Noreg
Frá Wikipedia, hin frælsa alfrøðin
|
|||
| Tjóðarmotto: Einig og tru til Dovre fell | |||
| Tjóðsangur: Ja, vi elsker dette landet | |||
 |
|||
| Alment mál | Norskt (sámiskt í summum fylkjum) | ||
| Høvuðsstaður | Oslo | ||
| Kongur | Haraldur V | ||
| Forsætisráðharri | Jens Stoltenberg | ||
| Fullveldi | 870-1387, 1905→ | ||
| Vídd - tilsamans - vøtn (%) |
385,155 km² 7,0% |
||
| Íbúgvar - tilsamans 2007 - tættleiki |
4 770 000 14,4/km² |
||
| Gjaldoyra | Norsk króna (NOK) | ||
| Tíðarzona | UTC +1 | ||
| Alnet økisnavn | .no, .sj¹ og .bv¹ | ||
| Telefonkota | +47 |
||
| Spenningur | 230 V | ||
| ¹ikki notað | |||
Noreg, í talumáli ofta Norra, á gomlum føroyskum Noregur og Norðvegur; er kongaríki í Norðurevropu. Í eystri hevur Noreg mark við Svøríki, Finnland og Russland, í suðuri við Skagerrak, í norðri Barentshavið og vesturi er Atlantshavið. Tað er langt land, sum smalkar longri norður, ið kemur. Har smalast er, eru bara 6,3 km frá sjónum og eystur at svenska markinum. Størsti parturin av landinum er fjallalendi, og fram við allari strondini er skergarður við túsundtals oyggjum.
Innihaldsyvirlit |
[rætta] Søga
Høvuðsgrein: Noregs søga
Sambært kongssøgum savnaði Haraldur Hárfagri allan Noreg undir ræði sítt. Í 872 hevði hann skipað lensmansríki í Noregi. Av harðræði hansara var stór útflyting vestur í hav til Føroya, Hetlands, Orknoya, Íslands, Grønlands og aðrar staðir. Tó at hesi londini tá vóru uttanfyri Noregs ríki, vórðu tey øll løgd undir norskt kongsvald seinni.
Upp gjøgnum tíðirnar var Noreg við hvørt sjálvstøðugt, við hvørt undir donskum yvirvaldi og við hvørt undir svenskum. Men mesta av tíðini var tað sjálvstøðugt kongsríki, sjálvt um tað var undir útlendskum yvirvaldi. Tað var hetta, ið gjørdi tað gjørligt hjá noregsmonnum at loysa frá Svøríki í 1905. Eitt nýtt fullveldisríki varð ikki stovnað við hesum. Tað einasta sum hendi, var at svenski kongurin varð settur frá í Noregi, og politiska samstarvið millum Noregs og Svøríkis uppsagt.
[rætta] Búskapur
Tá ið komið varð fram á olju og gass í Norðsjónum í 1969, hevði tað stórar búskaparligar broytingar við sær í Noregi, og landið er nú størsta oljuland í Evropa. Mong túsund fólk starva í oljuvinnuni, annaðhvørt á boripøllum, á reinsiverkum ella í smiðjum, ið gera til dømis skip og pallar til oljuvinnuna. Noreg selur hinum londunum í Evropa meginpartin av oljuni og gassinum.
Handilsflotin í Noregi er ein av heimins størstu. Mong túsund fólk arbeiða á skipasmiðjum og sigla við farmaskipum og ferjum, sum javnt og samt sigla ímillum býirnar og oyggjarnar á vesturstrondini. Størsti havnabýur er høvuðsstaðurin, Oslo. Sløk hálv millión fólk býr í hesum ferðarmikla býi, sum er mentunarligur, útbúgvingarliður og íðnaðarligur miðdepil í landinum.
Mong fólk arbeiða í ídnaðinum; týðandi vinnuvegir eru oljuvinna, skipasmíð og námsvinna. 6% av arbeiðsfólkinum arbeiðir í fiskivinnu, skógarvinnu og landbúnaði.
[rætta] Politikkur
| Flokkur | Tinglimir | % á vali (2005) |
|---|---|---|
| Ap Arbeiderpartiet | 61 | 32,7 % |
| FrP Fremskrittspartiet | 38 | 22,1 % |
| H Høyre | 23 | 14,1 % |
| SV Sosialistisk Venstreparti | 15 | 8,8 % |
| KrF Kristelig Folkeparti | 11 | 6,8 % |
| Sp Senterpartiet | 11 | 6,5 % |
| V Venstre | 10 | 5,9 % |
| Tilsamans | 169 | 97% |
[rætta] Sí eisini
[rætta] Landafrøði
Landið er langt og smalt liggur fram við Norðuratlantshavinum og havøkjum so sum Skagerrak, Norðsjógvin, Norskahavi og Barentshavinum, har ið kendu norsku firðirnir eru. Oyggin Jan Mayen og Svalbarð eru partur av norska kongaríkinum. Og Bouvetoy har suðri í Atlantshavinum er norskt hjáland. Eisini eigur Norra hjálondini Peteroy har suðri í Kyrrahavið og økið Maudland í Antarktis. Norra er býtt sundur í 19 fylki, sum aftur eru býtt sundur í 431 kommunur. Norra er eisini býtt sundur í fimm landspartar.
Bara 3% av Noregi er egnað til dyrkilendi: Annars eru mest fjøll, berligar víddir og djúp vøtn. Mesta og besta landbúnðarjørðin er fram við og innast á botni í fjørðunum. Mongu, longu og djúpu firðirnir vórðu til, tá ið skriðjøklar skriðu av fjøllunum út ímóti strondini og gróvu seg níður í dalarnar. Firðirnir eru frá náttúrunar hond góðar havnir, og har búgva nógvir útróðarmenn og bøndur. Mong ferðamannaskipi á føgru norsku fjørðunum.
[rætta] Býir
| Bý | Íbúgvar | |
|---|---|---|
| 1 | Oslo | 839 423 |
| 2 | Bergen (Bjørgvin) | 220 418 |
| 3 | Stavanger/Sandnes | 181 280 |
| 4 | Trondheim | 152 845 |
| 5 | Fredrikstad/Sarpsborg | 99 227 |
| 6 | Drammen | 93 006 |
| 7 | Skien/Porsgrunn | 85 812 |
| 8 | Kristiansand | 65 636 |
| 9 | Tromsø | 53 622 |
| 10 | Tønsberg | 46 091 |
[rætta] Fylkir í Norra
- Akershus
- Aust-Agder
- Buskerud
- Finnmark
- Hedmark
- Hordaland
- Møre og Romsdal
- Nordland
- Nord-Trøndelag
- Oppland
- Oslo
- Østfold
- Rogaland
- Sogn og Fjordane
- Sør-Trøndelag
- Telemark
- Troms
- Vest-Agder
- Vestfold
[rætta] Mentan
Høvuðsgrein: Norsk mentan
[rætta] Sí eisini
 |
Kongsríki Noreg | |
| Fylkir | ||
| Akershus · Aust-Agder · Buskerud · Finnmark · Hedmark · Hordaland · Møre og Romsdal · Nordland · Nord-Trøndelag Oppland · Oslo · Rogaland · Sogn og Fjordane · Sør-Trøndelag · Telemark · Troms · Vest-Agder · Vestfold · Østfold |
||
| Hjálond | ||
| Bouvetoy · Maudland · Peteroy | ||
| Økir | ||
| Jan Mayen · Svalbarð | ||
 |
Norðurlond | |
| Áland | Danmark | Finnland | Føroyar | Grønland | Ísland | Noreg | Svøríki | ||
| Lond í Evropa |
| Albania | Andorra | Armenia² | Aserbadjan¹ | Belgia | Bosnia-Hersegovina | Bulgaria | Danmark | Estland | Eysturríki | Finnland | Frakland | Georgia¹ | Grikkaland | Hvítarussland | Írland | Ísland | Italia | Kasakstan¹ | Kekkia | Kosovo | Kroatia | Kýpros² | Letland | Liechtenstein | Litava | Luksemburg | Lýðveldið Makedónia (FYROM) | Malta | Moldova | Monako | Montenegro | Niðurlond | Noreg | Pólland | Portugal | Rumenia | Russland¹ | San Marino | Serbia | Slovakia | Slovenia | Spania | Stóra Bretland | Sveis | Svøríki | Turkaland¹ | Týskland | Ukraina | Ungarn | Vatikanríkið |
| Sjálvstýrandi øki: Akrotiri and Dhekelia² | Áland | Føroyar | Gibraltar | Guernsey | Jersey | Man | |
| 1. Land lutvíst í Asia. 2. Landafrøðiligani í Asia, men ofta roknað sum partur av Evropa av mentanarligum og søguligum ávum. |
| Lond í NATO |
| Belgia | Bulgaria | Estland | Danmark | Frakland | Grikkaland | Italia | Ísland | Kanada | Kekkia | Letland | Litava | Luksemburg | Niðurlond | Noreg | Portugal | Pólland | Rumenia | Slovakia | Slovenia | Spania | Stóra Bretland | Turkaland | Týskland | Ungarn | USA |- |
