Związek Ludowo-Narodowy
Z Wikipedii
Związek Ludowo-Narodowy – polska partia polityczna działająca w II Rzeczypospolitej, zrzeszająca polityków prawicowych o poglądach narodowych (endecja), a także konserwatywnych i chadeckich.
W latach 1919-1926 odnosiło sukcesy wyborcze, jednakże na skutek braku porozumienia z innymi ugrupowaniami nie mogło samo sprawować rządów. Mogło jedynie wprowadzać pojedynczych, wykwalifikowanych ministrów (np. w resortach skarbu, oświaty czy spraw zagranicznych) do kolejnych powstających po 1923 rządów z chadekami i ludowcami (Chjeno-Piast). W wyborach prezydenckich wystawiali własnego kandydata – hr. Maurycego Zamoyskiego jako przeciwwagę dla powiązanego z masonerią Gabriela Narutowicza i Stanisława Wojciechowskiego, działacza PSL "Piast".
Po przewrocie majowym stopniowo traciło na znaczeniu na skutek represji obozu Piłsudczyków. Rozpoczęły się kłopoty wewnętrzne i rozłamy, dodatkowo nasilane przez represje ze strony obozu sanacyjnego. W 1928 przekształciło się w Stronnictwo Narodowe.
Spis treści |
[edytuj] Geneza
Początki ZLN jako ugrupowania politycznego można dostrzegać w grudniu 1918 roku. Wówczas to, tuż przed wyborami, powstał Narodowy Komitet Wyborczy Stronnictw Demokratycznych, w skład którego weszły: Narodowa Demokracja, Zjednoczenie Narodowe, Chrześcijańskie Stronnictwo Robotnicze oraz Polska Partia Postępowa. W wyborach 1919 roku sojusz ten uzyskał 109 mandatów (w większości posłowie pochodzili z Wielkopolski). Prezesem Klubu Poselskiego został Wojciech Korfanty, wiceprezesami – Stanisław Grabski, Konstanty Kowalewski i Józef Teodorowicz. W lutym 1919 roku następuje przekształcenie w Związek Sejmowy Ludowo-Narodowy.
[edytuj] Początki
ZLN został założone w maju 1919 na I Zjeździe Związku Ludowo-Narodowego. Początkowo ZLN był federacją partii politycznych, jednak w lecie 1919 miały miejsce secesje w Związku Sejmowym Ludowo-Narodowym. Oddzielił się Chrześcijańsko-Narodowy Klub Robotniczy. Wobec tego ZLN zmienił charakter, stając się jednolitym ugrupowaniem. Zostało to potwierdzone na II Zjeździe w październiku 1919.
W styczniu 1919 grupa endeków próbowała dokonać zamachu stanu, chcąc obalić lewicowy rząd Jędrzeja Moraczewskiego. W nieudanej próbie przewrotu udział wzięli Marian Januszajtis-Żegota i Eustachy Sapieha.
16 stycznia 1919 powstał bezpartyjny rząd Ignacego Paderewskiego, w skład którego weszli przedstawiciele ZLN: Władysław Seyda (minister dzielnicy "pruskiej"), Józef Englich (minister skarbu), ks. Antoni Stychel (wicemarszałek Sejmu). Kiedy wiosną 1920 na wschodzie sytuacja na froncie stała się krytyczna, ZLN zaatakował Piłsudskiego, stając się jednym z inspiratorów powstania Rady Obrony Państwa, w skład której z ramienia endecji wszedł Roman Dmowski.
W tym czasie program ZLN można zamknąć w kilku punktach:
- nacjonalizm,
- jedność narodu,
- likwidacja podziałów klasowych,
- głównym zagrożeniem dla państwa polskiego są Niemcy,
- postulowanie umiarkowanej ekspansji na wschód,
- gospodarka o kształcie prywatno-kapitalistycznym, sprzeciw wobec państwowego interwencjonizmu, poparcie dla ubezpieczeń robotniczych i reformy rolnej, ale sprzeciw wobec przymusowej parcelacji ziem,
- kultywowanie polskiej tradycji, ducha religijnego i narodowego,
- szczególna pozycja w państwie Kościoła katolickiego,
- wzmocnienie władzy parlamentu, a osłabienie prezydenta.
Endecja miała bardzo silne wpływy pośród powstańców wielkopolskich, ale niezbyt mocną pozycję w Kongresówce, stąd w styczniu 1919 roku zdecydowała się na kompromis z Piłsudskim i tolerancyjny stosunek wobec kolejnych rządów. Kiedy w lecie 1920 roku powstał rząd Wincentego Witosa, uzyskał on pełne poparcie ZLN. Pomimo tego w latach 1919-1921 partia ta faktycznie nie podejmowała walki o władzę.
Od II poł. 1921 do początku 1922 roku ZLN zajmował zdecydowanie opozycyjne stanowisko względem Naczelnika Państwa oraz kolejnych rządów centrowych – rozpoczęła się ofensywa polityczna ZLN. Przed wyborami 1922 roku powstał szeroki blok prawicowy Chrześcijański Związek Jedności Narodowej, nazywany Chjeną przez jego przeciwników. W jego skład weszły: ZLN, Narodowe Stronnictwo Rolnicze, Polskie Stronnictwo Chrześcijańskiej Demokracji, Narodowo-Chrześcijańskie Stronnictwo Ludowe. W Sejmie ugrupowaniu temu udało się zdobyć 98 mandatów (22%), a w Senacie – 29 miejsc (26%).
Na forum Zgromadzenia Narodowego miała później miejsce "bitwa" o prezydenta. Kandydat endecji, Maurycy Zamoyski przegrał jednak z Gabrielem Narutowiczem, który został zamordowany przez fanatycznego zwolennika prawicy, Eligiusza Niewiadomskiego.
[edytuj] Lata 1923-1928
17 maja 1923 roku miało miejsce podpisanie tzw. paktu lanckorońskiego, w którym przedstawiciele ZLN, Chrześcijańsko-Narodowego Stronnictwa Pracy i PSL "Piast". Było to porozumienie partii prawicowych i centrowych, w którym uregulowano m.in. kwestie kolonizacji na kresach wschodnich, przeznaczenie tek rządowych wyłącznie dla Polaków i rozprawienie się z lewicą. Efektem tego porozumienia był tzw. rząd Chjeno-Piasta, który powstał 28 maja 1923 roku. Na jego czele stał Witos, a z ramienia ZLN znaleźli się w nim Stanisław Głąbiński, Seyda i Korfanty.
[edytuj] Program
W latach 1923-1926 działalność ZLN oparta była na dwóch równolegle realizowanych koncepcjach politycznych:
- działania dążące do odnowienia i utrzymania centroprawicowej koalicji rządowej,
- przygotowywanie akcji przejęcia władzy siłą.
Polityka zagraniczna opierała się na orientacji profrancuskiej i antyniemieckiej. Na wschodzie postulowano inkorporację do państwa polskiego ziem zachodnioukraińskich, zachodniobiałoruskich i Wileńszczyzny. ZLN opowiadał się za narodowościowym państwem polskim, nie-Polacy mieli być w nim obywatelami II kategorii, do momentu, w którym poddaliby się asymilacji językowej i kulturowej.
Bazę społeczną ówczesnego ZLN stanowili przede wszystkim:
- mieszkańcy miast (głównie burżuazja, drobnomieszczaństwo, inteligencja),
- robotnicy z Łodzi,
- ziemiaństwo – pod jego wpływem również i część chłopstwa oddawała swe głosy na ZLN.
Bastiony Narodowej Demokracji:
- Pomorze,
- Wielkopolska,
- Warszawa,
- Śląskie
[edytuj] Dalsza działalność
26 października 1924 roku miał miejsce IV Kongres ZLN, na którym pojawiły się postulaty rozwoju i wzmocnienia stronnictwa, zwiększenia wewnątrzpartyjnej dyscypliny. Powołano wydziały robotniczy i wiejski w celu zwiększenia liczby zwolenników. Zdecydowano, iż w razie dojścia przez ZLN do władzy, komuniści zostaną pozbawieni biernego prawa wyborczego. Wybrano także Radę Naczelną (której prezesem został Stanisław Głąbiński) oraz 30-osobowy Zarząd Główny. Ustalenia Kongresu były wyrazem pojawienia się w ZLN tendencji profaszystowskich – już od listopada pojawił się 1923 konflikt, ponieważ premier Grabski próbował łagodzić nastroje, pertraktując z mniejszościami narodowymi.
13 listopada 1925 r. upadł rząd Grabskiego, jego miejsce zajmuje Aleksander Skrzyński, w jego gabinecie przedstawiciele ZLN, Chrześcijańskiej Demokracji, Narodowej Partii Robotniczej, PSL "Piast" i Polskiej Partii Socjalistycznej. Z ramienia ZLN – Jerzy Zdziechowski (minister skarbu), Stanisław Grabski (minister wyznań i oświaty).
W 1925 roku ZLN przyjął swój statut, w którym stwierdzono iż do ZLN przyjmowani są tylko Polacy, będący chrześcijanami, uznający program partii, jego statut, regulamin i uchwały stronnictwa.
10 maja 1926 roku powstał trzeci rząd Witosa, w którym ponownie teki objęli Zdziechowski i St. Grabski. Jego działalność była jednym z powodów przeprowadzenia przez Piłsudskiego zamachu majowego. Od 1926 roku, w odpowiedzi na przejęcie władzy przez sanację, postulowano jedność polskich ruchów nacjonalistycznych. Jednak ich część wyraźnie się radykalizowała – 4 grudnia 1926 roku powstaje Obóz Wielkiej Polski, który miał w zamyśle jego twórców zastąpić ZLN.
7 października 1928 roku ZLN, osłabione przez sanacyjne represje, przestało istnieć, zastąpiło je Stronnictwo Narodowe.
[edytuj] Struktura
Struktura regionalna partii składała się z:
- zarządów wojewódzkich,
- rad powiatowych, wyłaniających zarządy powiatowe,
- kół wiejskich (gminnych) i miejskich – na czele z prezesem lub zarządem koła z prezesem.
Najwyższym ciałem partyjnym była Rada Naczelna. Na II zjeździe ustalono, iż składała się ona z wszystkich posłów ZLN, 100 członków wybieranych przez Zjazd oraz po jednym delegacie z każdego powiatu. Później zmieniono skład na: posłowie ZLN, 60 członków wybieranych przez Zjazd i po 3 delegatów z województw. Rada Naczelna wybierała 5-osobowe prezydium – Zarząd Główny, który wyłaniał prezesa.
Tytuły prasowe zbliżone do ZLN: "Gazeta Warszawska", "Przegląd Narodowy", "Przegląd Wszechpolski", "Gazeta Poranna", "Myśl Narodowa".
