از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

این مقاله به تمیزکاری نیاز دارد. لطفاً آن را تا جایی که ممکن است از نظر املا، انشا، چیدمان و درستی بهتر کنید. سپس این الگو را از بالای مقاله حذف کنید. محتویات این مقاله ممکن است غیرقابل اعتماد و نادرست یا جانبدارانه باشد یا قوانین حقوق پدیدآورندگان را نقض کرده باشد.

جمهوری اسلامی پاکستان

شعار ملی: ایمان اتحاد نظم
زبان رسمی	اردو
پایتخت	اسلام آباد
شهر مهم	کراچی
رئیس جمهور	ژنرال پرویز مشرف
نخست وزیر	یوسف رضا گیلانی
مساحت	8،03،940 کیلومتر مربع
جمعیت سال ۲۰۰۵	۱۵۷٬۹۳۵٬۰۰۰
عضویت در سازمان ملل	۱۴ اگست ۱۹۴۷، از انگلستان
واحد پول	روپیهٔ پاکستان (pkr)
منطقه زمانی: تابستان	(uec) +5
سرود ملی	پاک سرزمین شاد باد
دامنهٔ اینترنتی	pk.
پیش‌شماره تلفنی	۹۲

پاکستان کشوری است در جنوب آسیا. پایتخت آن اسلام‌آباد است. بر طبق سرشماری سال ۲۰۰۵ کشور پاکستان با جمعیتی در حدود ۱۵۸ میلیون نفر ، ششمین کشور پر جمعیت دنیا بشمار می‌رود.

«پاکستان» که رسماً به عنوان«جمهوری اسلامی پاکستانی » ({به اردو:اسلامی جمهوریۂ پاکستان) شناخته می‌شود کشوری است که در آسیای جنوبی واقع است و قسمتی از آن نیز در خاورمیانه‌است. این کشور یک مرز آبی هزار کیلومتری با دریای عرب در قسمت جنوب دارد و از شرق با افغانستان و ایران و از شرق با هندوستان و از شمال شرق با جمهوری خلق چین هم مرز است. ناحیه کشمیر مورد ادعای هندوستان و پاکستان است. هر دو کشور هند و پاکستان به طور جداگانه قسمتهایی از این منطقه را که تحت تصرف هند و پاکستان است اداره می‌کنند واین مناطق توسط خط کنترل از هم جدا شده‌اند. مرز چین اکنون توسط هند به رسمیت شناخته نمی‌شود.

پاکستان ششمین کشور پرجمعیت دنیا و دومین کشور دارنده جمعیت مسلمان است. این کشور در سال ۱۹۴۷ به عنوان یک دولت و کشور جدید و به عنوان یکی از دوقسمت هندوبریتانیایی شناخته و تاسیس شد. این منطقه تاریخچه کهنی از زندگی و تمدن که شامل تمدن دره ایندوس می‌شود دارد. این ناحیه توسط هندو- آریایی‌ها، افغان‌ها ، یونانی‌ها، فارس‌ها و عرب‌ها مورد حمله قرار گرفت و در قرن نوزدهم قسمتی از راج بریتانیا شد. از زمان استقلال پاکستانی پاکستان زمانهای رشد نظامی و اقتصادی بااهمیت و بی ثباتی را همگام با جدا شدن از قسمت شرقی پاکستان ( بنگلادش امروزی ) تجربه کرده‌است. پاکستان از لحاظ بزرگی نیروهای مسلح در جهان در رده هفتم است و رسماً به عنوان کشورهای دارای سلاح‌های هسته‌ای شناخته می‌شود.

فهرست مندرجات ۱ ریشه شناسی لغوی ۲ تاریخ ۳ سیاست ۴ تقسیمات کشوری ۴.۱ جغرافیا و آب و هوا ۴.۲ جانوران و گیاهان این سرزمین ۴.۳ اقتصاد ۴.۴ جمعیت شناسی ۴.۵ جامعه و فرهنگ‌ها ۴.۶ روزهای تعطیل ۴.۷ ورزش‌ها ۴.۸ جستارهای وابسته ۴.۹ پیوند به بیرون ۴.۱۰ منبع

[ویرایش] ریشه شناسی لغوی

نام پاکستان (الگو:IPA۲) به زبان‌های اردو و فارسی یعنی سرزمین پاکی .این نام اولین بار در سال ۱۹۳۳ توسط چودهاری رحمت علی که آن را در نشریه امروز یا هرگز منتشر کرد به کار برده شد. ^[۱] این نام به عنوان سرواژه از نامهای سرزمین‌های اصلی اسلام مربوط به هند غربی ساخته شده‌است: «پ» برای پنجاب (پاکستان ) ،«الف» برای نواحی افغانی ( پشتوم ( افغان ) واقع در استان شمال غربی )، «ک» برای کشمیر آزاد، «س» برای سند و «تان» برای بلوچستان (پاکستانی ).

حرف «ی» بعدا به این نام افزوده شد زیرا در زبان اردو، زبانی ملی پاکستان، «ستان» به معنی سرزمین است در حالیکه «پاک» معنای خالص تر و تمیز و پاک را می‌دهد. به طور رسمی این کشور به عنوان قلمرو پاکستان در سال ۱۹۴۷ بنا نهاده شد و در سال ۱۹۵۷ به جمهوری اسلامی پاکستان تغییر نام داد. پاکستان را بخصوص در شبه قاره هند معمولا با نام مخفف پاک می‌شناسند. اصطلاح «پاکی (Paki) » را نیز معمولاً در انگلستان برای نام بردن از کسی که اصالتاً پاکستانی است استفاده می‌کنند و معمولا معنایی منفی با خود دارد.

[ویرایش] تاریخ

نوشتار اصلی را بخوانید: تاریخچه پاکستان

این سرزمین جزئی از هندوستان و افغانستان بود خود نیز مستعمره بریتانیای کبیر بود. در هنگام قیام گاندی برعلیه استعمار، پاکستان به رهبری محمدعلی جناح (از یاران گاندی) پیش از استقلال هند، استقلال خود را بازیافت. در قسمت غربی پاکستان، منطقه کویری وسیعی وجود دارد که به بلوچستان انگلیس مشهور است. این قسمت جزء خاک ایران بود که در زمان ناصرالدین شاه قاجار بر طبق قرارداد گلداسمیت از خاک ایران جدا شد.

پاکستان مهد کهن ترین تمدن آسیایی است و یکی از قدیمی ترین تمدن‌ها پس از میان‌رودان و مصر تمدن دوره ایندوس (۲۵۰۰ قبل از میلاد تا ۱۵۰۰ قبل از میلاد ) است. کشور کنونی پاکستان در تاریخ ۱۲ اوت (۱۹۴۷) تاسیس شد. اما ناحیه‌ای که دربرمی گیرد تاریخچه گسترده‌ای دارد که با تاریخ هندوستان ، ایران و افغانستان اشتراک دارد. این منطقه محل تقاطع راههای تجاری تاریخی مثلا جاده ابریشم بود و در هزاران سال توسط گروههای مختلفی به عنوان سرزمین سکونت به کار برده شد. این گروه‌ها دراویدی‌ها ، هندوآریایی، ایرانیان، مصری‌ها، سکاها، پارت‌ها، کوشان‌ها، افغانها ، ترک‌تباران، مغولها و اعراب بودند ؛ این منطقه را اغلب به نام موزه اقوام و نژادها می‌شناسند. مورخ و جغرافیادان دو بلیج مولر هنگامی که گفت: « اگر ، آنگونه که می‌گویند مصر موهبتی از سوی نیل است پاکستانی نیز موهبتی از ایندوس است.» اهمیت تاریخی این منطقه را آشکار ساخت. اولین نشانه وجود آدمیان در این منطقه ابزارهای سنگی هستند که در استان پنجاب از فرهنگ سوان برجای مانده‌اند و مربوط به ۱۰۰۰۰۰ تا ۵۰۰۰۰۰ سال پیش هستند. رود ایندوس محل فرهنگ‌های باستانی متعددی از قبیل مهرگاره (یکی از اولین شهرهای شناخته شده جهانی) و تمدن دره ایندوس در هاراپا و موهنجودارو است.

تمدن دره ایندوس در اواسط هزاره دوم قبل از میلاد دچار انحطاط شد و پس از آن تمدن ودیک پدید آمد که در بیشتر شمال هند و پاکستان گسترده شد. امپراتوری‌ها و پادشاهی‌های زیادی از دوران هخامنشیان ایران در این ناحیه حکومت می‌کردند (در ۳۲۶ قبل از میلاد و امپراطوری ماوریان).

پادشاهی هندویونانی که توسط دمتریوس اول باکتریا تاسیس شد شامل گاندهارا و ناحیه پنجاب از ۱۸۴ قبل از میلاد می‌شد و در زمان حکومت مناندر اول که با پیشرفت‌های تجاری و فرهنگی دوره یونانی– بودائیسم را بنا نهاد. به بیشترین رشد و ترقی خود رسید. شهر تاکسیلا (تاکشاشیلا ) مرکز مهم آموزشی در دوران باستانی شد. بقایای شهر که در غرب اسلام آباد واقع هستند یکی از مکان‌های باستان شناسی عمده کشور است. در سال ۷۱۲ عصر رایج ، فرمانده عرب به نام محمد بن قاسم سند و مولتان در جنوب پنجاب (پاکستان ) را فتح کرد و بنای حکومتهای بعدی مسلمانان را که شامل حکومت غزنویان پادشاهی محمد غر پادشاهی (سلطان نشین ) دهلی و حکومت موغال می‌شدند ایجاد کردند. در طول این دوره مروجان دینی صوفی نقش محوری را در تغییر دین اکثریت جمعیت منطقه به اسلام ایفا نمودند. انحطاط تدریجی حکومت مغول در اوایل قرن هیجدهم موقعیت‌هایی را برای جمعیت افغانستان ، بلوچ‌ها و سیک‌ها برای اعمال قدرت و کنترل خود بر نواحی گسترده‌ای را فراهم نهاد تا زمانی که کمپانی هند شرقی بریتانیا سلطه خود را بر جنوب آسیا گسترانید.

جنگ استقلال هند در ۱۸۵۷ آخرین نبرد مسلحانه منطقه برضد راج بریتانیا بود و زمینه‌های نبرد آزادی خواهانه غیر مسلحانه که توسط مجلس ملی هند رهبری می‌شد را بنا نهاد با این وجود لیگ مسلمانان هند در نیمه دوم دهه ۱۹۳۰ در میان ارسی از نادیده گرفتن مسلمانان در سیاست به محبوبیت رسید در ۲۹ دسامبر (۱۹۳۰) خطابه مربوط به ریاست جمهوری علامه اقبال خواهان ایجاد یک کشور مسلمان مجزا در شمال غربی و آسیای جنوب شرقی شد. محمد علی جناح تئوری دوملت را حمایت کرد و لیگ مسلمانان را به سوی پذیرش «قطعنامه لاهور» مربوط به۱۹۴۰ هدایت کرد که نهایتا به ایجاد کشور پاکستان انجامید.

پاکستان در ۱۴ اوت ۱۹۴۷ با دو جناح دارای اکثریت مسلمان در قسمت شرقی و شمال غربی مناطق آسیای جنوبی تشکیل شد که توسط هند که اکثریت آن هندو بودند ازهم جدا شد و از استان‌های بلوچستان (پاکستان )، بنگلادش شرقی، استان مرزی شمال غرب، پنجاب غربی، و سند تشکیل می‌شد. تقسیم تقسیم هند تحت کنترل بریتانیا به‌ شورش‌های فرقه‌ای منجر گردید.

در سراسر هند و پاکستان و میلیون‌ها مسلمان به جامو و کشمیر بالا گرفت وبه اولین جنگ کشمیر (۱۹۴۸) منتهی شد که در آن پاکستان و هند هریک قسمتهای عظیمی از جمهوری که در سال ۱۹۵۸ به رسمیت اعلام شده بود با کودتایی توسط ایوب خان (۶۹- ۱۹۵۸) که در طول یک دوره نا آرامی داخلی و همچنین در دوره جنگ ۱۹۶۵ هند – پاکستان رئیس جمهور بود. جانشین او یحیی خان ( ۷۱- ۱۹۶۹ ) با طوفان-بهولا ۱۹۷۰ - مواجه شد که باعث مرگ ۵۰۰۰۰۰ نفر شد.

تفرقه‌های اقتصادی و سیاسی در پاکستان شرقی منجر به سرکوبی‌ها و تنش‌های شدید سیاسی گردید که نهایتا به جنگ آزاد سازی بنگلادش و جنگ ۱۹۷۱ هند و پاکستان و نهایتا جدا شدن پاکستان شرقی به عنوان کشور مستقل بنگلادش انجامید. حکومت غیر نظامی از سال ۱۹۷۲ تا ۱۹۷۷ توسط ذوالفقار علی بوتو تا زمانی که خلع و توسط یک جنایت قضایی در سال ۱۹۷۹ به دست ژنرال محمد ضیا الحق اعدام شد ، از سرگرفته شد. ضیاء الحق سومین رئیس جمهور نظامی شد. سیاست‌های سکولار (غیر دینی) پاکستان با معرفی قوانین اسلامی شریعت توسط ضیاء از بین رفتند و این روند تاثیرات مذهبی و دینی بر جامعه شهریب ، وهمچنین نظامی را افزایش داد. با مرگ ژنرال ضیاء در حادثه سقوط هواپیما در سال ۱۹۸۸ ، بی نظیر بوتو دختر ذوالفقار علی بوتو به عنوان اولین نخست وزیر زن پاکستانی انتخاب شد. در طول دهه بعد با خراب تر شدن اوضاع سیاسی و اقتصادی کشور او قدرت را به نواز شریف واگذار کرد. تنش‌های نظامی در جنگ کارگیل که پاکستان و هند در سال ۱۹۹۹ با آن مواجه بودند ، با یک کودتای نظامی دنبال شد که در این کودتا ژنرال پرویز مشرف توانست قدرت اجرایی را به دست گیرد. در سال ۲۰۰۱ مشرف توانست با استعفای رفیق ترار رئیس جمهور پاکستان شود. پس از انتخابات مجلس ۲۰۰۲ ، مشرف قدرت‌های اجرایی را به نخست وزیر تازه منتخب ظفرالله خان جمالی واگذار کرد که اونیز در انتخابات نخست وزیری ۲۰۰۴ پاکستان جای خود را به شوکت عزیز داد.

[ویرایش] سیاست

پاکستان عضو سازمان ملل متحد و پیمان اکو می‌باشد. همچنین از دوران استقلال پاکستان و هند از بریتانیای کبیر، این کشور عضوی از اتحادیه کشورهای همسود (مشترک‌المنافع) بوده‌است. گرچه عضویت پاکستان در این اتحادیه سه بار به لغو شده‌است: نخستین بار در سال ۱۹۷۲ پس از آنکه اتحادیه کشورهای همسود استقلال بنگلادش (پاکستان شرقی) را از پاکستان به رسمیت شناخت، دولت پاکستان به نشانهٔ اعتراض این اتحادیه را ترک کرد، که البته مجدداً در سال ۱۹۸۹ به اتحادیه بازگشت. عضویت پاکستان از سال ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۴ به دلیل کودتای غیرقانونی ژنرال پرویز مشرف از طرف اتحادیه لغو شد. سومین بار در نوامبر سال ۲۰۰۷، عضویت پاکستان به دلیل اعلام وضعیت فوق‌العاده توسط پرویز مشرف از طرف اتحادیه لغو شده‌است.

مسلم لیگ ، اولین دولت پاکستان را به رهبری محمد علی جناح و لیاقت علی خان تشکیل داد. رهبری سیاست پاکستان به دست مسلم لیگ با ظهور احزاب سیاسی دیگر و با ظهور حزب مردم پاکستان در غرب پاکستان و عوامی لیگ در شرق پاکستان که نهایتا به ایجاد بنگلادش منجر شد به میزان زیادی رو به افول گذاشت. اولین قانون اساسی پاکستان در سال ۱۹۵۶ اتخاذ شد اما در سال ۱۹۵۸ توسط ایوب خان به حال تعلیق در آمد. قانون اساسی مصوب ۱۹۷۳ توسط ضیاء الحق در سال ۱۹۷۷ به تعلیق در آمد و دگر بار در سال ۱۹۹۱ به تصویب رسید واین مهمترین سندی است که پایه‌های دولت و حکومت را بنا می‌نهد. پاکستان یک جمهوری فدرال است و اسلام به عنوان دین رسمی کشور محسوب می‌شود. سیستم نیمه – رئیس جمهوری شامل قوه مقننه‌ای متشکل از دو مجلس است که خود شامل سنای پاکستان که شامل ۱۰۰ عضور است و مجمع ملی پاکستان که دارای ۳۴۲ عضو است می‌شود.

رئیس جمهور پاکستان ، رئیس دولت و همچنین فرمانده کل نیروهای مسلح است و توسط کالج الکترولال پاکستان انتخاب می‌شود. نخست وزیر معمولا رهبر بزرگترین حزب در مجمع ملی است. هر ایالت، سیستم حکومتی مشابهی دارد و دارای یک مجمع اسالتی است که مستقیما انتخاب می‌شود ؛ در مجمع ایالتی، رهبر بزرگترین حزب یا ائتلاف به عنوان وزیر انتخاب می‌شود. روسای ایالت نیز توسط مجامع ایالتی و به پیشنهاد وزراء انتخاب می‌شوند.

ارتش پاکستانی نقش موثری را در سیاست‌های عمده کشور در طول تاریخ این کشور ایفا کرده‌است ؛روسای جمهور نظامی از ۱۹۵۸ و ndash ؛ ۷۱ ،۱۹۷۷ و ndash ،۸۸ و از ۱۹۹۹ تا به امروز رهبری کشور را به عهده داشتند. حزب چپ گردی مردم پاکستان (PPP) که توسط ذوالفقار علی بوتو رهبری می‌شد، به عنوان یک بازیگر سیاسی مهم در دهه ۱۹۷۰ ظهور کرد. تحت رهبری نظامی محمد ضیاء الحق پاکستان سیاست خود را از سیاست سکولار بریتانیایی جدا کرد و به سوی شریعت و دیگر قوانین اسلام – پایه تغییر موضع داد. در طول دهه ۱۹۸۰ جنبش متحد قومی (MQM) که ضد فئودالی و طرفدار مهاجر اردو |مهاجر بود توسط ساکنان شهری تحصیل کرده و غیر سنتی ایالت سند و بویژه کراچی آغاز به کار کرد. سالهای دهه ۱۹۹۰ شاهد سیاست‌های ائتلافی که توسط حزب مردم و مسلم لیگ احیا شده رهبری می‌شد بود.

در انتخابات عمومی اکتبر ۲۰۰۲ ، مسلم لیگ پاکستان (PML –Q) تعداد زیادی از کرسی‌های مجلس ملی را با قرار گرفتن در رده دوم از میان دیگر گروهها از آن خود کرد و به عنوان حزب مجلس ملت پاکستان که شاخه‌ای از حزب PPP بود شناخته شد. ظفر ا... خان جمالی از PML –Q به عنوان نخست وزیر شناخته شد اما درتاریخ ۲۶ ژوئن ۲۰۰۴ استعفا داد و رهبر PML –Q چادهری مبثوجات (شجاعت ) حسین به عنوان نخست وزیر موقت جایگزین او شد. در ۲۸ آگوست ۲۰۰۴ مجمع ملی به وزیر اقتصاد پاکستان و قائم مقام پیشین سیتی بانک ، شوکت عزیز رای داد و او را به عنوان نخست وزیر انتخاب کرد. مجلس متحده عمل که ائتلاف احزاب مذهبی اسلامی بود درانتخابات ایالت مرزی شمال غرب پیروز شد و حضور خود را در مجمع ملی پاکستان افزایش داد.

پاکستان عضو فعالی از سازمان ملل (UN) و سازمان کنفرانس کشورهای اسلامی (OIC) است و OIC را به عنوان محلی برای گروه اعتدال روشنفکران به کار برده است؛ که برنامه‌ای برای ایجاد یک رنسانس و عنصر روشنگری در دنیای اسلام است. پاکستان همچنین یکی از اعضا سازمانهای مهم منطقه‌ای سازمانهای همکاری‌های منطقه‌ای جنوب آسیا (SAARC) و سازمان همکاری‌های اقتصادی (ECO ) است. پاکستان در گذشته روابط گوناگونی را با آمریکا به خصوص در اوایل دهه ۱۹۵۰ هنگامی که پاکستان مهم ترین متحد آسیایی بود رقم زده‌است.

پاکستان همچنین عضو سازمان پیمان مرکزی CENTO و سازمان پیمان جنوب شرقی آسیا (SEATO) بود در طول جنگ شوروی– افغانستان در دهه ۱۹۸۰ پاکستان یکی از متحدان اصلی آمریکا بود اما روابط آنها هنگامی که آمریکا به خاطر سوء ظن‌هایی نسبت به استفاده پاکستان از فعالیت‌های هسته‌ای تحریم‌هایی را بر او اعمال کرد ، روبه سردی گذاشت پس از حملات ۱۱ سپتامبر وجنگ بر سر تروریسم روابط آمریکا و پاکستان بویژه پس ازاینکه پاکستان حمایت خود را از رژیم طالبان درکابل متوقف نمود ، بهبود یافته‌است. در ژانویه ۲۰۰۴ ، موسس برنامه هسته‌ای پاکستان A.Q خان به موضوع گسترش نیروی هسته‌ای به لیبی ، ایران و کره شمالی اعتراف کرد. در ۵ فوریه ۲۰۰۴ پرزیدنت پرویز مشرف اعلام کرد که او A.Q خان را بخشوده‌است.

پاکستان مدتهای زیادی روابط ناآرامی را با همسایه اش هند داشته‌است. اختلاف بلند مدت بر سر کشمیر به جنگهای تمام عیاری در جنگ هند – پاکستان در ۱۹۴۷ و جنگ هند و پاکستان در ۱۹۶۵ انجامید. جنگ داخلی در ۱۹۷۱ به جنگ آزادیخواهانه بنگلادش که خود جوش بود و جنگ ۱۹۷۱ هند– پاکستان تبدیل شد. پاکستان برای نشان دادن برابری خود با آزمایشات هسته‌ای Pokhran-II هند در سال ۱۹۹۸ آزمایشات سلاحهای هسته‌ای را انجام داد و تنها کشور مسلمان دارای سلاح‌های هسته‌ای به طور رسمی گردید. روابط این کشور با هند پس از آغاز مذاکرات صلح در ۲۰۰۲ رو به بهبودی است. پاکستان روابط نزدیک اقتصادی نظامی و سیاسی را با جمهوری خلق چین دارا می‌باشد.

پاکستان همچنین در نواحی قبیله‌ای که به صورت فدرال اداره می‌شوند و رهبران قبیله‌ای از طالبان حمایت می‌کنند با بی ثباتی‌هایی روبرو است. پاکستان برای سرکوبی ناآرامی‌های محلی مجبور به استقرار نیروهای ارتش خود در این نواحی شده‌است ، این در حالی است که آتش بس اعلام شده بین رهبران قبیله‌ای و دولت پاکستان ثبات لازم را به منطقه باز خواهد گرداند.

اضافه بر این این کشور مدت زیادی است که در بزرگترین ایالت خود ، بلوچستان (پاکستان ) دچار بی ثباتی است. ارتش برای جنگ با شورش جدی در این استان از سال ۱۹۷۳ تا سال ۱۹۷۶مستقر شد. ثبات اجتماعی پس از اینکه رحیم الدین خان به عنوان مجری حکومت نظامی که آغاز آن در سال ۱۹۷۷ بود منصوب شد. در پاکستان ازسرگرفته شد. پس از صلح و آرامش نسبی در طول دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ برخی از رهبران قبیله‌ای با نفوذ بلوچ بازهم یک جنبش جدایی طلبانه را پس از اینکه پرویز مشرف در ۱۹۹۹ به قدرت رسید آغاز کردند.

• فهرست احزاب پاکستان

[ویرایش] تقسیمات کشوری

ن . ب . و تقسیمات کشوری پاکستان استان‌ها بلوچستان · ایالت مرزی شمال غربی · پنجاب · سند نواحی ناحیه پایتختی اسلام‌آباد · مناطق قبیله‌ای فدرال کشمیر آزاد کشمیر · مناطق شمالی

[ویرایش] جغرافیا و آب و هوا

نوشتار اصلی را بخوانید: جغرافیای پاکستان

پاکستان مساحتی معادل ۹۰۵۴۷۸ کیلومتر مربع ۳۴۹۶۰۷ مایل مربع را در برمی گیرد که حدودا معادل مجموع مساحت‌های فرانسه و انگلستان است نواحی شرق آن برروی فلات هند| فلات tectonic هند و نواحی غربی و شمالی برروی فلات ایران و سرزمین اوراسیا .واقع شده‌است جدا از ۱۰۴۶ کیلومتر (۶۵۰ مایل ) مرز آبی با دریای عربی از طرف شمال غرب به افغانستان ۵۲۳ کیلومتر (۳۲۵ مایل ) و از طرف شمال شرق با چین ۲۹۱۲ کیلومتر (۱۸۰۹ مایل ) از طرف شرق با هند و ۹۰۹ کیلومتر (۵۶۵ مایل ) از طرف جنوب غرب با ایران هم مرز است. ref>

انواع مختلف ویژگی‌های طبیعی از سواحل شنی مرداب ( تالاب ) ‌ها و باتلاق‌های دارای منگرو ساحل جنوبی تا جنگل‌های معتدل و مرطوب زیبای حفاظت شده و قلمروهای یخی کوههای ( هیمالیا ) کاراکورام، هندوکش در شمال همگی به چشم میخورند. به طور تقریبی ۱۰۸ قلم با ارتفاع بیش از ۷۰۰۰ متر ( ۲۳۰۰۰ فوت ) وجود دارد که با برف و یخچال‌ها پوشیده شده‌اند. ۵ کوه در پاکستان K۲ و نانگا پاربات بیش از ۸۰۰۰ متر ( ۲۶۰۰۰ فوت ارتفاع دارند. در قسمتی از کشمیر که توسط هند اداره می‌شود تا نواحی شمالی پاکستان رودخانه Indus در طول کشورجریان دارد هر ساله قسمت‌های شمالی پاکستان تعداد زیادی جهانگرد خارجی را به خود جلب می‌کنند. کوهنوردان از سرتاسر دنیا پاکستان را به عنوان مقصد نهایی خود می‌دانند. درغرب Indus بیابان‌های خشک و تپه‌ای بلوچستان (پاکستان) وجود دارند ؛ در قسمت شرق هم شنهای روان بیابان thar وجود دارد. بیشتر نواحی پنجاب و قسمت‌هایی از سند دشتهای حاصل خیزی هستند که کشاورزی در آنجا از اهمیت زیادی برخوردار است.

آب وهوا نیز به مثابه مناظر آن متفاوت است ؛ زمستان‌های سرد و تابستان‌های گرم در شمال و آب و هوای معتدل درجنوب که متاثر از تاثیر اقیانوس است. نواحی مرکزی تابستان‌های بسیار گرم دارند و دمای آنها به بیش از ۴۵ درجه سانتی گراد ( ۱۱۳ درجه فارنهایت ) می‌رسد و زمستان‌های سردی که دمای هوا کمتر ازدمای انجماد می‌رسد. میزان بارش باران نیز کم است و از ۲۵۰ میلی متر و تا ۱۲۵۰ میلی متر که بیشتر با دمای مانسون غیر قابل اطمینان جنوب غربی در اواخر تابستان همراه هستند در نوسان است. مساله کمبود آب نیز توسط ساخت سدها برروی رودخانه‌ها و استفاده از آب چاه‌ها در مناطق خشک تر تا حدی حل شده‌است.

[ویرایش] جانوران و گیاهان این سرزمین

گونه‌های مختلف مناظر و آب و هوا در پاکستان به این ناحیه اجازه می‌دهد تا از گونه‌های مختلف حیوانات و پرندگان وحشی برخوردار باشد. در جنگلها درختهای سوزنی شکل آلپی و شبه آلپی از قبیل کاج فرنگی و کاج و سدر دئودار در کوههای شمالی و درختهای برگ پهن مانند شیشم توت– شکل در رشته کوههای سلیمان در جنوب وجود دارند. تپه‌های غربی دارای سرو کوهی و تمرسیک و علفهای خشن و گیاهان خاردار هستند. در طول ساحل جنگل‌های پوشیده از منگرو که بیشتر زمینهای مرطوب ساحلی را تشکیل می‌دهند به چشم می‌خورد.

در جنوب در آبهای تیره در دهانه رودخانه ایندوس تمساح نیز وجود دارند. در حالی که در سواحل رودخانه گراز، آهو، خارپشت وجوندگان کوچک به چشم می‌خورند، در زمین‌های شنی پوشیده از خار مرکز پاکستان شغال ،کفتار، گربه وحشی، پلنگ و یوزپلنگ (شیر کوهی) و در آسمان‌های آبی شاهین، قوش (قرقی)، باز و عقاب دیده می‌شوند. در بیابان‌های جنوب غربی چیتای کمیاب آسیایی نیز وجود دارد.

در کوههای شمالی گونه‌هایی از حیوانات در حال خطر از قبیل بره مارکوپولو، بره اوریال، Markhor، بزهای ایبکس، خرس سیاه آسیایی،خرسهای قهوه‌ای هیمالیایی و یوزپلنگ‌های برفی کمیاب وجود دارند. در آگوست ۲۰۰۶ پاکستان یک بچه یوزپلنگ برفی یتیم کمیاب را که لئو نام داشت به آمریکا هدیه کرد. گونه کمیاب دیگری دلفین رودخانه ایندوسی است که تصور می‌شود ۱۰۰۰ عدد دیگر از آن باقی باشد که در ۲ منطقه حفاظت شده نگهداری می‌شوند. در سالهای اخیر تعداد حیوانات وحشی که برای تجارت اخز وچرم کشته می‌شدند به ایجاد قانون منع شکار حیوانات و پرندگان وحشی در مناطق حفاظت شده حیات وحش منجر شد.

[ویرایش] اقتصاد

نوشتار اصلی را بخوانید: اقتصاد پاکستان

پاکستان کشوری در حال توسعه است که در جبهه‌های سیاسی و اقتصادی با چالش‌هایی روبرو بوده‌است. با وجود اینکه در سال ۱۹۴۷ این کشور بسیار فقیر بود نرخ رشد اقتصادی پاکستان در طول ۴ دهه بعد از آن بهتر از میانگین جهانی بوده‌است. اما سیاست‌های ناآگاهانه به پایین آمدن این نرخ در دهه ۱۹۹۰ منجر شد.

اخیراً تغییرات گسترده اقتصادی به اقتصادی قدرتمندتر منجر شده‌اند و به نرخ رشد بویژه در زمینه‌های ساخت و تولید و بخش‌های خدمات مالی ( اقتصادی ) سرعت بخشیده‌اند. پیشرفت‌های بزرگی نیز در موقعیت ارز خارجی و رشدسریع در منابع ارز ثابت در سالهای اخیر شاهد بوده‌ایم. تخمین بدهی خارجی در سال ۲۰۰۵ در حدود ۴۰ میلیارد دلار آمریکایی بود.با این حال این بدهی با کمک‌های صندوق بین المللی پول IMF وبخشودگی بدهی از طرف ایالات متحده کاهش یافته‌است.تولید ناخالص ملی ( داخلی ) (GDP) در سال ۲۰۰۵ حدود ۶/۴۰۴ میلیارد دلار برآورد شد و تولید سرانه ناخالص ملی آن ۲۴۰۰ دلار آمریکایی بود.

نرخ‌های رشد تولید ناخالص ملی پاکستان در ۵ سال اخیر شاهد یک افزایش ثابت بوده‌اند. در سال ۲۰۰۱ نرخ رشد تولید ناخالص داخلی کشور %۸/۱ بود ولی در سال مالی که ۳۰ ژوئن ۲۰۰۵ اتمام یافت نرخ رشد GDP اسمی به حدود %۴/۸ رسید. این نرخ رشد پاکستان را پس از چنین دارنده دومین نرخ رشد اقتصادی درمیان پرچمعیت ترین کشورهای جهان قرار داد. با این حال فشارهای تورمی و میزان ذخیره کمتر از مقدار لازم وهمچنین عوامل اقتصادی دخیل دیگر امر نگه داشتن نرخ رشد به این میزان را مشکل می‌سازد.

رشدبخشهای غیر کشاورزی ساختار اقتصاد را تغییر داده‌است و اکنون اقتصاد تنها %۲۰ GDP را تشکیل می‌دهد. بخش خدماتی حدود %۵۳ GDP کشور که تجارت عمده و خرد کشور حدود ۳۰% این بخش را تشکیل می‌دهد. اخیراً بازار بورس کراچی همراه با دیگر بازارهای در حال ایجاد دنیا اوج گرفته‌است. مقادیر هنگفتی از سرمایه گذاری‌های خارجی در صنایع متعددی به کار گرفته شده‌اند. با این حال سرانه بازار بورس همچنان مخابرات، نرم افزار، اتومبیل، نساجی، سیمان، کود، فولاد و ساخت کشتی هستند.

صنعت مهم دیگری که در گذشته از دسترسی خارجی محروم مانده‌است هوافضا است. تیپ‌های مختلف توپخانه در ارتش از پیش به گسترده شدن میزان مهمات نظامی پاکستان کمک کرده‌اند. خبرهایی از احتمال مشارکت عمومی یا خصوصی در برنامه‌های آینده موشکی به گوش میخورد که می‌تواند با برنامه فضایی پاکستان همراه شود. زیرا توانایی‌های کنونی این کشور شامل موشک‌های بالستیک میان برد و تحقیقاتی بر روی موشکهای بالستیک قاره پیما می‌شوند. رویکرد ساختاری برای استفاده از این توانایی‌های هوافضایی ممکن است باعث رونق سریعتر اقتصادی پاکستان شود زیرا صنعت هوانوردی پیش تر هم شاهد رشد چشمگیری در سالهای گذشته بوده‌است که با حضور شرکت‌های هواپیمایی متعددی همراه بوده‌است.

[ویرایش] جمعیت شناسی

نوشتار اصلی را بخوانید: جمیعت شناسی پاکستان

پاکستان بر اساس سرشماری آوریل ۲۰۰۶ جمیعتی حدود۱۸۵۸۰۳۵۶۰ نفر دارد. پاکستان ششمین جمعیت بزرگ دنیا را داراست که بیشتر از روسیه و کمتر از برزیل است. به علت نرخ رشد بالای پاکستان انتظار می‌رود جمعیت آن در سال ۲۰۲۰ از جمیعت برزیل فراتر رود. نشان دادن جمعیت پاکستان نسبتا مشکل است و این به علت تفاوت‌های آشکار در دقت هر سرشماری و عدم هماهنگی بین بررسی‌های گوناگون مربوط به نرخ رشد جمعیت است اما احتمالا بتوان گفت نرخ رشد جمعیت در دهه ۱۹۸۰ به اوج خود رسید. جمعیت این کشور تاریخ ۱ جولای ۲۰۰۵ حدود ۱۶۲۴۰۰۰۰۰ نفر و نرخ رشد جمعیت نیز ۳۴ درهزار نرخ مرگ و میر حدود ۱۰ در هزار و نرخ رشد طبیعی حدود %۴/۲ تخمین زده شد.

پاکستان دارای نرخ مرگ و میر نوزادان به میزان تخمین زده می‌شود. منابع غیر دولتی و بین المللی گزارش می‌دهند که جمعیت کنونی پاکستان حدود ۱۷۰ تا ۱۹۰ میلیون تخمین زده می‌شود.

اردو زبان پاکستانی و زبان مشترک این کشور است اما زبان انگلیسی زبان رسمی است که در قانون اساسی پاکستان و در تجارت و همچنین طبقه خاص و تحصیل کرده و شهری و بسیاری از دانشگاه‌ها به کار برده می‌شود. زبان پنجابی نیز زبان بیش از ۶۰ میلیون نفراست اما رسمیتی از سوی کشور ندارد. پاکستانی‌ها از نژاد‌ها و گروههای قومی متعددی تشکیل یافته‌اند که بیشتر آنها از نوع مردم هند و اروپایی هستند و به همین دلیل بسیار متفاوت از افراد بومی ساکن این بخش از شبه قاره هند هستند.

اکثریت پاکستانی‌ها به گروه قومی هندوآریایی تعلق دارند. در حالی که تعداد قابل توجهی از ملل ایرانی و تعداد کمتری از دراویدیان‌ها نیز به چشم می‌خوردند. این گروههای قومی عمده به گروههای قومی کوچکتری تقسیم می‌شوند. پنجابی‌ها ۴۴٫۶۸٪ جمعیت، سندی‌ها ۱۷٫۳۶٪، پشتون‌ها ۱۲٫۳۶٪، سرایکی‌ها ۸٫۳۸٪، مهاجر اردو ۷٫۵۷٪، بلوچ‌ها ۳٫۵۷٪ و بقیه ۶٫۰۸٪ جمعیت را تشکیل می‌دهند.

داده‌های سرشماری نشان می‌دهند که %۹۶ جمعیت مسلمان هستند که %۸۰ آن‌ها را سنی‌ها و %۱۹ آن‌ها را شیعه‌ها تشکیل می‌دهند. پاکستان پس از ایران دومین کشور دارای جمعیت شیعه در جهان است. بقیه جمعیت پاکستان را مسیحیت و هندوئیسم ، یهودی‌ها، سیک‌ها ، پارسی‌ها، احمدی‌ها و آنیمیست‌ها (که عمدتا کالاشای چیترال هستند) تشکیل می‌دهند. تعداد کمی بودایی نیر در آمار پاکستان وجود دارند؛ با این وجود این افراد در قسمت لاداخ که توسط هند اداره می‌شود و پاکستان ادعای مالکیت آن را دارد زندگی می‌کنند. نوع جمعیتی پاکستان در سال ۱۹۴۷ با ورود مسلمانان به پاکستان و هندوها و سیک‌ها به هندوستان به شدت تحت تاثیر قرار گرفت. از سال ۲۰۰۵ به بعد بیش از ۳ میلیون مهاجر (که تقریبا %۸۱ آنها را پشتون ‌ها تشکیل می‌دهند). به علت جنگ‌های جاری در افغانستان در پاکستان باقی مانده‌اند و براساس کمیسیون عالی مهاجران سازمان ملل ، %۸۳ مهاجران هدف خود را اقامت دائم در پاکستان می‌دانند.

۹۶٪ از جمعیت پاکستان مسلمان هستند (۷۷٪ سنی و ۲۰٪ شیعه). به علاوه ۱٫۸۵٪ هندو، ۱٫۶٪ مسیحی و ۰٫۰۴٪ سیخ نیز در آن می‌زیند.

[ویرایش] جامعه و فرهنگ‌ها

نوشتار اصلی را بخوانید: فرهنگ پاکستان

پاکستان دارای فرهنگ منحصر به فرد و غنی است که سنت‌های خود را در طول تاریخ حفظ کرده‌است. واقعیت پیش از ورود اسلام بسیاری از پنجابی‌ها و سندی‌ها، هندو و بودایی بودند ؛ اما این روند در طول دوره توسعه اسلام ، توسط حاکمان اموی، محمد بن قاسم ، محمود غزنوی و دیگران تغییر یافت. بسیاری از فعالیت‌ها ، غذاها بقایای تاریخی و مکان‌های مقدس از حکومت موغل مسلمان و فرمانروایان افغان‌ها برجای مانده که شامل لباس ملی شلوار کمیز (تمیز) می‌شود. زنان نیز شلوار قمیز با رنگ‌های شاد می‌پوشند.

در حالی که مردان شلوارهایی با رنگ‌های تیره تر می‌پوشند و معمولا شیروانی یا اچکان ( نوعی کت بلند) که برروی لباس‌ها می‌آید برتن می‌کنند. انواع موسیقی پاکستانی متنوع است؛ موسیقی محلی (فولک) و گونه‌های سنتی مانند قوالی و غزل گایاکی و گونه‌های جدید که موسیقی سنتی و غربی را در هم می‌آمیزند مانند اجرای همزمان قوالی و موسیقی غربی که توسط نصرت فاتح علی خانی مشهور انجام می‌شود. دیگر خوانندگان عمده غزل ، مهدی حسن ، غلام علی و فریده خانم طاهره سید عبید پروین و اقبال بانو هستند.

ورود مهاجران افغان در استان‌های غربی، موسیقی پشتو و فارسی ایرانی را مجددا زنده کرده‌است و پیشاور را به عنوان محلی برای موسیقی دانای افغان و محلی برای گسترش موسیقی افغان به خارج از کشور مبدل ساخته. تا دهه ۱۹۹۰ شرکت تلویزیون پاکستان که توسط دولت اداره می‌شد (PTV ) و شرکت خبرگزاری پاکستان رسانه‌های عمده کشور بودند. اما اکنون کانال‌های تلویزیونی شخصی متعددی از قبیل Geo TV ، تلویزیون ایندوس ، Hum TV و گروه ARY نیز وجود دارند. کانال‌ها و فیلم‌های متعدد آمریکایی ، اروپایی و آسیایی نیز برای اکثریت جمعیت پاکستان از طریق Cask TV و ماهواره قابل دسترسی هستند. همچنین صنایع فیلم سازی بومی کوچکی نیز در لاهور و پیشاور (که اغلب با نام لالی وود و پولی وود آنها را می‌شناسند ) وجود دارند. با وجود اینکه فیلم‌های بالی وود امروزه ممنوع هستند ستاره‌های فیلم هند در پاکستان بسیار محبوب هستند.

جامعه پاکستان عمدتا چند زبانه‌است و اغلب مسلمان آنها احترام خاصی را به ارزشهای خانوادگی سنتی دارند، با وجود اینکه خانواده‌های شهری به سیستم خانواده هسته‌ای تغییر یافته‌اند و این به دلیل محدودیت‌های اجتماعی– اقتصادی است که توسط سیستم سنتی خانواده مشترک بر آن تحمیل می‌شود. دهه‌های اخیر حضور طبقه متوسط را در شهرهایی نظیر کراچی، لاهور، راولل پیندی، حیدر آباد پاکستان، فیصل آباد، سوخود و پیشاور شاهد بوده‌است که خواهان حرکت در سوی یک جهت آزادی خواهانه تر هستند و این در مقابل نواحی قبیله‌ای شمال غربی است که با افغانستان هم مرز هستند و سنتهای دیرینه و روش محافظه کارانه را پیش می‌گیرند.افزایش فرایند جهانی شدن تاثیر فرهنگ غربی را افزایش داده و اکنون پاکستان رتبه ۴۶ را در ایندکس جهانی شدن دارا است.

در حدود ۴ میلیون پاکستانی در خارج از کشور زندگی می‌کنند و حدود نیم میلیون نفر مقیم خارج نیز در ایالات متحده زندگی می‌کنند.

توریسم یک صنعت در حال رشد در پاکستان است و برفرهنگها و ملل و مناظر متنوع آن استوار است. خرابه‌های تمدن باستانی از قبیل مهنجر – دارو) هاراپا تاکسیلا تا بخشهای تپه‌ای هیمالیا همه جهان گردانی را به خودجذب می‌کنند. پاکستان چندین رشته کوه با ارتفاع بیش از ۷۰۰۰ متر دارد که ماجراجویان و کوهنوردانی را از سراسر دنیا به خود جذب می‌کند بویژه K۲.

قسمتهای شمالی پاکستان دژها و برج‌ها و دیگر آثار معماری کهن و همچنین دره هونزا و دره‌های چیترال را دارا است. دره‌های چیترال محل جامعه کوچک پیش از اسلام آنیمیست کالاشا است که تبار خود را از ارتش اسکندر مقدونی می‌دانند. پنجاب محل جنگ هایداسپرز اسکندر برروی رود جهلوم و شهر تاریخی لاهور که پایتخت فرهنگی پاکستان است می‌باشد. شهر لاهور دارای نمونه‌های بسیاری از معماری مغول مانند مسجد بدشاهی، باغهای شالیمار (لاهور)، مقبره جهانگیر و دژ لاهور است.

[ویرایش] روزهای تعطیل

نوشتار اصلی را بخوانید: روزهای تعطیل در پاکستان

روز‌های تعطیل و فستیوالهای بسیاری سالانه در پاکستان جشن گرفته می‌شوند. در حالی که پاکستان یک ملت مسلمان است روزهای تعطیل غیر مذهبی نیز در پاکستان وجود دارد که عبارتند از: روز پاکستان (۲۳ مارس)، روز استقلال (۱۴ آگوست )، روز دفاع پاکستان ۶ سپتامبر، روز نیروی هوایی پاکستان ۷ دسامبر سالگرد تولد (۵دسامبر ) ، و مرگ (۱۱ سپتامبر) محمد علی جناح، علامه اقبال لاهوری (۹ نوامبر) و تولد (۳۰ جولای) و فوت (۸ جولای) فاطمه جناح (مادر ملت) و همچنین سند کارگر (که به نام سندمی هم شناخته می‌شود ) در روز ۱ می‌.

چند فستیوال مهم توسط مسلمانهای پاکستانی در طول سال گرامی داشته می‌شوند که وابسته به تقویم اسلامی است. در رمضان که نهمین ماه تقویم است ۲۹ یا ۳۰روز را روزه می‌گیرند و سپس جشن عید فطر است دریک جشن دیگر عید العزا حیوانی را به یاد کارهایی که ابراهیم انجام داد قربانی می‌کنند و گوشت آنرا بین دوستان و خانواده و فقرا تقسیم می‌کنند. هر دوعید از تعطیلات عمومی هستند و مردم می‌توانند در این دو روز از خانواده و دوستان دیدن کنند و بچه‌ها لباس نو هدیه و شیرینی می‌گیرند. بعضی از مسلمانان میلاد النبی که جشن تولد محمد (ص) است را در سومین ماه تقویم ربیع الاول جشن می‌گیرند. مسلمان‌های شیعه روز عاشورا را در روزهای نهم و دهم اولین ماه تقویم (ماه محرم) گرامی می‌دارند و یاد شهادت حسین بن علی نوه حضرت پیغمبر محمد را زنده می‌کنند.

هندوها، بودیستها، سیکها و مسیحیان پاکستان نیز جشن‌های خودشان را برگزار می‌کنند. سیک‌ها از سراسر جهان می‌آیند تا مکان‌های مقدسی را در پنجاب مانند مقبره‌ها گورو ننک موسس سیکسیم در حسن عبدلی واقع در ناحیه اتوک و محل تولد او نانکانا صاحب را دیدن کنند. فستیوال‌های محلی و منطقه‌ای نیز مانند فستیوال بسنت در پنجاب که شروع بهار را نشان می‌دهد وبا هوا کردن باد بادک‌ها همراه است نیز جشن گرفته می‌شوند.

[ویرایش] ورزش‌ها

نوشتار اصلی را بخوانید: ورزش‌ها در پاکستان

ورزش رسمی و ملی پاکستان هاکی میدانی است با وجود اینکه اسکواش و کریکت نیز بسیار محبوب هستند. تیم ملی کریکت پاکستان یکبار جام جهانی را در مسابقات جهانی کریکت ۱۹۹۲) از آن خود کرد یکبار در جام جهانی کریکت ۱۹۹۹ نایب قهرمان شد و دوبار میزبان بازیهای جام جهانی کریکت ۱۹۸۷ وجام جهانی کریکت ۱۹۹۶ شده‌اند. این تیم همچنین جام استرالیا را در سالهای ۱۹۸۶ و ۱۹۹۰ و ۱۹۹۴ از آن خود کرده‌است.

پاکستان در بازی اسکواش نیز همیشه پیشتاز بوده‌است. جهانگیز خان و جهانشیرخان دو ستاره مشهود این بازی هستند.

در سطح بین المللی پاکستان در هاکی، مشت زنی، ومیدانی، شنا و تیر اندازی مسابقات زیادی را در بازیهای تابستانی المپیک با موفقیت پشت سر گذاشته‌است. تلاش پاکستان برای کسب مدال تنها در حد ۱۰ عدد بوده‌است. ( ۳طلا، ۳ نقره و ۴ برنز ) در حالی که در بازیهای کشور‌های مشترک المنافع و بازیهای آسیایی به ترتیب ۶۱ و ۱۸۲ مدال وجود دارد. هاکی بازی است که پاکستان بیشترین موفقیت در المپیک را توسط آن کسب کرده‌است. ۳مدال طلا ( هاکی بازیهای المپیک تابستانی ۱۹۶۰) هاکی بازیهای تابستانی المپیک ۱۹۶۸ هاکی در بازیهای تابستانی المپیک ۱۹۸۴ پاکستان همچنین جام جهانی هاکی را ۴ بار در سالهای ۱۹۷۱ ، ۱۹۷۸ و ۱۹۸۲ و ۱۹۹۴ از آن خود کرده‌است.

پاکستانی میزبان رقابت‌های بین المللی نیز بوده‌است که بازیهای SAF در سالهای ۱۹۸۹ و ۲۰۰۴ از آن جمله‌اند.

مسابقات گراند پریکس A۱ با ورود تیم A۱ پاکستان در فصل ۲۰۰۵ نیز از محبوبیت زیادی برخوردار شده‌است. مسابقات توردو پاکستان که شبیه به تور دوفرانس طراحی شده یک مسابقه سالیانه دوچرخه سواری است که طول و عرض پاکستان را می‌پوشاند. اخیرا فوتبال در سطح کشور محبوبیت خاصی به دست آورد، در حالیکه پیش تر فقط در استان غربی بلوچستان بازی می‌شد.

[ویرایش] جستارهای وابسته

• قومی ترانه
• جمهوری اسلامی
• سازمان همکاری شانگهای

[ویرایش] پیوند به بیرون

• وبگاه رسمی دولت پاکستان
• وبگاه رسمی رئیس جمهور پاکستان
• وبگاه رسمی اطلاعات پاکستان
• کتاب حقایق سیا اطلاعات
• داده‌های بانک جهانی در مورد پاکستان
• بزرگترین وبگاه اردو که هر موضوعی را در اردو پوشش می‌دهد و بسیاری از منابع در مورد پاکستان وشهرهای پاکستان
• Paki.biz

[ویرایش] منبع

ویکیپدیای انگلیسی

ن . ب . و اتحادیه کشورهای همسود بریتانیای کبیر • آفریقای جنوبی • استرالیا • اوگاندا • آنتیگوا و باربودا • باربادوس • باهاما • برونئی • بلیز • بنگلادش • بوتسوانا • پاپوآ گینه نو • پاکستان • تانزانیا • ترینیداد و توباگو • تونگا • تووالو • سیرالئون • سیشل • سنت لوسیا • سنت وینسنت و گرنادین • سوازیلند • سریلانکا •غنا • قبرس • فیجی • کامرون • کانادا • کنیا • کیریباتی • گامبیا • موریس • موزامبیک • نامیبیا • نائورو • نیجریه • نیوزیلند • وانوآتو • هند