Jan Kołłątaj-Srzednicki
Z Wikipedii
Jan Kołłątaj-Srzednicki ( ur. 29 sierpnia 1883 w Penzie w Rosji, zamordowany 19 marca 1944 w Budapeszcie[1] ) - doktor medycyny, generał brygady Wojska Polskiego.
Spis treści |
[edytuj] Młodość
Urodził się i wychował w Penzie. Tam, w 1903 ukończył gimnazjum. Jako uczeń gimnazjum uczestniczył w tajnych kółkach patriotyczno-samokształceniowych miejscowej Polonii. W latach 1903-1910 studiował medycynę na Uniwersytecie Moskiewskim. W czasie studiów działał w „Kole Polskim” i związanym z Polską Partią Socjalistyczną - Związku Polskiej Młodzieży Socjalistycznej. Uczestniczył w rewolucji 1905. W 1910 uzyskał dyplom lekarski i wyjechał do Warszawy, gdzie odbył staż w Szpitalu Dzieciątka Jezus. W 1911 przeniósł się do Zakopanego. Został asystentem w Sanatorium Przeciwgruźliczym Kazimierza Dłuskiego. Równoczesnie działał w miejscowym oddziale „Strzelca”.
[edytuj] Służba w Legionach Polskich
Od 1 września 1914 służył w Legionach Polskich. Kolejno zajmował stanowiska:
- lekarza IV Batalionu 2 Pułku Legionów
- lekarza w I Dywizjonie Artylerii II Brygady Legionów
- starszego ordynatora Szpitala Legionów Polskich w Lublinie III-VI.1915 i III-VI.1916
- komendanta Oddziału Sanitarnego III Brygady Legionów od 11.VII.1915
- lekarza naczelnego 4 Pułku Legionów i szefa sanitarnego III Brygady Legionów VI.1916-VII.1917
Po kryzysie przysięgowym internowany w Szczypiornie. W obozie występował jako sierżant. Po dekonspiracji wywieziony do Niemiec i osadzony w obozach w Havelbergu, Rastadt i Werl. W tych samych obozach więzieni byli przyszli generałowie: Bolesław Ostrowski, Gustaw Orlicz-Dreszer, Mieczysław Ryś-Trojanowski i Janusz Głuchowski.
[edytuj] Służba w Wojsku Polskim
1 listopada 1918 w Krakowie przystąpił do organizacji oddziałów sanitarnych. 18 listopada został szefem sanitarnym Grupy gen. Roja, która walczyła z Ukraińcami pod Przemyślem i Lwowem. W grudniu 1918 został wyznaczony na stanowisko szefa Sekcji I (od stycznia 1919 - Sekcja Personalna) Departamentu V (później IX, VI i VIII) Sanitarnego Ministerstwa Spraw Wojskowych w Warszawie. 15 maja 1920 w tej samej komórce organizacyjnej ministerstwa objął stanowisko szefa Sekcji V Opieki, która między innymi sprawowała opiekę nad inwalidami wojskowymi i weteranami powstań narodowych. Do 31 grudnia 1921 był szefem Wydziału Superrewizyjno-Inwalidzkiego Departamentu VIII Sanitarnego MSWojsk. Z dniem 1 stycznia 1922 wydział ten przekazany został do Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej. W czerwcu 1919 został przewodniczącym Komisji Weryfikacyjnej dla oficerów korpusu sanitarnego. W 1922 zweryfikowany został w stopniu pułkownika lekarza ze starszeństwem z 1 czerwca 1919. 7 lutego 1924 mianowany szefem sanitarnym Okręgu Korpusu Nr I w Warszawie. 18 lutego 1930 Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Ignacy Mościcki awansował go na generała brygady ze starszeństwem z 1 stycznia 1930 i 7 lokatą. [2] Od czerwca 1930 do września 1939 był komendantem Centrum Wyszkolenia Sanitarnego i Inspektorem Służby Zdrowia. Na stanowisku komendanta CWSan. przysługiwały mu uprawnienia dyscyplinarne dowódcy dywizji.
[edytuj] Internowanie na Węgrzech
Po kampanii wrześniowej został internowany na Węgrzech, w obozie Balatonboglár. Po zwolnieniu z obozu kierował pracami Polsko-Węgierskiego Komitetu do Spraw Uchodźców (Magyar-Lengyel Menekültügyi Bizottság) i Sekcją Polską Lekarzy Czerwonego Krzyża na Węgrzech. Wspólnie z płk. Janem Barskim, dowódcą polskiej konspiracji wojskowej w Budapeszcie, organizował dostawy leków - otrzymywanych bezpłatnie od węgierskiej firmy farmaceutycznej "Chinoin" - dla okupowanej Polski. Z polecenia polskich władz wojskowych we Francji sprawował funkcję naczelnego lekarza i szefa sanitarnego w Budapeszcie. Równolegle współorganizował akcję przerzutu polskich żołnierzy do Francji i na Bliski Wschód oraz legalizacji żydów. W 1941 na żądanie niemieckiego ambasadora został aresztowany, lecz niebawem zwolniony dzięki cichemu poparciu regenta Horthy'ego. Działalność konspiracyjną i opiekuńczą prowadził do 19 marca 1944, kiedy to Niemcy wkroczyli do Budapesztu. Istnieje kilka wersji śmierci generała. Jedną z nich przedstawił Zdzisław Nicman. „(...) generał na wieść o wejściu Niemców udał się do swego biura [przy ulicy Fö 11] i rozpoczął wraz z personelem palenie kartoteki i akt, które naraziłyby wielu Węgrów na represje, a zalegalizowanych Żydów na śmierć. Ekipa szturmowa gestapo wpadła do gabinetu generała w końcowej fazie palenia. Generał stawił fizyczny opór. W momencie gdy wyjmował rewolwer z szuflady biurka, padły strzały gestapowców. Potem dokonano masakry obecnych tam polskich lekarzy, pielęgniarek i pacjentów”. Akt zgonu został wystawiony z datą 22 marca. Pochowany na polskiej parceli cmentarza Rakoskeresztur w Kobenya pod Budapesztem.
[edytuj] Rodzina
Był synem Wojciecha, właściciela warsztatu stolarstwa artystycznego i Eweliny z Kołłątajów. Wojciech Srzednicki za udział w powstaniu styczniowym zesłany został wraz z żoną do Penzy.
Żonaty z Antoniną z Krzymuskich, łączniczką i sanitariuszką Legionów Polskich, dwukrotnie odznaczoną Krzyżem Walecznych. Miał trzech synów: Andrzeja (1924-1946) oraz bliźniaków Jacka (1927-1944) i Rafała. Wszyscy trzej byli żołnierzami Armii Krajowej. Andrzej w czasie okupacji zachorował na gruźlicę i na początku 1944 przedostał się na Węgry. Zmarł w 1946 po powrocie do kraju. Bliźniacy walczyli w powstaniu warszawskim, w Batalionie AK „Gozdawa”. Jacek ps. "Jacek Azja" zginął 13 września. Rafał ps. „Rafał” przeżył powstanie. Po wojnie został inżynierem.
[edytuj] Awanse:
- chorąży 11 października 1914
- porucznik lekarz (Oberarzt) 26 maja 1915 z pominięciem stopnia podporucznika lekarza (Assistenzarzt)
- kapitan lekarz (Regimentsarzt) 28 października 1915
- podpułkownik lekarz 12 listopada 1918 z pominięciem stopnia majora[3]
- pułkownik lekarz
- generał brygady 18 lutego 1930 ze starszeństwem z 1 stycznia 1930 i lokatą 7
[edytuj] Ordery i odznaczenia:
- Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
- Krzyż Niepodległości
- Złoty Krzyż Zasługi
- Krzyż Walecznych
[edytuj] Zobacz:
- Lista polskich lekarzy
- Generałowie II Rzeczypospolitej Polskiej
[edytuj] Źródła:
- Tadeusz Kryska-Karski i Stanisław Żurakowski, Generałowie Polski Niepodległej, Warszawa 1991, s. 113,
- Stawecki Piotr, Słownik biograficzny generałów Wojska Polskiego 1918-1939, Warszawa 1994, ISBN 83-11-08262-6, s. 170-171,
- Zdzisław Nicman, Gen. Jan Kołłątaj-Srzednicki (W 50 rocznicę śmierci), Polska Zbrojna 1994,
- Stefan Wojtkowiak, Lancet i karabin. Dzieje szkolnictwa medycznego w Wojsku Polskim, Wydawnictwo Ministerstwo Obrony Narodowej, Warszawa 1973, wyd. I, s. 69,
- Tadeusz Böhm, Z dziejów naczelnych władz wojskowych II Rzeczypospolitej. Organizacja i kompetencje Ministerstwa Spraw Wojskowych w latach 1918-1939, Wydawnictwo Bellona, Warszawa 1994, ISBN 83-11-08368-1, s. 48, 123, 178,
- Tadeusz Kopyś, Uchodźcy polscy na Węgrzech w latach 1939-1944
- Muzeum Powstania Warszawskiego, Archiwum Historii Mówionej, Rafał Kołłątaj-Srzednicki
