Jezioro

Z Wikipedii

Ten artykuł dotyczy zbiornika wodnego. Zobacz też: inne znaczenia tej nazwy.

Przykład jeziora w czeskim Adršpachu

Przykład jeziora polodowcowego

Jezioro lobeliowe na Pomorzu

Jezioro eutroficzne

Litoral jeziora śródleśnego

Jezioro Bałchasz w Kazachstanie

Jezioro – naturalny śródlądowy zbiornik wodny, którego występowanie uwarunkowane jest istnieniem zagłębienia (misy jeziornej), w którym mogą gromadzić się wody powierzchniowe, oraz zasilaniem przewyższającym straty wody wskutek parowania lub odpływu. Większość jezior występuje na obszarach zajmowanych niegdyś przez lodowiec. Woda z topniejącego lodowca wypełniała doliny i tworzyła jeziora. Powstanie mis jeziornych wiąże się przede wszystkim z procesami geologicznymi. Zasilanie należy natomiast przede wszystkim od warunków klimatycznych.

Największe i najgłębsze są jeziora pochodzenia tektonicznego. Jest w nich zgromadzonych ponad 95% zasobów wód jeziornych. Wypełniają zagłębienie powstałe w wyniku ruchów tektonicznych. Największym pod względem powierzchni i zasobów jest Morze Kaspijskie (jest to jezioro wód słonych). Najniżej (około 400 m p.p.m.) położone jest lustro wody słonego Morza Martwego, najgłębiej – dno jeziora Bajkał (1620 m poniżej lustra wody i 1160 m p.p.m.), które jest również jeziorem gromadzącym najwięcej w świecie słodkiej wody – 23 tys. km³ (~20% zasobów światowych). Jednym z najwyżej położonych dużych jezior jest Titicaca w Andach (3812 m n.p.m.). Najliczniejsze są jeziora polodowcowe. Występują zarówno w górach, np. w Tatrach, jak i na nizinach, gdzie tworzą duże skupiska zwane pojezierzami.

Jeziora są młodym elementem krajobrazu, tylko nieliczne głębokie jeziora sięgają swym wiekiem trzeciorzędu (Bajkał – 20-30 mln lat). W klimacie suchym wysychają, a w klimacie wilgotnym ulegają zasypywaniu i zarastaniu roślinnością wodną przekształcając się w bagna.

Bagna i jeziora są naturalnymi zbiornikami wodnymi gromadzącymi wody wtedy, gdy jest ich nadmiar i oddającymi je w okresach bezopadowych. Regulują więc przepływ rzek i wyrównują go w czasie. Zapobiegają ponadto powodziom i nadmiernemu obniżeniu stanu wód w okresach suszy, co podnosi znaczenie rzek z nich wypływających. Duża powierzchnia wodna sprawia, że klimat pojezierzy jest wilgotniejszy niż na obszarach z nim sąsiadujących. Tworzą one swoiste ekosystemy z bogatą florą i fauną wodną.

[edytuj] Strefy jezior

Warunki ekologiczne panujące w jeziorach są bardzo zróżnicowane, co związane jest z istnieniem charakterystycznych stref i warstw w obrębie jeziora. Wyróżniamy:

strefę litoralną - jest to strefa wody płytkiej, prześwietlonej do samego dna,litoral, zwłaszcza jego płytkie części,jest najbardziej zmienny ze środowisk jeziornych, a w związku z dużym nagromadzeniem szczątków organicznych-wahaniom stężenia tlenu, a nawet okresowym i krótkotrwałych całkowitym deficytom tlenowym.Płytsza część litosferu podlega również bezpośrednim wpływom lądu.
strefę pelagiczną - strefa wody otwartej, niestykającej się ani z brzegami, ani z dnem zbiornika,
strefę profundalną - strefa wody głębokiej stykającej się z dnem i znajdującej się poza zasięgiem promieniowania słonecznego,
strefę denną (bental) - strefa obejmująca warstwę osadów i mułów wyściełających dno jeziora.

[edytuj] Znaczenie gospodarcze

Jeziora mają również znaczenie gospodarcze – stanowią obszary rekreacyjno-sportowe, są wodnymi drogami komunikacyjnymi, łatwo dostępnym źródłem wody, np. dla przemysłu. Ich wody o bogatym życiu organicznym są źródłem żywności.

[edytuj] Klasyfikacje jezior

Jeziora klasyfikuje się według sposobu powstania niecki, lub też według cech hydrologicznych, fizycznych, chemicznych i biologicznych. Oficjalnie nie stosuje się w klasyfikacji minimalnej powierzchni, chociaż często spotyka się zdanie, że jeziorem powinny być zbiorniki powyżej 1 hektara. (zobacz też typologia jezior).

Jeziora mogą być odpływowe, przepływowe, bezodpływowe.

[edytuj] Rodzaje jezior ze względu na pochodzenie

meteorytowe (kosmiczne) – powstałe wskutek uderzeń meteorytów, np. Pingualuit w Quebecu w Kanadzie
tektoniczne (ryftowe) – wypełniają zagłębienia pochodzenia tektonicznego. Ich misy stanowią zapadnięte części skorupy ziemskiej w formie rowów lub rozległych zapadlisk, np. w rowie: Bajkał, Tanganika, Martwe, Malawi (Niasa); w płaskim zagłębieniu: Wiktorii, Ładoga, Górne
reliktowe – stanowią część dawnego morza, np. Kaspijskie, Aralskie, Ilmen
polodowcowe – wypełniają zagłębienia pozostawione przez lodowce
- rynnowe – w rynnach polodowcowych. Wąskie, długie, o stromych brzegach, głębokie, np. Gopło, Jeziorak, Hańcza
- morenowe – w zagłębieniach wśród wałów morenowych, np. Śniardwy, Mamry, charakteryzują się dużą powierzchnią, stosunkowo małą głębokością i urozmaiconą linią brzegową, np. Morskie Oko
- wytopiskowe (oczka) – z wytopienia bryły martwego lodu np. Sasek Mały,
- cyrkowe – w cyrkach (kotłach) lodowcowych, np. Czarny Staw
polodowcowe górskie:
- cyrkowe
- morenowe
wulkaniczne
- kraterowe – w kraterach nieczynnych wulkanów,
- zatamowane przez potoki lawy,
- kalderowe – wypełniające kaldery nieczynnych wulkanów np. Jezioro Albano k. Rzymu
przybrzeżne – wskutek odcięcia zatoki przez narastającą mierzeję, Łebsko, Gardno, Resko Przymorskie,
deltowe – wskutek nierównomiernej akumulacji w delcie rzeki, np. Druzno, Dąbie,
wydmowe – wypełniają obniżenia między pagórkami wydmowymi
osuwiskowe – na skutek zatamowania biegu rzeki przez osuwisko np. Sareskie (Tadżykistan), Duszatyńskie (Bieszczady),
krasowe – w zagłębieniach krasowych np. Jezioro Ochrydzkie (Półwysep Bałkański) oraz jezioro Firlej.
starorzecza – wskutek odcięcia meandru rzeki np. Jeziorko Czerniakowskie w Warszawie, Druzno.
jezioro deflacyjne (eoliczne) – w wyniku wypełnienia utworzonego przez wiatr zagłębienia np. Jezioro Teke (Kazachstan)
wytworzone przez ruchy masowe prowadzące do zatarasowania zagłębień terenowych przez osuwiska skalne
Jeziora antropogeniczne – jeziora utworzone poprzez przegrodzenie doliny rzecznej sztuczną zaporą.

[edytuj] Rodzaje jezior ze względu na częstość cyrkulacji wody (typy miktyczne jezior)

Nazwa	Cyrkulacja wody	Występowanie	Termika
amiktyczne	brak cyrkulacji	strefa polarna	zbiorniki przez cały rok pokryte warstwą lodu
monomiktyczne zimne	raz w roku pełna cyrkulacja	strefa polarna i obszary wysokogórskie	temperatura wody zawsze poniżej 4°C
dimiktyczne	dwa razy w roku	strefa umiarkowana	temperatura wody latem powyżej 4°C, zimą poniżej 4°C
monomiktyczne ciepłe	raz w roku	strefa równikowa i międzyzwrotnikowa	temperatura wody zawsze powyżej 4°C
oligomiktyczne	słaba (głównie górnych warstw)	strefa przyrównikowa	ciepła woda w całym przekroju zbiornika
polimiktyczne	częsta (nawet codzienna)	różne strefy – jeziora płytkie	prawie jednakowa temperatura w całym przekroju jeziora

[edytuj] Termiczna klasyfikacja jezior

jeziora polarne – mają stale odwrócone uwarstwienie termiczne wody. Maksymalna temperatura wody nie przekracza +4 °C
jeziora umiarkowane – mają najbardziej rozwinięty cykl termiczny: w lecie cechuje je uwarstwienie proste, natomiast zimą odwrócone, wiosną i jesienią stan homotermii
jeziora subtropikalne – nie mają uwarstwienia odwróconego, cały rok występują w nich proste uwarstwienia. Charakterystyczną cechą tego uwarstwienia jest duża różnica temperatury pomiędzy wodą powierzchniową a denną, która jest zbliżona do +4 °C
jeziora tropikalne – cechuje je tylko uwarstwienie proste i małe różnice pomiędzy temperaturą epilimionu i hypolimnionu, którego wody są cieplejsze niż w subtropikalnych jeziorach.