Agrikultura
Gikan sa Wikipedia, ang gawasnong ensayklopedya
- Ang Ingles nga bersiyon ning maong panid mahimo mong mahubad ngadto sa Binisayang Sinugboanon.
Ang agrikultura (nga naglakip sa panguma) mao ang arte ug siyensya sa pagprodyus og pagkaon ug uban pang mga produkto pinaagi sa sistematikong pagpatubo sa mga tanom ug pagpamuhi og hayopan.
Ang pulong "agrikultura" misulod sa pinulongang Sinugboanon pinaagi sa Kinatsilang "agricultura". Ang agri gikan sa Linatin nga ager ("usa ka uma"), ug ang kultura gikan sa Linatin nga cultura ("pagpatubo" kun "kultibasyon").
Sa aktuwal nga paggamit, ang agrikultura nagpasabot sa mga aktibidad nga gikinahanglan alang sa produksiyon sa pagkaon ug mga materyal, lakip na ang tanang paagi sa pagpadako og hayopan.
Ang padayong pag-ugmad sa mga paagi sa panguma maoy usa sa mga yawe sa espesyalisasyon sa trabaho sa tawo. Daghan niining maong mga trabaho dili direktang may kalabotan sa panguma (pananglitan ang mga sayantista, imbentor, ug mga enhinyero).
Sa banabana sa tuig 2002, 42% sa tibuok populasyon sa kalibotan anaa sa panguma, apan kini naghatag lamag 4.4% (2005 nga banabana) sa gross world product (sumatotal sa tanang gross domestic product).[1]
Mga sulod |
[usba] Heneral
Ang agrikultura mahimong ginagmay lamang (pananglitan, usa ka pamilya magtikad sa yuta alang sa kaugalingong panginahanglan) o dinagko (pananglitan, mga asyenda, manokan ug baboyan).
Nagkaanam na usab kadako ang porsyento ning maong mga espesyalisasyon sa agrikultura:
- pagpananom og bulak
- pagprodyus og abono
- pagprodyus og mga industriyal nga kemikal (tayubong, etanol, kamay, alkohol ug plastik)
- pagpananom og gapas
- produksiyon sa sugnod (pananglitan metano gikan sa bayomas, bayodisel)
- mga drugas (legal man kun ilegal): tabako, marihuwana, opyum, kokeyn
[usba] Kaagi
- Palihog ihubad ang Ingles nga bersiyon ning maong seksiyon.
[usba] Agrikultura panahon sa Tungatungang Edad
- Muslims
- patubig (irigasyon)
- Columbian Exchange
[usba] Mga abot
[usba] Produksiyon sa tuig 2004
| Seryal | 2,264 | |
| Utanon ug melon | align="right
" | 866 |
|
| Mga lagutmon | align="right" | 715 |
| Gatas | 619 | |
| Prutas | 503 | |
| Karne | 259 | |
| Oil crops | align="right
" | 133 |
|
| [[Isda] (banabana sa 2001) | align="right" | 130 |
| Itlog |
63 |
|
| Pulse (klase sa legume) | align="right" | 60 |
| Fiber crop | align="right
" | 30 |
|
| Gibasehan: [[UN Food & Agriculture Organisation]] (FAO)[2] |
||
| Tubo | 1,324 |
| Mais | 721 |
| Trigo | 627 |
| Humay | 605 |
| Patatas | 328 |
| Sugar beet | 249 |
| Soya | 204 |
| Prutas sa oil palm |
162 |
| Barley | 154 |
| Tamatis | 120 |
| Source: UN Food & Agriculture Organisation (FAO)[3] |
|
[usba] Mga problema sa kalikopan
- Taas nga lebel sa nitroheno ug posporus sa mga sapa ug lanaw.
- Makadaot nga epekto sa herbisidyo, fungicide, insecticides, ug ubang biocide.
- Kombersiyon sa natural nga ekosistema ngadto sa mga uma.
- Pagkahurot sa ubang klase sa tanom ug mananap.
- Erosyon sa yuta.
- Pagkahurot sa mga mineral sa yuta.
- Ang amonya ug amonyum gikan sa hugaw sa hayop nakakontribyut sa polusyon sa hangin.
- Mga sagbot.
- Baho gikan sa hugaw.
- Pakhaminong asinon sa yuta (salination).
May ubang molakip sa nanghitabong kalibotanong pagpanginit.
[usba] Palisiya
[usba] Mga rebolusyon agrikultural
[usba] Mga paagi
- pag-usab-usab sa pananom (crop rotation)
- paghimo og kompost
- abono
- pag-ani
- patubig (irigasyon)
[usba] Mga reperensiya
Artz, F. B, (1980), ‘The Mind of the Middle Ages’; Third edition revised; The University of Chicago Press
Bolens, L. (1997), `Agriculture’ in Encyclopaedia of the history of Science, technology, and Medicine in Non Western Cultures, Editor: Helaine Selin; Kluwer Academic Publishers. Dordrecht/Boston/London, pp 20-2
Collinson, M. (editor): A History of Farming Systems Research. CABI Publishing, 2000. ISBN 0851994059
Crosby, Alfred W.: The Columbian Exchange : Biological and Cultural Consequences of 1492. Praeger Publishers, 2003 (30th Anniversary Edition). ISBN 0275980731
Davis, Donald R., and Hugh D. Riordan (2004) Changes in USDA Food Composition Data for 43 Garden Crops, 1950 to 1999. Journal of the American College of Nutrition, Vol. 23, No. 6, 669-682.
Friedland, William H. and Amy Barton (1975) Destalking the Wily Tomato: A Case Study of Social Consequences in California Agricultural Research. Univ. California at Sta. Cruz, Research Monograph 15.
Watson, A.M (1974), ‘The Arab agricultural revolution and its diffusion’, in The Journal of Economic History, 34.
Watson, A.M (1983), ‘ Agricultural Innovation in the Early Islamic World’, Cambridge University Press
Wells, Spencer: The Journey of Man : A Genetic Odyssey. Princeton University Press, 2003. ISBN 069111532X
Wickens, G.M.(1976), ‘What the West borrowed from the Middle east’, in Introduction to Islamic Civilisation, edited by R.M. Savory, Cambridge University Press, Cambridge
[usba] Tan-awa usab
- Talaan sa mga lagutmon
[usba] Mga sumpay sa gawas
- www.fao.org — Food and Agriculture Organization of the United Nations World Agricultural Information Centre
- www.fao.org — Ang UN Statistical Databases
- www.fao.org/faostat — Ang FAOSTAT Statistical Databases
- www.fao.org/es/ess — Ang FAO Statistics Division
- FAO Agriculture Department ug ang State of Food and Agriculture 2003-2004
- GM Crops in Agriculture – sumarya sa FAO report sa taas alang sa mga dili espesyalista, gikan sa GreenFacts.
- Template:Dmoz
- Agriculture: Demon Engine of Civilization by John Zerzan
- Agriculture Network Information Center
- Food Security and Ag-Biotech News
