Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów
Z Wikipedii
| Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów | |
 |
|
| Lider | Bohdan Krawciw (pierwszy) |
| Data założenia | 3 lutego 1929 |
| Ideologia polityczna | nacjonalizm |
| Liczba członków | nieznana[1] |
| Barwy | czerwień, czerń |
Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów (ukr. Організація Українських Націоналістів, OUN) - ukraińska nacjonalistyczna organizacja polityczno-wojskowa, dążąca do zbudowania niepodległego państwa Ukrainy na ziemiach wchodzących w skład II Rzeczypospolitej i ZSRR. W konsekwencji przyjętych założeń programowych - antypolska [2], antysowiecka i antykomunistyczna.
Spis treści |
[edytuj] Historia
Powstała w 1929 roku w wyniku połączenia radykalnych grup nacjonalistów. OUN powstała na I Kongresie OUN w dniach 27 stycznia – 3 lutego 1929 w Wiedniu, w wyniku połączenia trzech emigracyjnych organizacji:
- Ukraińskiej Wojskowej Organizacji (UWO)
- Związku Ukraińskiej Młodzieży Nacjonalistycznej (SUNM)
- Legii Ukraińskich Nacjonalistów (LUN)
[edytuj] Struktura organizacyjna
Najwyższą władzą OUN był Wielki Kongres. Na kongresie delegaci wybierali Prowid OUN (Prowid Ukraińskich Nacjonalistów, PUN) jako organ wykonawczy, oraz ustalali kierunek polityczny i taktykę organizacji. W razie potrzeby zwoływany był Kongres Nadzwyczajny, który rozpatrywał szczególnie ważne problemy polityki OUN.
W okresie między kongresami najwyższą władzę w organizacji piastował Główny Prowid OUN, na czele którego stał przewodniczący (prowidnyk). Główny Prowid kierował pracą organizacji oraz poprzez Główny Sztab Wojskowy (HWSz) działaniami zbrojnymi jednostek UPA.
Całe terytorium Ukrainy zostało podzielone na "kraje", które były najwyższymi jednostkami administracyjnymi w strukturze terytorialnej OUN. Tereny II RP podlegały Krajowi II (Galicja Wschodnia) oraz III (Wołyń, Południowe Polesie, Chełmszczyzna, Podlasie Lubelskie). Na czele poszczególnych "krajów" stały Krajowe Kierownictwa OUN, które podlegały bezpośrednio Głównemu Prowidowi.
W skład Krajowego Kierownictwa wchodzili:
- prowidnyk - przewodniczący Prowidu
- zastępca krajowego prowidnyka
- referent wojskowy - dowódca wszystkich oddziałów UPA, działających na terenie danego kraju
- referent Służby Bezpieczeństwa (Służba Bezpeky), któremu podlegał cały aparat SB na terytorium kraju
- referent gospodarczy - organizator zaopatrzenia żywnościowego i materiałowego oraz poboru podatków od ludności ukraińskiej na cele UPA
- referent organizacyjny - kierownik aparatu organizacyjno-mobilizacyjnego
- referent propagandy
Kraj dzielił się na okręgi, w strukturze OUN było 12 okręgów, którymi kierował prowid okręgowy, o podobnym składzie i strukturze jak Prowid Krajowy.
Okręgi dzieliły się na nadrejony. Nadrejonem kierował nadrejonowy prowid w składzie: prowidnyk, referent wojskowy, referent B, referent gospodarczy, referent organizacyjny, referent propagandowy, referent służby zdrowia.
Każdy nadrejon obejmował kilka rejonów. Na szczeblu rejonu istniał prowid rejonowy, którego struktura organizacyjna była podobna do prowidu nadrejonowego.
Najmniejszą jednostką terenową podziału administracyjnego OUN była stanica, która obejmowała 1-2 wsie. Wyższą jednostką był kuszcz, w którego skład wchodziło od 4 do 7 wsi.
[edytuj] Członkowie
Członków OUN dzielono według stopnia wtajemniczenia. Kandydat do OUN musiał najpierw odbyć szereg szkoleń ideologicznych i 6-miesięczny staż, podczas którego poddawano go różnym próbom. Po ukończeniu, i zaaprobowaniu jego kandydatury przez 2/3 członków koła, mógł zostać szeregowym członkiem i nosić odznakę - tryzub.
Członków dzielono na trzy kategorie wiekowe:
- pionierów (8-15 lat)
- junaków (15-21 lat)
- pełnoprawnych członków (powyżej 21 lat)
[edytuj] Działalność
Celem OUN była walka z Polską oraz ZSRR w celu utworzenia niepodzielnej, niepodległej Ukrainy, w granicach etnograficznych - od Donu aż po Małopolskę. OUN była od początku w II Rzeczypospolitej organizacją nielegalną i opowiadała się przeciwko polityce ugody polsko-ukraińskiej, reprezentowanej przez ze strony ukraińskiej przez UNDO - ukraińską partię legalnie działającą w Polsce (byli petlurowcy i umiarkowane partie galicyjskie), ze strony zaś polskiej - przez wpływową część obozu piłsudczyków z Tadeuszem Hołówką - wiceprezesem BBWR i Henrykiem Józewskim, byłym członkiem rządu URL, długoletnim (1928 - 1938 ) wojewodą wołyńskim i redakcją Buntu Młodych, później Polityki pod redakcją Jerzego Giedroycia (oprócz niego - Adolf Bocheński, Aleksander Bocheński, Piotr Dunin-Borkowski, Ksawery Pruszyński i.in.). Polityka ugody polsko-ukraińskiej zaistniała po zmianie polityki wewnętrznej ZSRR w r. 1929 - odejście przez bolszewików od polityki ukrainizacji, rozpoczęcie przymusowej kolektywizacji rolnictwa i w konsekwencji klęski głodu na Ukrainie sowieckiej (1932). Polityka ugody załamała się w r. 1938 wobec zbliżenia rządzącej części obozu sanacyjnego (Edward Rydz-Śmigły, Adam Koc) do haseł nacjonalistycznych środowisk obozu endecji w Polsce.
Henryk Józewski został zdymisjonowany, a Wojsko Polskie przeprowadziło akcję tzw. drugiej pacyfikacji (połączonej np. z masowym burzeniem cerkwi na terenach etnicznie mieszanych - wyróżnił się gen. Gustaw Paszkiewicz) i próbą organizacji ruchów antyukraińskich odwołujących się do anachronicznych tradycji szlachty zagrodowej i separatyzmów regionalnych (Huculi, Bojkowie). Uzasadniano to potrzebą konsolidacji narodowej w obliczu zaostrzającej się sytuacji międzynarodowej. W konsekwencji przeciwstawiło to kilka milionów obywateli RP narodowości ukraińskiej (minimum 4,5 mln - zgodnie ze spisem 1931) państwu polskiemu i Polakom zamieszkującym tereny mieszane etniczne. Miało to znaczące konsekwencje, gdy aparatu państwa polskiego na tym obszarze miało po wrześniu 1939 zabraknąć. Po agresji sowieckiej na Polskę legalne partie ukraińskie, próbując ratować swych członków przed terrorem NKWD oficjalnie rozwiązały się, co zresztą nie ustrzegło ich działaczy od sowieckich represji. W konsekwencji jedyną czynną organizacją ukraińską pozostała po 17 września 1939 r. - cały czas zakonspirowana - OUN.
OUN od samego początku współpracowała z Niemcami (Abwehra), którzy jednak w okresie odprężenia stosunków z Polską po podpisaniu w styczniu 1934 polsko-niemieckiej deklaracji o niestosowaniu przemocy, w latach 1934 - 1938 ograniczyli kontakty z OUN do minimum. Ożywienie kontaktów nastąpiło na wiosnę 1939, w ramach przygotowań Niemiec do wojny z Polską.
Po zamordowaniu Konowalca w roku 1938 przez agenta NKWD Pawła Sudopłatowa, na czele Głównego Prowydu stanął Andrij Melnyk (na II Wielkim Kongresie OUN w sierpniu 1939 roku w Rzymie). Melnyk traktował współpracę z Niemcami strategicznie (zgodnie z tradycją austro-węgierską), Stepan Bandera i współpracownicy traktowali współpracę z Niemcami instrumentalnie - jako narzędzie do stworzenia niepodległego państwa ukraińskiego.
[edytuj] Prowidnycy krajowi OUN:
- Bohdan Krawciw luty 1929 - czerwiec 1930
- Julijan Hołowinskyj czerwiec - wrzesień 1930
- Stepan Ochrymowycz październik 1930 - kwiecień 1931
- Iwan Gabrusewycz lato 1931 - marzec 1932
- Bohdan Kordiuk sierpień 1932 - styczeń 1933
- Stepan Bandera styczeń 1933 - czerwiec 1934
- Osyp Maszczak sierpień - grudzień 1934
- Lew Rebet luty 1935 - grudzień 1938
- Myrosław Turasz grudzień 1938 - czerwiec 1939
- Wołodymyr Tymczij sierpień 1939 - luty 1940
[edytuj] Rozłam w OUN
We wrześniu 1939 r. tzw. Krajowy Prowyd (Zarząd Krajowy) OUN pod kierownictwem Lwa Rebeta odmówił jednak kategorycznie wykonania polecenia zarządu zagranicznego OUN (pod kierownictwem Andrija Melnyka) wszczęcia powstania antypolskiego, jako dywersji na rzecz Niemiec.
Po 10 września 1939, kiedy sytuacja Wojska Polskiego stała się niekorzystna, nastawienie OUN uległo zmianie, doszło do licznych ukraińskich dezercji i dywersji, ruch ten nie przybrał jednak formy masowej. Akcje dywersyjne OUN były tłumione przez siły Wojska Polskiego, zwłaszcza po próbie opanowania Stryja przez grupy specjalne OUN w nocy z 12 na 13 września, mającej charakter lokalnego powstania.[3] W dniach następnych doszło do podobnych wystąpień OUN w powiatach mieszanych narodowościowo, dywersje miały miejsce m. in. w Podhorcach, Borysławiu, Truskawcu, Mraźnicy, Żukotynie, Uryczu, w okolicach Mikołajowa i Żydaczowa. Niejednokrotnie celem OUN było przejęcie władzy w poszczególnych miejscowościach przed wkroczeniem wojsk sowieckich i niemieckich. Dochodziło także do rozbrajania polskich żołnierzy, a nawet do sporadycznych potyczek z cofającymi się oddziałami Wojska Polskiego i policji.[3]
Przeciwko działaniom dywersyjnym Polacy wysłali duże siły policji oraz wojska. Stłumiono w ten sposób wystąpienia ukraińskie w Mikołajewie i Żydaczowie, po stoczeniu zaciętych walk. Członków OUN schwytanych z bronią w ręku zwykle rozstrzeliwano na miejscu, m. in. rozstrzelano w ten sposób 6 Ukraińców w wiosce Duliby, z kolei w Stryju rozstrzelano 40 Ukraińców. Wsie, z których padały strzały w stronę patroli WP, zwykle palono. Wywołało to kontrakcję bojówek OUN. Na tle walk między OUN i polskimi siłami wojskowymi dochodziło do mordowania polskiej ludności cywilnej, w licznych akcjach brali także członkowie OUN, część miejscowej ludności, a także bojówki komunistyczne i margines społeczny, m. in. we wsi Koniuchy i Potutory zginęło łącznie ok. 100 Polaków, a w Kolonii Jakubowice spalono 57 zagród i zamordowano ok. 20 Polaków. We wsi Sławentyn w powiecie Podhajce zabito dalszych 85 osób. Szczególne nasilenie akcji ukraińskich akcji przeciwko Polakom miało miejsce w powiatach Brzeżany i Podhajce. Ogółem w akcjach przeciwko polskiej ludności cywilnej we wrześniu i pażdzierniku 1939 zginęło ok. 2000 Polaków w Galicji Wschodniej i około 1000 na Wołyniu.[3]
Ogółem, w akcjach dywersyjnych prowadzonych przez oddziały specjalne OUN, w dniach pomiędzy 29 sierpnia a 23 września 1939, wzięło udział 7729 osób, w większości członków grup militarnych OUN. Akcje te objęły 183 miejscowości polskie. Członkowie OUN zdobyli jeden czołg, kilka samolotów i dział, 23 ciężkie i 80 lekkich karabinów maszynowych, 3757 karabinów, 3445 pistoletów i 25 samochodów. Wzięto do niewoli 3610 Polaków, zabito 769, raniono 37. OUN, głównie na skutek akcji oddziałów Wojska Polskiego i policji, straciła 160 zabitych i 53 rannych. Spalono co najmniej 4 polskie miejscowości i zniszczono 1 most. Polska kontrakcja spowodowała spalenie 5 wsi ukraińskich.[3]
Istniały kontrowersje co do celowości antypolskich wystąpień we wrześniu 1939, Rebet uważał, że wobec paktu Ribbentrop-Mołotow będzie to działanie wyłącznie w interesie ZSRR, którego uważał za głownego przeciwnika Ukrainy. Decyzja Rebeta podjęta w zastępstwie Bandery (Stepan Bandera został po wybuchu wojny wypuszczony 13 września 1939 z więzienia w Brześciu nad Bugiem, gdzie odbywał wyrok dożywotniego więzienia za zorganizowanie zabójstwa ministra spraw wewnętrznych Bronisława Pierackiego - zaaprobował następnie decyzję Rebeta) była podstawą rozłamu w OUN na frakcję OUN (M) (Andrij Melnyk, Omelian Senyk, Mykoła Sciborski) i OUN(B) (Stepan Bandera, Lew Rebet, Jarosław Stećko - banderowcy).
Bandera po krótkim pobycie w Rzymie przybył do Krakowa. Doprowadził do zwołania w dniach 9 i 10 lutego 1940 roku krajowej konferencji OUN, gdzie zażądano ustąpienia ze stanowiska Melnyka. Kiedy to nie nastąpiło, banderowcy zwołali w Krakowie 1-3 kwietnia 1940 konspiracyjny II Wielki Kongres OUN, co doprowadziło do rozłamu na dwie frakcje:
- OUN–R (OUN-B), tzw. frakcja rewolucyjna (banderowcy)
Zobacz więcej w osobnym artykule: Banderowcy. - OUN–M, frakcja melnykowska (melnykowcy)
Zobacz więcej w osobnym artykule: Melnykowcy.
II Kongres uchwalił konieczność walki przeciw dwom imperializmom - rosyjskiemu i niemieckiemu, utworzenie Krajowego Sztabu Wojskowego i Wojskowego Ośrodka OUN. Przewodniczącym OUN obrano Stepana Banderę, a jego zastępcami Jarosława Stećko i Mykołę Łebeda.
OUN oficjalnie współpracowała z III Rzeszą od 1939, czego dowodem było powstanie jednostek wojskowych - takich jak Legion Ukraiński, a później batalionów: "Nachtigall" i "Roland", w ramach przygotowań Niemiec do wojny z ZSRR w roku 1941. Już wtedy jednak pojawiały się w OUN rozbieżności frakcyjne - batalion "Nachtigall" tworzyli późniejsi "banderowcy", a "batalion "Rolland" - melnykowcy.
Powołanie przez grupę Andrija Melnyka w 1939 Legionu Ukraińskiego pod auspicjami Abwehry było krótkotrwałym epizodem. Rozwiązano go po decyzji Lwa Rebeta o odmowie wywołania powstania antypolskiego w Galicji Wschodniej i potwierdzeniu III Rzeszy przez ZSRR kanałami dyplomatycznymi decyzji i terminu agresji sowieckiej na Polskę.
Śledztwa w sprawie zbrodni popełnionych przez ukraińskich nacjonalistów na ludności polskiej prowadzą obecnie terenowe oddz. Instytutu Pamięci Narodowej [4]
[edytuj] Ideologia
Ideologia tej organizacji opierała się głównie na bazie dwóch publikacji, a mianowicie "Nacjonalizmu" [5], książki napisanej przez Dmytro Doncowa - radykalnego nacjonalistycznego publicystę i tłumacza dzieł Benito Mussoliniego "Dottrina del Fascismo" oraz Hitlera "Mein Kampf" na język ukraiński. Tłumaczenie Dancowa zostały następnie wydane i opublikowane w drukarni grekokatolickiej oo. bazylianów we Lwowie w roku 1926. Drugą poważną pozycją w kształtowaniu się ideologii OUN była książka "Nacjokracja" z roku (1938) napisana przez Mykołę Stsiborskyego [Sciborski, Ściborsky] [6]. W książkach tych ich autorzy postulowali ultra-nacjonalizm tj. dominację w państwie etnicznych Ukraińców, antyparlamentaryzm i totalitaryzm (Ukraina będzie rządzona przez lidera nominowanego przez nacjonalistyczne elity, a nie partie polityczne).
Obecnie przed kilkoma kolegiami oddziałowymi OKŚZpNP toczy się kilka postępowań w sprawie zbrodni ludobójstwa dokonanymi przez ukraińskich nacjonalistów w latach 1939-1945 na obywatelach narodowości polskiej[7], [8].
W kształtowaniu świadomości nacjonalistycznej ważną rolę odegrał również "Dekalog ukraińskiego nacjonalisty" z roku 1929.
Zobacz więcej w osobnym artykule: Dekalog ukraińskiego nacjonalisty.[edytuj] Po wojnie
Oprócz działających ciągle frakcji banderowskiej i melnykowskiej, w 1956 Zenon Matła i Lew Rebet założyli nową organizacją, zwaną Zagraniczną OUN (OUN (z), OUN-Zakordonna, "dwijkary"). W niepodległej Ukrainie od roku 1995 działa legalnie Kijowska Miejska Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów, której szefem jest Bohdan Czerwak.
[edytuj] Bibliografia - najważniejsze [9]pozycje
- Roman Wysocki - "Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów w Polsce w latach 1929-1939", Lublin 2003
- Ryszard Torzecki, "Polacy i Ukraińcy: Sprawa ukraińska w czasie II wojny światowej na terenie II Rzeczypospolitej" Warszawa PWN, 1993
- Ryszard Torzecki, "Kwestia ukraińska w polityce III Rzeszy, 1933-1945", Warszawa, KiW 1972
- Ryszard Torzecki, "Kwestia ukraińska w Polsce w latach 1923-1929" Kraków, Wydawnictwo Literackie, 1989
- Grzegorz Motyka, "Ukraińska partyzantka 1942 - 1960. Działalność Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów i Ukraińskiej Powstańczej Armii", Warszawa, oficyna wydawnicza Rytm, 2006.
- Władysław Siemaszko, Ewa Siemaszko "Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939-1945, wydane przy pomocy finansowej Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2000, ISBN 83-87689-34-3
- Dmytro Doncow - "Nacjonalizm" - Lwów, 1926
- Mykoła Sciborski - "Naciokratija" [Nacjokracja] - Paryż, 1938
- Poliszczuk Wiktor, "Ideologia nacjonanlizmu ukrańskiego", Toronto 1996
- Edward Prus, - "Stepan Bandera 1900-1959. Symbol zbrodni i okrucieństwa", 2004, ISBN 83-85829-89-X
[edytuj] Zobacz też
- Kolaboracja pod okupacją niemiecką podczas II wojny światowej
- Centralny Ukraiński Komitet Narodowy
- 14 Dywizja Grenadierów SS (1 ukraińska)
- Ukraińska Armia Narodowa
- UPA
- Kongres Ukraińskich Nacjonalistów
- Służba Bezpeky
- Stowarzyszenie Upamiętniania Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów
Przypisy
- ↑ "Dr Georges Digas przekazał zebranym (Warszawa, 17 maja 2008) interesujące informacje na temat pracy aparatu sprawiedliwości w ZSRR, który zajmował się OUN-UPA po 1944 roku. Według danych oficjalnych, pod wpływem OUN pozostawało podczas wojny ok. 300 tys. Ukraińców, z czego w walkach z NKWD i Armią Czerwoną (do 1950 r.) zginęło 120 tys., 60 tys. uciekło na Zachód, a ok. 80 tys. wywieziono na Syberię." in: Konferencja „Polska-Ukraina: przyjaźń i partnerstwo; OUN-UPA: hańba i potępienie” (17 maja 2008). po. cit. Nie ma zgody na kłamstwo, [w:] Myśl Polska.
- ↑ OUN miała zmierzać do „odzyskania, budowy, obrony i powiększenia niezależnego, zjednoczonego ukraińskiego państwa narodowego” (Ukrainśka Samostijna Soborna Derżawa – USSD), które miało objąć wszystkie „ukraińskie ziemie etnograficzne”, czyli te, które we wczesnym średniowieczu były, zdaniem nacjonalistów, zasiedlone przez Ukraińców. Zastrzeżono, iż granice przyszłego państwa muszą być jak najlepsze do obrony, co, jak się wydaje, oznaczało przyznanie sobie prawa do włączenia w jego skład także ziem nawet przez nacjonalistów nie uznawanych za ukraińskie. O imperialnych pokusach, czy wręcz fantazjach istniejących wśród nacjonalistów ukraińskich świadczy również opinia wyrażona przez jednego z teoretyków wojskowych OUN płk. Kołodzinśkiego w pracy pt. „Ukraińska doktryna wojenna” – cyt.: "Chcemy nie tylko opanować ukraińskie miasta, ale stratować ziemie wroga, zdobyć wrogie stolice i na ich zgliszczach oddać salut Imperium Ukraińskiemu. Chcemy wygrać wojnę wielką i okrutną, wojnę, która zrobi z nas włodarzy Europy Wschodniej" [w:] Grzegorz Motyka – "Ukraińska partyzantka 1942 - 1960" str.48
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Recenzje i polemiki: W. Szpicer, W. Moroz - Krajowyj Prowindyk Wołodymyr Tymczij - "Łopatynśkij", Wydawnictwo Afisza, Lwów, 2004. W: Grzegorz Motyka: Pamięć i Sprawiedliwość. Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej nr 2/10/2006. Warszawa: IPN, 2006, ss. 357-361. ISSN 1427-7476.
- ↑ Śledztwa Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w sprawie zbrodni nacjonalistów ukraińskich na Podolu: dotychczasowe ustalenia, wnioski i zamierzenia na przyszłość’’ – prokurator Tomasz Rojek (OKŚZpNP we Wrocławiu); Warszawa, 1 lipca 2003,,Ustalenia śledztwa w sprawie zbrodni popełnionych przez nacjonalistów ukraińskich na Wołyniu na ludności narodowości polskiej w latach 1939 – 1945’’ – prokurator Piotr Zając (OKŚZpNP w Lublinie). Warszawa, 1 lipca 2003
- ↑ "W swej doktrynie Doncow posuwa się o wiele dalej, niż włoski faszyzm i niemiecki nazizm. Doncow wyszedł z założenia, że "nacje stanowią gatunek w przyrodzie" [termin "nacja" oznacza etnicznie jednorodną populacją; termin "naród" populacją zamieszkującą jeden kraj-państwo, ale niekoniecznie etnicznie jednorodną] posuwając się tym samym znacznie dalej w swej ekstremalności, niż doktryna nazizmu - będąc niewatpliwie rasistowską, traktowała ona jednakże cały ród ludzki jako jeden gatunek w przyrodzie. Uznanie przez Doncowa poszczególnych nacji za odrębne gatunki [łac. species] powoduje, zgodnie z darwinizmem społecznym, przyjęcie poglądu, że "nacje pozostają ze sobą w permanentnej wrogości, w stanie ciągłych wojen o byt i przestrzeń". [w:] Wiktor Poliszczuk. Ukraiński nacjonalizm integralny. "Pojecie integralnego nacjonalizmu ukraińskiego" 1997
- ↑ "Faszyzm jest przede wszystkim nacjonalizmem - jest miłością do własnej ojczyzny i uczuciem patriotycznym doprowadzonym do samopoświecenia, jest kultem ofiarnego fanatyzmu." [w:] Mykoła Sciborski - "Naciokratija" [Nacjokracja] - Paryż, 1938]
- ↑ W OKŚZpNP ww Wrocławiu śledztwo prowadzone od 2006 S-49/05/Zi w sprawie okoliczności zbrodni popełnioch przez ukraińskich nacjonalistów na terenie powiatu Zbaraż
- ↑ W OKŚZpNP w Lublinie śledztwo prowadzone od 2006 syg. akt S-15/00/Zi, S-65/02/Zi w sprawie zbrodni ludobójstwa dokonanych przez nacjonalistów ukraińskich w latach 1939-1945 w powiecie Borszczów, oraz Radziechów woj. tarnopolskie, na obywatelach polskich
- ↑ "W ukraińskiej literaturze edukacyjnej i popularnonaukowej w minionym dziesięcioleciu nie zaszły żadne istotne zmiany - wydarzenia wołyńskie tak jak i wszystkie inne konkretne przykłady konfliktu ukraińsko - polskiego pozostają białymi plamami" prof. Stanisław Kulczyćkij [w:] Polska problematyka w ukraińskich badaniach historii OUN-UPA na str. 136. [w:] Grzegorz Motyka, Dariusz Libionka "Antypolska Akcja OUN-UPA 1943-1944. Fakty i interpretacje", 2002
