Fiets
Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
|
||||||||||||||||
 |
||||||||||||||||
|
||||||||||||||||
|
||||||||||||||||
|
||||||||||||||||
|
||||||||||||||||
Een fiets is een voertuig dat door spierkracht wordt voortgedreven, meestal samengesteld uit twee wielen, een frame, een zadel, een stuur, een fietsketting en een trapas met pedalen. Sommige fietsen hebben een (hulp)motor. Tot 1966 was de wettelijke term in Nederland rijwiel. In het Vlaams wordt ook het woord velo gebruikt.
Inhoud |
[bewerk] Geschiedenis
 Zie Geschiedenis van de fiets voor het hoofdartikel over dit onderwerp. |
Baron Karl von Drais bedacht een zogeheten loopfiets. Deze bestond uit een houten frame, houten wielen met een ijzeren velg, een zeer primitief zadel, een primitief stuur en een soort rem op het achterwiel. De loopfiets had geen trappers; de berijder bewoog zich voort door zich af te zetten tegen de grond. Het eerste exemplaar ontstond in 1817. Von Drais noemde zijn toestel velocipede. Later (ca 1830) ontwikkelde hij ook een handkar die op het spoor gebruikt kan worden. Men noemde zo'n wagentje een draisine naar Von Drais. Pas veel later, aan het eind van de 19e eeuw, duidde men ook de door hem ontwikkelde loopfiets of velocipede aan als draisine. (Bron: 'Mit dem Rad durch zwei Jahrhunderte' en 'Eene halve eeuw wielersport' door G. Hoogenkamp, 1917).
Hoewel de berijder van de draisine de voeten op de grond hield, was toch heel wat balanceerkunst nodig. Dit werd vervelend gevonden, en decennialang werden daarom driewielers en vierwielers gebouwd. Ze werden aangedreven op de manier waarop een spinnewiel of scharensliep wordt aangedreven, met een trapplank en een stangenstelsel.
Pas in 1865 ontstond een toestel dat op onze fiets leek. Het was een tweewieler, gebouwd door de Fransman Pierre Michaux en zijn zoon Ernest. Hun vélocipède (snelle voet, van Latijn: velox, snel en pes, voet) had een ijzeren frame en ijzeren wielen. Aan de voorwielen waren trappers gemonteerd; deze voorloper van onze fiets kende nog geen kettingaandrijving.
Door het ontbreken van een kettingaandrijving was er ook geen overbrengingsverhouding. De snelheid van de fiets kon alleen maar worden opgevoerd door het wiel waarop de trappers waren gemonteerd steeds groter te maken. Zo ontstond rond 1870 de hoge bi (bi van bicyclette, tweewieler), een fiets met een zeer groot voorwiel en een klein achterwiel. Het balanceren op zo'n hoge fiets was niet gemakkelijk en bij obstakels op de weg schoot de berijder over zijn voorwiel. De Hoge Bi die gezien wordt als de start van het Hoge Bi tijdperk was de Ariel, gebouwd door James Starley in 1871. Het was een stalen fiets (geen houten wielen) met radiaal geplaatste spaken, die op spanning gebracht werden door een ingenieus mechanisme dat de spaken in een keer allemaal aanspande.
In 1868 werd de eerste fiets met een kettingaandrijving gebouwd. De trappers zaten nu niet meer aan het wiel, maar aan het frame. Aanvankelijk werd deze aandrijving op driewielers toegepast. In 1885 bouwde John Kemp Starley de Rover, een fiets met een kettingaandrijving, en een frame uit stalen buizen. De beide wielen waren vrijwel even groot. Dit type fiets werd safety genoemd, omdat het fietsen erop veel veiliger was dan op de hoge bi.
In 1888 vroeg John Dunlop patent aan op luchtgevulde fietsbanden, die de banden van massief rubber vervingen. Daarmee was de ontwikkeling van de fiets vrijwel voltooid. Het patent moest hij later weer intrekken, omdat Thomson hem in 1845 al voor was geweest. Hij behield het patent op het ventiel.
Sindsdien is er aan het ontwerp van de fiets niet zoveel meer veranderd. Wel worden tegenwoordig andere materialen toegepast. De frames worden thans vooral gemaakt van aluminium of staal, maar voor duurdere sportfietsen worden ook wel (lichtgewicht) metalen als magnesium en titanium gebruikt. Ook kunnen (delen van) frames gemaakt worden van glas- of koolstofvezel. Ook voor de wielen worden soms andere materialen gebruikt en er bestaan fietsen met een cardanas in plaats van kettingaandrijving. Maar de meeste fietsen lijken nog sterk op de Rover uit 1885. De enige uitzondering daarop zijn de ligfietsen.
Het werelduurrecord fietsen (de afgelegde afstand na 1 uur fietsen) is 49,700 km, sinds 2005 en staat op naam van Ondřej Sosenka uit Tsjechië. Op een gestroomlijnde ligfiets kan het echter nog harder: op 2 juli 2006 bereikte de Amerikaan Fred Markham 85,991 km .
[bewerk] Kinderfiets
Een kinderfiets is kleiner en daardoor is het moeilijker het evenwicht te bewaren. Om te leren fietsen kunnen zijsteuntjes met wieltjes gemonteerd worden of kan aan de fiets een stok worden bevestigd die wordt vastgehouden door een meelopende volwassene. De banden van een kinderfiets zijn gemiddeld breder om de stabiliteit te verhogen. Veel kinderfietsen hebben een achteruittraprem zodat kinderen zich kunnen concentreren op het sturen in plaats van op het remmen.
[bewerk] Wetgeving
[bewerk] Wetgeving in Nederland
[bewerk] Wettelijke eisen voor een fiets
- Verlichting (bij dag niet verplicht - meer verlichting is niet toegestaan)
- koplamp straalt wit of geel licht uit, niet knipperend
- achterlicht straalt rood licht uit, niet knipperend
- Reflectie (ook overdag - meer reflectie is toegestaan)
- zijreflectie op beide wielen
- gele reflectoren op voor- en achterkanten van de pedalen
- rode achterreflector
- (in de nabije toekomst: witte voorreflector)
- pedalen voorzien van stroef oppervlak
- goed werkende rem
- bel hoorbaar op 25 meter
- stuur dient goed vast te zitten
- handvatten moeten goed vast zitten
- een tweewielige fiets mag niet breder zijn dan 75 centimeter (voor een driewieler of aanhangwagen is het maximum 150 cm)
[bewerk] Afgeschafte eisen
Voorheen moest een fiets een achterspatbord hebben dat over een lengte van minimaal 30 cm witgeschilderd was. Een racefiets zonder spatbord werd oogluikend toegelaten. Bovendien moest het achterlicht zich op het witte deel van het spatbord bevinden. Thans bevindt het achterlicht zich vaak in de holte tussen bagagedrager en spatbord.
[bewerk] Verkeerswetgeving
In 1905 kreeg Nederland voor het eerst een Motor- en Rijwielwet. Daarbij werd onder andere het houden van wegwedstrijden voor fietsen verboden. De Motor- en Rijwielwet is inmiddels vervangen door de Wegenverkeerswet, welke onder andere de wettelijke basis vormt voor de verkeersregels waaraan fietsers, maar ook het overige wegverkeer, zich aan moeten houden.
Sinds 1 mei 2001 hebben fietsers in Nederland van rechts ook voorrang. In verhouding tot veel andere Europese landen wordt in Nederland veel gefietst. In de infrastructuur wordt hier op allerlei manieren rekening mee gehouden; alleen de voorrangsregeling week af tot 2001. Anders dan in omringende landen was in Nederland de fietser in de wetgeving niet gelijkwaardig aan andere bestuurders. Het harmoniseren van de Europese regelgeving was dan ook een belangrijke reden om de maatregel 'voorrang fietsers van rechts' in te voeren. Daarnaast beoogt de maatregel de gelijkberechtiging van fietsers te bevorderen om zo indirect het fietsgebruik te stimuleren. "Voorrang fietsers van rechts" (VFVR) is een van de maatregelen die in het convenant Duurzaam Veilig worden genoemd, en waarvan wordt verondersteld dat zij een gunstige bijdrage leveren aan de verkeersveiligheid.
[bewerk] Wetgeving in België
[bewerk] Wettelijke eisen voor een fiets met kleine wieldiameter
Fietsen waarvan de wieldiameter (banden niet inbegrepen) maximaal 50 cm bedraagt, moeten minstens uitgerust zijn met:
- een bel hoorbaar op 20 meter
- twee goed functionerende remmen (één op het voorwiel en één op het achterwiel)
Enkel als het donker is en als de zichtbaarheid minder dan 200 meter bedraagt, zijn lichten en reflectoren verplicht.
[bewerk] Wettelijke eisen voor de racefiets en de terreinfiets
Zowel fietsen met een racestuur en zonder bagagedrager achteraan waarvan de banddikte maximaal 2,5 cm bedraagt (racefietsen) als fietsen met minstens twee versnellingen die vanaf het stuur worden bediend en zonder bagagedrager achteraan waarvan de banden een minimumdoorsnede van 38 mm (bij een wieldiameter van 65 cm) of 32 mm (bij een wieldiameter van 70 cm) hebben (terreinfietsen), moeten minstens uitgerust zijn met:
- een bel hoorbaar op 20 meter
- twee goed functionerende remmen (één op het voorwiel en één op het achterwiel)
Lichten en reflectoren zijn enkel verplicht als het donker is en als de zichtbaarheid minder dan 200 meter bedraagt. Als de fiets één of twee spatborden heeft, moet hij altijd uitgerust zijn met een witte reflector vooraan en een rode reflector achteraan.
[bewerk] Wettelijke eisen voor de gewone fiets
Een fiets die niet behoort tot een van de bovengenoemde categorieën, moet minstens uitgerust zijn met:
- een bel hoorbaar op 20 meter
- twee goed functionerende remmen (één op het voorwiel en één op het achterwiel)
- twee goed functionerende lichten
- vooraan wit of geel, continu oplichten dus niet knipperen
- achteraan rood ('s nachts bij helder weer vanaf minstens 100 m zichtbaar) continu oplichten dus niet knipperen
- reflectoren
- aan weerszijden van de pedalen wit of geel
- op de spaken en/of de banden minstens 2 gele of oranje dubbelzijdige reflectoren per wiel; vast bevestigd aan de spaken en symmetrisch aangebracht en/of een witte reflecterende strook aan weerszijden van elke band.
[bewerk] Onderdelen van een fiets
[bewerk] Verschillende types
[bewerk] Heren en dames
Gewone fietsen worden allereerst onderscheiden in een heren- en damesmodel. De eerste heeft een bovenbuis (tussen balhoofd en zadel), in de volksmond de stang geheten, de tweede niet. In plaats daarvan heeft de damesfiets meestal een tweede onderbuis (de parallelbuis) of een extra dikke onderbuis.
Het herenmodel is bij gelijk gewicht steviger door de driehoekige constructie van het frame. Het damesmodel is plezieriger voor rokdragende vrouwen. Merkwaardig is het dat veel vrouwen tegenwoordig nooit een rok dragen en toch op een damesfiets rijden. Dit is te verklaren door traditie, of doordat deze vrouwen nooit geleerd hebben op een herenfiets te stappen. Ook kleine meisjes beginnen haast altijd op een damesfiets - dan meisjesfiets geheten - kennelijk om traditionele redenen.
Veel mannen geven de voorkeur aan een herenfiets, zonder te weten waarom. Zo nodig kunnen ze ook op een damesfiets rijden. Het omgekeerde is zeldzaam - men ziet zelden een vrouw op een herenfiets. De uitzondering geldt voor sportieve fietssters en wielrensters - voor hen is een fiets met bovenbuis vanzelfsprekend.
Veel moderne herenfietsen zijn eigenlijk damesfietsen waaraan een bovenbuis is toegevoegd. Ze hebben dezelfde dikke onderbuis als het damesmodel en zullen niet doormidden breken als de bovenbuis eruit wordt gezaagd. Deze fietsen, die dus onnodig zwaar zijn, zijn voor de fabrikant goedkoper te fabriceren. Eigenlijk maakt de fabrikant alleen een damesmodel, en daar voegt hij een bovenbuis aan toe omdat de mannen dat willen.
[bewerk] Tandem
Een sport- of racetandem is meestal met een bovenbuis voor en achter. Een eenvoudige toertandem, waarvan de fabrikant zelden meer dan een model aanbiedt, is meestal zonder bovenbuizen, zodat iedereen tevreden is.
Ook een ladyback komt voor. Dit is een tandem met een kruisframe, dus een buis van balhoofd naar achteras. Deze buis biedt voor de 'stoker' (achter) een lage instap.
[bewerk] Fietsinfrastructuur
Nederland, Vlaanderen, Denemarken en Noord-Duitsland, zijn door hun (relatief) vlakke landschap erg geschikt om te fietsen. De genoemde gebieden kennen veel verkeersvoorzieningen voor fietsers, oftewel er is een goede fietsinfrastructuur aanwezig.
[bewerk] Fietspad
Ook worden er veel fietspaden aangelegd. Deze begeleiden soms wegen. Andere zijn vrijliggend en zijn vaak bedoeld voor het recreatieve fietsverkeer. Wanneer de fietspaden op een kruispunt uitkomen met verkeerslichten, hebben deze vaak hun eigen verkeerslicht, herkenbaar door een venster in de vorm van een fiets. Waar fietspaden ontbreken, ligt vaak nog wel een fietsstrook: een voor fietsers gereserveerde strook van de rijweg.
[bewerk] Fietsbewegwijzering
Diverse type fietswegwijzers geven fietsroutes aan. Het kan daarbij zowel gaan om woon-werkverbindingen, als om routes voor recreatieve fietstochten (zoals de ANWB-rondjes en het LF-routenetwerk).
Een nieuwe ontwikkeling zijn fietsroutenetwerken. Dit zijn netwerken van aangename fietswegen, voornamelijk langs rustige en autoluwe wegen of jaagpaden. Waar deze wegen kruisen zijn fietsknooppunten die worden aangeduid met nummers op bordjes. Met een begeleidende kaart hoeft men dan enkel nog maar de knooppuntnummers te volgen.
[bewerk] Algemene Fiets Afhandel Centrale
In sommige Nederlandse gemeenten bestaan Algemene Fiets Afhandel Centrales, vooral bedoeld om de overlast van geparkeerde fietsen te verminderen. Deze diensten verwijderen onjuist geparkeerde fietsen of kennelijk verlaten fietswrakken.
[bewerk] Voor- en nadelen van de fiets
Op korte afstanden sneller dan de auto en binnensteden zijn voor een fiets beter toegankelijk. Fietsen is goed voor je gezondheid, plezierig en je kunt lekker genieten.
Maar er zijn natuurlijk ook nadelen. Bij verkeersongevallen is de fiets in het nadeel. Op langere afstanden is de auto sneller. Verder heeft de auto meer bagagecapaciteit. Vooral bij slecht weer geven velen de voorkeur aan de auto.
[bewerk] Organisaties
Er zijn verschillende organisaties die zich richten op het bevorderen van het fietsgebruik en om het verkeer en landschap voor fietsers aangenamer te maken. Voorbeelden hiervan zijn:
- ADFC
- ANWB
- Fietsersbond
- Landelijk Fietsplatform
- Mobiel (VZW)
- Nederlandse ToerFiets Unie (NTFU)
- NVHPV Nederlandse Vereniging voor Human Powered Vehicles, een vereniging die zich vooral richt op ligfietsen.
- Stichting Fiets!
- VELO
[bewerk] Fietsenfabrieken in Nederland
Er is in Nederland een aantal fietsfabrikanten, waaronder:
- Antec (Elektrische Fietsen) (Arnhem)
- Accell Group (Heerenveen) met de merken:
- Batavus (Heerenveen)
- Koga-Miyata (Heerenveen), een Nederlands merk, dat zijn frames betrekt van het Japanse Miyata (soms naar eigen specificaties) en hier afbouwt
- Loekie (Kesteren) Kinderfietsen die worden geïmporteerd
- Sparta (Apeldoorn)
- Azor Bikes (Hoogeveen)
- Bikkel Bikes
- Burco (Amsterdam)
- Concorde
- De Fietsfabriek (Amsterdam)
- Duell (Hoek van Holland), een kleine fabriek die zich toelegt op hoogwaardige (stalen) raceframes
- Dutch Bicycle Group (Schiedam) met het merk Ranger
- Flevobike
- Gazelle (Dieren)
- Giant (Lelystad)
- Ilson (Groesbeek)
- Jan Janssen, levert naar wens opgebouwde fietsen (Met het merk "Jan" voor mountainbikes)
- Kronan (Amsterdam) Kronan-fietsen worden geïmporteerd uit Zweden
- Ligtvoet (Eindhoven)
- Project-346 (Amsterdam)
- RIH/Cové (Amsterdam/Venlo)
- Santos, levert naar wens opgebouwde fietsen (Sassenheim)
- Sinner
- Union (Nieuwleusen)
Het materiaal voor de fietsen wordt door de meeste fabrikanten van anderen betrokken en niet zelden geïmporteerd. Tot voor kort werden nog wel de meeste (stalen) frames in eigen huis gelast of gesoldeerd. Het buismateriaal voor de frames werd echter ook vaak door derden geleverd. Inmiddels zijn de meeste frames van aluminium en deze worden in toenemende mate compleet geleverd door fabrikanten uit Azië. Slechts een handvol, vooral kleinere, fabrikanten, blijven de frames zelf lassen of solderen.
Een handvol gespecialiseerde winkels is in staat in eigen beheer hoogwaardige frames onder eigen naam te bouwen, die naar wens van de klant worden afgebouwd. Het gaat hierbij doorgaans om frames die geoptimaliseerd zijn voor wielrennen of fietsvakanties. Hieronder vallen onder andere:
- Math Salden (Limbricht, hun huismerk heet Massini)
- Presto (Amsterdam)
- RIH (Amsterdam)
- Snel (Utrecht)
- Vittorio (Heerhugowaard)
[bewerk] Zie ook
[bewerk] Externe links
- Nationaal Fietsmuseum (nl) (en) (de) (es)
- Museostoricodellabicicletta.it/ Een prachtige verzameling van fietsen in Noord-Italië. (it) (en) (de)
- Cijfers en feiten omtrent fietsen in Nederland (nl)
- Wetenschap van fietsen (nl) (en) (de)
- Voertuigreglement (met name Hoofdstuk 5, Afdeling 9: Fietsen) (nl)
- Ontwikkeling van (elektrische) fietsen (en)
- Historische rijwielvereniging De Oude Fiets (nl)
| Vervoermiddelen |  |
|---|---|
|
auto · vrachtauto · motorfiets · fiets · bromfiets · snorfiets · scooter · tractor · bus · trolleybus · tram · metro · trein · boot / schip · vliegtuig · helikopter |
|
 |
Meer afbeeldingen die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Bicycle op Wikimedia Commons.
|
 |
Zoek fiets op in het WikiWoordenboek. |
