Czeskô Repùblika

Z Wikipedia

Česká republika Fana Céch Mòtto: Pravda vítězí (Prôwda dobądze) Òficjalny jãzëk czesczi Stolëca Praga Fòrma państwa repùblika Wiéchrzëzna % wòdë 78 866 km² 2% Lëdztwò (2005) 10 241 138 Dëtk Czeskô króna (CZK) Czasowô cona UTC +1 Nôrodné swiãto 1 stëcznika 1993 Himn Kde domov můj Kòd CZ Internet .cz Telefón +420

Czeskô (Czeskô Repùblika) (cz. Česko, Česká republika, ČR) je państwã w Eùropie, bez przistãpù do mòrza. Òd 1918 do 1993 béła w zrzeszë ze Słowacką w Czechosłowacëji. Òd 2004 r. słëchô do Eùropejsczi Ùniji.

Dzysdniowò, wedle kònstitucëji Czesczi Repùbliczi w ji skłôd wchôdają trzë krôje:

• Bòhemijô (Czechë, cz. Čechy)
• Mòrawskô (cz. Morava)
• Szląsk Czesczi (cz. České Slezsko)

Nen historëczny pòdzélënk je téż òdzdrzadlony w państwòwim céchù czesczi Repùbliczi, jaczi zamëkô w se czesczégò lwa ôs mòrawsczégò ë szląsczégò òrzła. W 1920 òstałë przëłączoné téż môłé dzéle Dólny Aùstrëjacczi.

Stolecznym gardã Czesczi Repùbliczi je Praga (cz. Praha). Jinszima wôżnyma gardama są: Brno, Ostrava, Olomouc, České Budějovice, Plzeň.

Spisënk zamkłoscë 1 Historëjô 2 Ùrządzenié państwa 3 Ùrzãdny pòdzélënk 4 Geògrafijô 4.1 Wëdrzatk plónu 5 Lëdztwò 5.1 Gardë Czech 6 Bùtnowé lënczi

[edicëjô] Historëjô

Pòd kùńc IX stolatô Czeskô òsta zjednónô przez Przemyslidów. Czesczé Królestwò miôło wôżną rolã w òbéńdze òd czasu hùsycczich religijnëch wòjnów w XV stolatim a téż w trzëdzescëlatny wòjnie w XVII stolatim, chtërné zacht òsłabiłë państwò. W dalszim cządze dosta sã pòd cësk Habsbùrgów ë weszła w skłôd Aùstro-Madżarsczi.

Pò ùpadniãcim aùstro-madżiarsczéj mònarchji w 1918 rokù pòwstało państwò Czechów ë Słowôków - Czechosłowacëjô. W 1938 rokù na spòdlim monachijsczégò ùkłôdu zajmane òstałe môle Sudetenlandu a Słowackô zwëskała wikszą samòrządzëznã, tedë miono państwa béło Czecho-Słowackô. W 1939 rokù Czeskô dostało sã pòd òbsadzeni Trzecy Rzeszë, a Słowackô béło marionétkòwim państwã pòd ji kòntrolą.

Pò II swiatowi wòjnie Czechosłowacëjô dosta sã pòd cësk Sowiecczégò Związkù. W 1968 rokù wòjska Warszwsczégò Ùkłôdu dokònałe inwazëji tegò państwa czim zakùńczëłë starë bë zliberalëzowac kòmùnisticzny system ("Socjalëzna z lëdzką twôrzą") w czase prasczégò zymkù. W 1989 Czechosłowacëjô dosta nazôt wòlnotã ë zmieniła ùrządzené państwa òb czas "aksaméntni rewòlucëji". 1 stëcznika 1993 rokù państwò to w mirny ôrt pòdzelone òsta na dwa samòstójne państwa Czeskô ë Słowackô.

Czeskô Repùblika wstãpiła do NATO w 1999 rokù, a do Eùropejsczi Ùniji w 2004.

[edicëjô] Ùrządzenié państwa

Czeskô Repùblika je parlamentarną demokracëją. Ùstôwcowim ùrzãdã je dwajizbòwi parlament. Niższô jizba parlamentu - Zgromada Depùtowónëch (cz. Poslanecká sněmovna) ma 200 parlamentorów wëbiérónëch na sztërëlatną kadencëjã. W jizbie wëższi - Senace (cz. Senát) je 81 senatorów wëbierónëch na cząd 6 lat. Trzeci dzél senatorów je wëbiéróny co dwa lata.

W przódkù państwa je prezydent kraju, chtëren je wëbiéróny bez parlament na piãc lat. Reprezentuje òn państwò na midzënôrodnej arenie. Prezydent mô prawò òbsôdzac ë copac przédnika ministrów a téż nôleżników rządu, rozrzeszac Zgromadã Depùtowónëch, òbsôdzac sãdzów ôs nôleżników Czesczégò Nôrodnégò Bankù (cz. Česká národní banka).

Sprôwnym ùrzãdem je Rząd (cz. Vláda). Nowi rząd mùszi przedstawic swoją programã przed Zgromadą Depùtowónëch ôs zwëskac dowiérny głos.

[edicëjô] Ùrzãdny pòdzélënk

Czeskô Repùblika je pòdzélonô na 13 regionów (cz. kraj) ë na wëdzélony gard Praga. Dzysdniowô ùrzãdny pòdzélënk jistnieje òd 2000 rokù. Sądë ë niechtërné ùrzãdë są równak zrechtowóné na pòspòdlim ùrzãdnégò pòdzélënkù z 1960 rokù na 10 regionów, pòdzélonëch dali na krézë (cz. okres).

[edicëjô] Geògrafijô

Czeskô Repùblika je państwã w Westrzédny Eùropie, bez przistãpù do mòrza. Greńczë na zôpadze z Miemiecką, na pôłnim z Aùstrëjacką, òd pórénkù ze Słowacką ë na nordze z Pòlską.

[edicëjô] Wëdrzatk plónu

Wikszi dzél Czesczéj Repùbliczi zajimùją wëszawno-górsczé môle Czesczégò Masywù. Je òn òbeszłi z trzech starn górami: Sudetama (Śnieżka 1602 m n.r.m.), Rudawama (Klinovec 1244 m n.r.m.), Czesczim Lasã (1042 m n.p.m.), Bawarsczim Lasã ë Szumawą. Westrzédny dzél Czesczégò Masywù je zapadliskã z dolëzną Łabë, a na pôłnim są wlëdżi Trzebòńska ë Bùdzejowicka. Òd Karpatów Czesczi Masyw je òdaparniony na pòrénkù mòrawskò-szląskim pasmã òbniżeń.

[edicëjô] Lëdztwò

Lëdztwò Czeskô (CSU, Praga)
Rok	Lëdztwò	Zjinaka	Rok	Lëdztwò	Zjinaka
1857	7 016 531	-	1930	10 674 386	6,6%
1869	7 617 230	8,6%	1950	8 896 133	-16,7%
1880	8 222 013	7,9%	1961	9 571 531	7,6%
1890	8 665 421	5,4%	1970	9 807 697	2,5%
1900	9 372 214	8,2%	1980	10 291 927	4,9%
1910	10 078 637	7,5%	1991	10 302 215	0,1%
1921	10 009 587	-0,7%	2001	10 230 060	-0,7%

Òdnotowùje sã ùjimne zwëczajné przërôstanié lëdztwa: -0,08% (òd 2003). Rozcëga sã strzédna długòta żëca, chtërna je 75 lat (òd 2003).

[edicëjô] Gardë Czech

Gardë Czech mające wiãcy jak 50 000 lëdzy.

thumb|right|250px|Praga thumb|right|250px|Brno

	miasto	liczba mieszkańców (2004)
1	Praga	1 170 600
2	Brno	367 700
3	Òstrawa	311 400
4	Pilzno	162 600
5	Olomouc	100 700
6	Liberec	97 400
7	Czesczé Bùdziejowice	94 600
8	Hradec Králové	94 500
9	Ústí nad Labem	93 800
10	Pardubice	88 200
11	Havířov	84 800
12	Zlín	78 600
13	Kladno	69 300
14	Most	67 800
15	Karviná	63 400
16	Frýdek-Místek	59 900
17	Opava	59 800
18	Karlovy Vary	51 500
19	Děčín	51 800
20	Teplice	51 200
21	Chomutov	50 100

[edicëjô] Bùtnowé lënczi

• Òficjalnô starna Czechów (w czesczim jãzëkù)
• Parlament Czesczéj Repùbliczi (w czesczim jãzëkù)
• Prezydent Czesczéj Repùbliczi (w czesczim jãzëkù)
• Rząd Czesczéj Repùbliczi (w czesczim jãzëkù)
• Pòrtal Czesczéj Repùbliczi (w czesczim jãzëkù)

To je blós ùzémk artikla. Rôczimë do jegò rozwicégò.