne. Największe z nich to Strzegomino i Głębokie. Do celów energetycznych wykorzystano również jeziora naturalne: Kwiecko koło Żydowa oraz Żarnowieckie. Woda z tych zbiorników zasila elektrownie szczytowo-pompowe.
Największe miasta Pomorza to: Gdańsk, Szczecin, Gdynia, Elbląg, Koszalin, Słupsk, Grudziądz i Strzałów. Duże znaczenie historyczne mają również: Wołogoszcz, Gryfia, Kołobrzeg, Stargard Szczeciński, Wolin i Kamień Pomorski.
Porty morskie Pomorza o największym przeładunku to: Szczecin-Świnoujście, Gdańsk, Gdynia, Police, Kołobrzeg.
[edytuj] Podział
Najprostszy i najbardziej rozpowszechniony podział dzieli Pomorze na dwa główne regiony:
- Pomorze Zachodnie
- Pomorze Gdańskie (Pomorze Nadwiślańskie)
Podział ten ukształtował się w średniowieczu, gdy region gdański został zajęty przez Polskę, a region zachodni – tylko zhołdowany. Podział ten został podtrzymany przez dalsze dzieje. W skład Pomorza Zachodniego wchodziły księstwa, od których nazw wzięły kolejne części regionu:
- Pomorze Szczecińskie (Pomorze Nadodrzańskie, na bazie Księstwa Szczecińskiego)
- Pomorze Przednie (Pomorze Wołogoskie, na bazie Księstwa Wołogoskiego)
- Rugia (Pomorze Rańskie, na bazie Księstwa Rugii)
Pojawiły się również obszary przejściowe, które formalnie nie należały do żadnej ze stron: ziemie lęborska i bytowska.
Na Pomorzu Gdańskim natomiast powstał podział na Bory Tucholskie, Kaszuby i Kociewie, jednak był on uwarunkowany tradycją, a nie podziałem terytorium.
[edytuj] Historia
W średniowieczu region zamieszkiwany był przez słowiańskie plemiona: Pomorzan (Kaszubów) w części przedodrzańskiej oraz Połabian (Ranów, Wieletów, Obodrzyców i innych) w części zaodrzańskiej. Główne ośrodki znajdowały się w (licząc od wschodu) Gdańsku, Kołobrzegu, Wolinie (potem Szczecinie), Arkonie.
Ziemie między ujściami Wisły i Odry podbite zostały przez władców polskich, jednak przy każdym osłabieniu władzy centralnej górę brały dążenia do odzyskania niezależności. Pierwszy swoją władzę nad całym Pomorzem między Wisłą a Odrą rozciągnął najprawdopodobniej Mieszko I. Ponownego podboju dokonywali Kazimierz Odnowiciel oraz Bolesław Krzywousty. W wyniku naporu Sasów do XIII wieku całe Pomorze zaodrzańskie znalazło się w granicach Cesarstwa.
W czasie rozbicia dzielnicowego Pomorze przedodrzańskie praktycznie uniezależniło się od Korony pod rządami rodu Gryfitów. Księstwa Gryfitów, choć sięgnęły po część ziem zaodrzańskich, same podatne były na rozbicie i w 1181 roku popadły w silną zależność lenną od Cesarstwa. Bliższe związki z Krakowem wykazywało Pomorze Gdańskie, które po rządach lokalnej dynastii wróciło pod władzę Łokietka, aby niemal natychmiast w 1308 roku zostać zdobyte przez Krzyżaków (rzeź Gdańska).
Pod koniec swego życia nieudaną próbę ponownego związania Pomorza Zachodniego z Koroną podjął Kazimierz III Wielki, pragnąc uczynić swym dziedzicem wnuka, Kaźka, księcia słupskiego. Po drugim pokoju toruńskim w 1466 roku Pomorze Gdańskie wróciło pod władzę króla Polski.
W 1637 wymarła dynastia Gryfitów. W 1648 w wyniku pokoju westfalskiego zachodnia część księstwa pomorskiego z Rugią i ujściem Odry przypadła Szwecji, a wschodnia elektoratowi Brandenburgii. Posiadłości szwedzkie z czasem coraz bardziej przechodziły na rzecz przeradzającej się w Prusy Brandenburgii. W 1720 roku Szczecin przeszedł pod władanie Prus, stając się stolicą prowincji Pommern. Prusy objęły wreszcie całe Pomorze Zachodnie w wyniku kongresu wiedeńskiego w 1815 przejmując ostatnią jego część należącą do Szwecji (Wolgast, Greifswald, Stralsund i Rugię).
Po reformie administracyjnej z 1818 roku Pomorze Zachodnie tworzyło prowincję Pommern, w skład której wchodziły rejencje szczecińska, stralsundzka i koszalińska. W 1832 roku rejencja stralsundzka została włączona do rejencji szczecińskiej, natomiast w 1838 roku powstała na południu Pomorza Zachodniego nowa rejencja pilska. W wyniku zakończenia II wojny światowej zachodnia część Pomorza Zachodniego przypadła Polsce, a jej ludność została wysiedlona. Wschodnia część Pomorza Zachodniego (Pomorze Przednie i skrawki Pomorza Szczecińskiego) znalazły się w granicach radzieckiej strefy okupacyjnej, a następnie NRD. Obecnie wraz z Meklemburgią stanowi kraj związkowy Meklemburgia-Pomorze Przednie.
[edytuj] Pomorze Gdańskie
Związki z Krakowem wykazywało Pomorze Gdańskie, które po rządach lokalnej dynastii wróciło pod władzę Łokietka, aby niemal natychmiast w 1308 roku zostać zdobyte przez Krzyżaków (rzeź Gdańska).
W 1772, w efekcie I rozbioru Rzeczypospolitej, w granicach Prus znalazło się polskie dotąd Pomorze Gdańskie (z wyjątkiem Gdańska). Po reformie administracyjnej z 1818 roku Pomorze Wschodnie wchodziło w skład prowincji Westpreussen (Prusy Zachodnie), dzielącą się na rejencję gdańską i kwidzyńską.
Po I wojnie światowej odrodzona Polska otrzymała okrojone Pomorze Gdańskie, które wkrótce stało się jednym z pretekstów hitlerowskiego ataku w roku 1939. Po II wojnie światowej, w wyniku decyzji Wielkiej Trójki, Polska otrzymała całe Pomorze między Wisłą a Odrą. W pierwszych latach powojennych (zgermanizowani w XVII i XVIII w.) autochtoniczni Pomorzanie (z wyjątkiem słowiańskojęzycznych Kaszubów zostali wysiedleni do Niemiec, a ich miejsce zajeli kresowiacy i Ukraińcy. W granicach NRD, a potem zjednoczonych Niemiec pozostało tzw. Pomorze Przednie, (niem. Vorpommern), które wraz z Meklemburgią stanowi kraj związkowy.
[edytuj] Współpraca międzynarodowa
Gminy Pomorza współpracują w ramach euroregionów Bałtyk i Pomerania. Niemal każde miasto posiada jedno lub więcej miast partnerskich z różnych części Europy i świata.
[edytuj] Zobacz też
- Gryfici, Dynastia Sobiesławiców
- krainy geograficzne w Polsce, krainy historyczne w Polsce
- Województwo kujawsko-pomorskie
- Województwo pomorskie
- Województwo zachodniopomorskie
- Pomorze (prowincja)
[edytuj] Bibliografia
- Marian Biskupiński (ed.), Śląsk i Pomorze w historii stosunków polsko-niemieckich w średniowieczu. XII Konferencja Wspólnej Komisji Podręcznikowej PRL-RFN Historyków 5-10 VI 1979 Olsztyn, Instytut Zachdni, Poznań 1987
- Antoni Czubiński, Zbigniew Kulak (ed.), Śląsk i Pomorze w stosunkach polsko-niemieckich od XVI do XVII w. XIV Konferencja Wspólnej Komisji Podręcznikowej PRL-RFN Historyków, 9-14 VI 1981 r. Zamość, Instytut Zachodni, Poznań 1987
- Pomorze (strona w języku niemieckim)
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Fundacja Szwedzkiego Dziedzictwa Kulturowego na Pomorzu (w tworzeniu)
- MTB Słupsk - Słupski Portal Rowerowy (Część Aktywnego Centrum Pomorskiego)
