Kociewie

Z Wikipedii

Mapka Kociewia

Kociewie (kasz. Kòcéwskô) - region etniczno-kulturowy we wschodniej części Borów Tucholskich, położony w dorzeczu Wierzycy i Wdy, na lewym brzegu Wisły. Ze względu na to, że przynależność terenów do tego obszaru jest definiowana na podstawie kryteriów etnicznych oraz językowych (gwarowych) dotyczących zamieszkującej je ludności, to granice tego terytorium są płynne. Najbardziej prawdopodobne granice Kociewia wyglądają następująco:

wschodnia granica na około 120-kilometrowym odcinku Wisły od wsi Topolinek koło Świecia do wsi Czatkowy koło Tczewa
północno-zachodnia granica na linii Trąbki Wielkie-Wysin-Liniewo-Nowe Polaszki-Konarzyny
południowo-zachodnia granica biegnąca przez Czarną Wodę, Osieczną, Lińsk, Lniano, Bukowiec, Gruczno do Topolinka.

Granicą borowiacko-kociewską jest dawna puszcza na północ i zachód od Śliwic i Osówka aż po rzekę Wdę. Pomiędzy tymi dwiema starymi wsiami a odległą o ponad 20 km Wdą, gdzie dopiero znajdowały się osady dzisiejszego Kociewia, znajdował się teren niezamieszkany. Dopiero w ciągu XVII stulecia osadnicy od terenu borowiackiego i od Wdy z terenu Kociewia zaczęli tę część borów zaludniać. Fale osadnicze borowiackie i kociewskie nachodziły na siebie gdzieś w rejonie wówczas powstałych Osiecznej i Ocypla. Wyznaczanie granicy borowiacko-kociewskiej na podstawie dzisiejszej i XX-wiecznej mowy mieszkańców jest metodologicznym błędem, ponieważ w XX wieku nie ma już większych wyraźnych różnic językowych, a wpływ tendencji unifikacyjnych (poprzez szkołę, radio, telewizję, administrację itd.) spowodował, że jednostki posługują się dziś raczej ogólnym "językiem" który można by nazwać "pomorskim", a trudno jest i było przyporządkować daną cechę językową Kociewiakom i Borowiakom. Historia osadnictwa tego terenu wskazuje prawidłową granicę. Kociewie zamieszkuje ok. 300 000 mieszkańców. Stolicą Kociewia jest Starogard Gdański, natomiast największym miastem regionu jest Tczew. Kociewie posiada swoją własną gwarę.

Sejmik województwa pomorskiego ustanowił rok 2005 rokiem kociewskim. Co 5 lat na Kociewiu odbywają się Kongresy Kociewskie^[1], i tak pierwszy miał miejsce w 1995 r., drugi - w 2000 r., a trzeci - w 2005 r. Spotykają się na nich samorządowcy oraz regionaliści, aby dyskutować o sprawach związanych z regionem.

7 marca 2003 r. ustanowiono herb i hymn Kociewia^[2].

Pierwszy zapis nazwy w formie Gociewie pochodzi z 10 lutego 1807 r. z meldunku ppłk. Hurtyga do generała Jana Henryka Dąbrowskiego. Kolejne znane zapisy mają już formę Kociewie (Florian Ceynowa, Oskar Kolberg) - II połowa XIX wieku.

W 2007 r. po raz pierwszy ogłoszono 10 lutego jako Światowy Dzień Kociewia^[3].

[edytuj] Przykłady regionalizmów kociewskich

brukować - potrzebować;
beczek - zapłakany;
brzad - owoc;
bulwy - ziemniaki;
buksy - spodnie;
bykowe - opłata za pokrycie krowy;
chruściki - zawijane ciasteczka pieczone na oleju (por. faforek);
chodaki - drewniane buty;
chwatko - szybko;
darować - trwać;
dulczyć - narzekać (por. jamrować);
dycht - tak samo, podobnie;
erbnąć - ukraść, łatwo zdobyć;
erbować - dziedziczyć;
faforek - wstążka;
faksować - dowcipkować (faksiarz - dowcipniś);
faryna - cukier (sypki);
frantówka - przyśpiewka;
futrować - karmić;
gapa - wrona;
gloka - abażur;
gulon i guła - indyk i indyczka;
gyry - nogi;
hahać - spać (o dzieciach);
hajta - polowanie;
haka - motyka;
hanaj - kij;
hładko - szybko, sprawnie;
jaglija - świerk (zapożyczenie z dialektów pruskich);
jeno - tylko;
kałdun - brzuch;
karować się - wchodzić bez zaproszenia, pchać się na siłę np. w kolejkę;
kejter - pies;
kietować - zamykać na klucz;
kipa - kosz;
klajster - plaster;(należy wyjaśnić gdyż wg mojej wiedzy: klajster=klej, zaś pflajster=plaster)
klatry - włosy;
klatrować - wspinać się, wchodzić np: nie klatruj tamuj;
klempa - krowa;
kluk - nos;
klupówki - kalosze;
knyp - nożyk;
koder - ścierka (por. "teptuch");
kuch - ciasto;
lofer - łazik;
łordzić - gdzieś biegać/jeździć;
machlować - oszukiwać;
munia - twarz, pysk;
muszkibada (por. faryna) - cukier;
najrzyć się - przyjaźnić się;
nazat - z powrotem;
obuwać - ubierać, zakładać np: obuj te buksy;
ochab - zły człowiek;
ognaryja - miejsce na uboczu, poza stołem, lub poza centrum domostwa;
pachtować - dzierżawić, kraść;
papla - topola;
podobiadek - drugie śniadanie;
pochowa - pogrzeb;
potrampać - podeptać;
powidzta mnie - powiedzcie mi;
przyścipny - sprytny, cwany;
psiankny - piękny;
pujek - kot;
pupa - lalka;
pyda - kij zakończony rzemieniami do bicia;
rajby - swaty;
ronkel - burak pastewny;
ruczka, ryczka - taboret, małe składane krzesełko;
rudle - sanki;
rychtować - ogólnie coś robić;
rychło w czas - w ostatniej chwili;
skweres - bieda;
sklep - piwnica;
skład - sklep;
statory, statki - naczynia kuchenne;
szałerek - schowek, komórka;
szaszrować - robić zamęt, hałas;
sota - jesteście np: wy sota mieskie bówki;
szlory - kapcie;
szmyrgnąć - rzucić/cisnąć coś np: w kąt;
szneptuch - chustka do nosa;
sznyta - blizna;
sznytka - kromka chleba;
szpargały - duperele;
szportować - żartować (por. faksować);
szporować - oszczędzać;
szuńdy - zakładane na kark do noszenia np: koszy;
szur - przezwisko np: "ty szurze jeden";
szuraja - wiata, składzik;
ślipsie - oczy;
tamuj - tam np: tamuj my poszlim;
teptuch - ścierka (por. "koder")
topek - nocnik;
tutka, tuta - papierowa torebka;
tynta - atrament;
trusiek - królik;
trygel - garnek
tryfta - droga, ścieżka;
tolkować - plotkować;
uczba - nauka;
uśpionka - kołysanka;
wajczeć - płakać;
wetchnóńć - zatknąć, wcisnąć;
wysatka - wyrośnięte buraki pastewne na nasiona;
zebuwać - rozbierać, zdejmować;
zaketować - zakluczyć drzwi;
złoić - zlać kogoś np: pasem;
zug - przeciąg;
żaga - piła;