Iran

Z Wikipedii

Ten artykuł dotyczy kraju w Azji. Zobacz też: Iran – miejscowość w Hiszpanii.

جمهوری اسلامی ایران
Islamska Republika Iranu


Flaga Iranu	Godło Iranu

Dewiza: (per.) Esteghlâl, âzâdi, dżomhuri-je eslâmi
(Niepodległość, Wolność, Republika Islamska)

Hymn: Sorud-e Melli-e Dżomhuri-je Eslâmi

ajatollah Ali Chamenei

Szef rządu

prezydent
Mahmud Ahmadineżad

Powierzchnia
• całkowita
• wody śródlądowe

17. na świecie
1 648 195 km²
12 000 km² (0,7%)

Liczba ludności (2008)
• całkowita
• gęstość zaludnienia
• narodowości

19. na świecie
65 875 000¹▲
40 osób/km²
Persowie: 51%
Azerowie: 24%

Jednostka monetarna

rial irański (IRR)

Proklamowanie Islamskiej Republiki Iranu

Religia dominująca

UTC +3:30

+98

¹ Dane szacunkowe na lipiec 2008 roku, podane za CIA The World Factbook (źródło:CIA)

Iran (farsi ايران – Īrān), oficjalna nazwa: Islamska Republika Iranu (farsi: جمهوری اسلامی ايران – Dżomhuri-je Eslâmi-je Iran) – państwo na Bliskim Wschodzie, leżące nad Morzem Kaspijskim, Zatoką Perską i Zatoką Omańską.

Pierwsza wersja nazwy Iran pojawia się już w Aweście, gdzie jest mowa o Aryānām – [kraju] Ariów. Jej formą średnioperską było używane przez Sasanidów określenie Ērānšahr – kraj Ariów. Mimo to w językach europejskich aż do XX wieku na określenie Iranu używano powszechnie nazwy Persja, a nie Iran. Nazwa Persja pochodzi od nazwy ludu stanowiącego część ludów irańskich przybyłych na terytorium dzisiejszego Iranu pod koniec II tysiąclecia p.n.e. Persowie po raz pierwszy zostali wspomniani w asyryjskiej inskrypcji z 843 roku p.n.e. Użyto w niej nazwy Parsuaš, co jest odpowiednikiem staroperskiego Pārsva-. Nazwy Persja używano początkowo w stosunku do terytorium zamieszkałego przez Persów, czyli stosunkowo niewielkiego kraju rządzonego przez podległych Medii Achemenidów, kiedy ci ostatni opanowali jednak stworzone przez Medów imperium, Grecy zaczęli ją stosować w stosunku do całego państwa tworzonego przez Persów i Medów. Od nich nazwa Persja przeszła do języków europejskich. Tymczasem Irańczycy pomiędzy sobą nadal używali określenia Persja jedynie w wąskim znaczeniu – stąd dzisiejszy ostan Fars, którego nazwa wywodzi się od tej starożytnej. W roku 1935 Reza Szah Pahlawi poprosił o używanie nazwy Iran także przez dyplomację państw obcych. Początkowo na Zachodzie nową dla niego nazwę tego kraju przyjęto z pewnym zaskoczeniem, dzisiaj jednak jest ona coraz powszechniej używana na całym świecie, chociaż określenia Persja nadal używa się jako wygodnego synonimu, zwłaszcza dla dawniejszych okresów historii Iranu.

[edytuj] Informacje ogólne

Gilanie

Niezamieszkane

Tałyszowie

Iran graniczy (zgodnie z ruchem wskazówek zegara) z Irakiem (1 458 km), Turcją (499 km), Azerbejdżanem (611 km), Armenią (35 km), Turkmenistanem (992 km), Afganistanem (936 km) i Pakistanem (909 km).

Łączna długość linii granicznej wynosi 5 440 km. Długość linii brzegowej: 2 440 km. Oprócz tego 740 km wybrzeża nad Morzem Kaspijskim klasyfikowanym jako jezioro.

Ludność – 69 mln (dane z lipca 2004)
Grupy etniczne: Persowie 51%, Azerowie 24%, Gilanie i Mazandaranie 8%, Kurdowie 7%, Arabowie 3%, Lurowie 2%, Beludżowie 2%, Turkmeni 2%, inni 1%
Religie: szyici 89%, sunnici 10%, chrześcijanie, zoroastrianie, żydzi i bahaiści 1%
Używane języki (razem z dialektami): perski 58%, języki tureckie 26% kurdyjski 9%, luri 2%, beludżyjski 1%, arabski 3-4% społeczeństwa uważa go za swój pierwszy język, znaczna część populacji zna go na poziomie przynajmniej podstawowym), inne 3%
Stolica: Teheran 6,8 mln mieszkańców, zespół miejski 10,3 mln mieszkańców (dane z 1996 r.)
Podział administracyjny: 30 ostany (prowincje)
Parlament: Islamskie Zgromadzenie Konsultatywne (Madżlis-e-Szura e Islami)

[edytuj] Gospodarka

Irańska gospodarka jest jedną z najdynamiczniej rozwijających się na Bliskim Wschodzie, szczególnie w ostatnim okresie, gdy ceny ropy naftowej są rekordowo wysokie. Iran jest również jednym z niewielu krajów muzułmańskich, który rozwija także inne sektory gospodarki, niezwiązane z ropą naftową. Jednak wyż demograficzny – ogromna liczba młodych ludzi sprawia, że wykorzystanie relatywnie dobrego stanu gospodarki jest utrudnione. W ten sposób mimo 7% wzrostu PKB bezrobocie przekracza 15%, wysoka jest również inflacja – ok. 12-18%, co i tak jest ogromnym postępem w porównaniu z sytuacją sprzed 10 lat. Raport UNICEF (zob. link) wskazuje, że w Iranie wciąż są ogromne rozwarstwienia w dochodach ludności – chociaż średni dochód na mieszkańca wynosi ok. 8 000 $ rocznie, wielu Irańczyków żyje na granicy minimum socjalnego, a wielu w nędzy. Jednak ten sam raport zauważa, że sytuacja się poprawia, a rząd stara się realizować wytyczne organizacji międzynarodowych. Zdecydowanie poprawia się dostęp do opieki medycznej oraz edukacji.

Iran jest eksporterem przede wszystkim ropy naftowej i gazu ziemnego, produktów przemysłu chemicznego, tworzyw sztucznych, a także orzeszków pistacjowych, dywanów perskich. Import obejmuje maszyny, elektronikę, sprzęt AGD. W ostatnim czasie rozwija się budząca kontrowersje na Zachodzie energetyka jądrowa.

W wielkim przemyśle dominuje sektor państwowy, natomiast w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw własność prywatna i spółdzielcza. Bardzo ważną rolę gospodarczą odgrywa bazar, czyli mali i średni kupcy, stanowiący wpływowe lobby polityczne.

[edytuj] Historia

[edytuj] Iran starożytny

Zobacz więcej w osobnym artykule: Iran starożytny.

Pierwszym śladem człowieka na terytorium dzisiejszego Iranu są rysunki naskalne w pieczarze w Ghonbad-e Kus w Mazandaranie, datowane na 40 tys. lat p.n.e., przedstawiające polowanie na niedźwiedzie, nosorożce i dziki. W XI tysiącleciu istniały już na tym obszarze ludzkie osady, zaś z połowy IX tysiąclecia pochodzi osada z Gandż Dare, której mieszkańcy trudnili się hodowlą i prymitywnym rolnictwem. Następnie w całym Iranie nastąpił rozwój kultur neolitycznych i związana z tym ekspansja osadnictwa. Pierwszym państwem na terenie Iranu był Elam, zajmujący w przybliżeniu terytorium dzisiejszego ostanu Chuzestan, którego stolica, Suza, została ufundowana już ok. 4200 r. p.n.e. Przełomowym wydarzeniem w historii Iranu było przybycie na jego terytorium Ariów, przodków dzisiejszych Irańczyków, pod koniec II tysiąclecia p.n.e. Początkowo najpotężniejszym z ich plemion byli Medowie, którzy pod koniec VII w. p.n.e. zniszczyli państwo asyryjskie i założyli własne imperium, rozciągające się od Lidii na zachodzie do Baktrii na wschodzie. Ich państwo przejął jednak ok. r. 550 p.n.e. w wyniku buntu władca Persów z dynastii Achemenidów Cyrus II (559 p.n.e. – 529 p.n.e.). Wkrótce podbił on Lidię i Babilonię, a jego następcy rozciągnęli władzę Achemenidów także na Egipt i dolinę Indusu. Imperium Achemenidów było szczytowym momentem politycznej potęgi Irańczyków w całej ich historii.

Ich państwo zostało podbite przez Aleksandra Wielkiego (336 p.n.e. – 323 p.n.e.), zaś po jego śmierci tereny irańskie dostały się pod władzę greckich Seleucydów. Ta hellenistyczna monarchia szybko jednak zaczęła się rozpadać. Już ok. r. 238 p.n.e. na tereny północnego Iranu wkroczyli wschodnioirańscy Partowie, którzy w II wieku p.n.e. zajęli resztę dzisiejszego Iranu i Mezopotamię. W tym samym okresie na wschodnich rubieżach państwa Seleucydów uniezależniło się Państwo Greków Baktryjskich, które jednak zostało podbite przez irańskich Saków ok. 140 r. p.n.e. Ich miejsce zajęli z kolei Kuszanowie, którzy zajmowali dominującą pozycję we wschodnim Iranie aż do połowy III w. n.e. Tymczasem Państwo Partów wdało się w niemal trzystuletnią rywalizację z Rzymem, której najbardziej spektakularnym momentem była zwycięska Bitwa pod Carrhae w 53 r. p.n.e. Późniejsze wojny były jednak dla niego mniej szczęśliwe, głównie z powodu słabości wewnętrznej, którą w roku 224 wykorzystał Ardaszir I z Farsu, obalając Partów i zakładając własną dynastię Sasanidów. Sasanidzi wznowili rywalizację z Rzymem i uczynili zaratusztrianizm religią państwową, prześladując inne wyznania, takie jak manicheizm, mazdakizm i chrześcijaństwo. Chosrowowi II (590-628) udało się zająć większość wschodnich terytoriów Bizancjum, jednak ostatecznie uległ on kontrofensywie cesarza Herakliusza. Wyczerpane wieloletnią wojną państwo Sasanidów uległo najazdowi zjednoczonych w ramach islamu Arabów – w roku 651 zginął ostatni Sasanida, Jezdegerd III. Czasy Sasanidów były także okresem rozkwitu Iranu wschodniego, gdzie od V wieku Sogdyjczycy zdominowali Jedwabny szlak, transportując nim obok towarów także religie, takie jak zaratusztrianizm, manicheizm i buddyzm. Podbój wschodniego Iranu przez Arabów zakończył się dopiero w połowie VIII wieku.

[edytuj] Iran średniowieczny

Zobacz więcej w osobnym artykule: Iran średniowieczny.

Najazd arabski i związane z nim pojawienie się islamu to najważniejsza obok przybycia Ariów cezura w historii Iranu. Początkowo, za czasów Kalifów prawowiernych i Umajjadów Irańczycy byli traktowani w kalifacie jak obywatele drugiej kategorii. Dopiero kiedy wzięli oni masowy udział w ruchu, który doprowadził do uzyskania władzy przez Abbasydów, ta sytuacja zaczęła się zmieniać. To wtedy też, dopiero po 750 roku, większość Irańczyków nawróciła się na islam, wyrzekając się rodzimego zaratusztrianizmu. Dwa pierwsze wieki po najeździe arabskim nazywane są czasami "wiekami milczenia", bowiem perskie piśmiennictwo tego okresu, zdominowane przez język arabski, niemal zanikło. W przeciwieństwie do Egiptu czy Syrii w Iranie ostatecznie islamizacja nie została jednak połączona z arabizacją. W wieku IX do władzy doszły rodzime dynastie, takie jak Saffarydzi czy Samanidzi, pod których władzą odrodził się pisany język perski, zapisywany arabskim alfabetem. Szczególnie ci drudzy położyli wielkie zasługi w rozwoju irańskiej kultury, patronując m.in. pisaniu przez Ferdousiego Szahname, narodowego eposu Irańczyków, w którym przechowało się wiele przedmuzułmańskich tradycji. Jednocześnie w roku 945 irańscy i szyiccy Bujidzi rozciągnęli swój protektorat nad rezydującym w Bagdadzie kalifem. Pod koniec X wieku Samanidzi upadli pod naciskiem tureckich dynastii Ghaznawidów i Karachanidów. Ci pierwsi właściwie całkowicie się ziranizowali i do pewnego stopnia kontynuowali samanidzkie tradycje, jednak już w połowie XI wieku musieli ustąpić miejsca koczowniczym Seldżukom, którzy zachowali swoją etniczną odrębność. W roku 1055 Seldżucy zajęli także miejsce Bujidów jako protektorzy kalifa. Czasy Seldżuków, jak i ich również tureckich następców, Chorezmszachów, były jednak względnie dobre dla Iranu, głównie dzięki wysiłkom irańskich cywilnych urzędników, takich jak wezyr Nizam al-Mulk, którzy umiejętnie "cywilizowali" panowanie koczowniczych najeźdźców. Prawdziwą tragedią był natomiast najazd Mongołów, którzy w pierwszej połowie XIII wieku zniszczyli wiele ważnych ośrodków miejskich i znaczną część sieci irygacyjnej, a następnie założyli dynastię Ilchanidów. Za jej panowania rozpoczął się proces odbudowy, ale po jej upadku w roku 1335 podzielony Iran był wstrząsany walkami pomiędzy pomniejszymi dynastiami, a wkrótce stał się ofiarą kolejnego najazdu koczowników o tragicznych skutkach, tym razem pod przywództwem Timura (1370-1405). Jego rola była właściwie całkowicie destrukcyjna. Pozbawione jakichkolwiek trwałych podstaw państwo Timura po jego śmierci rozpadło się, a w powstałą próżnię wkroczyły turkmeńskie federacje plemienne Kara Kojunlu i Ak Kojunlu. Jedynie w Azji Środkowej aż do początku XVI wieku rządzili spadkobiercy Timura, władcy w zasadzie tureccy, ale wielcy mecenasi perskiej kultury. Rywalizację pomiędzy Kara Kojunlu i Ak Kojunlu ostatecznie wygrali ci drudzy, jednak ich z kolei pokonali inni Turkmeni, zorganizowani w szyicki tarikat działający pod przywództwem rodu Safawidów. W roku 1501 ich przywódca Isma'il I (1501-1524) zajął Tebriz i ogłosił się szachinszachem, a wkrótce opanował cały dzisiejszy Iran.

[edytuj] Iran nowożytny

Safawidzi rozpoczęli nowy etap irańskiej historii doprowadzając do masowego nawrócenia jego mieszkańców na szyicką wersję islamu i po raz pierwszy od czasów kalifatu jednocząc cały Iran na okres ponad dwóch stuleci, podczas których jego granice zaczęły przybierać dzisiejszy kształt. Mimo tych osiągnięć państwo Safawidów było wewnętrznie słabe i zacofane w stosunku do swojego rywala, Imperium Osmańskiego, które udowodniło wyższość swojej uzbrojonej w broń palną i artylerię armii nad kawalerią Turkmenów w Bitwie na równinie Czałdyran w roku 1514. Także późniejsze walki z Osmanami były dla Safawidów raczej niepomyślne, z wyjątkiem wojen toczonych przez Abbasa I Wielkiego (1587-1629), potrafiącego w pewnym stopniu zreorganizować armię i gospodarkę kraju. Słabość dynastii, która trwała właściwie jedynie dzięki osiągnięciom Abbasa, objawiła się w pełni w momencie inwazji Afgańskiej w roku 1722, podczas której najeźdźcy zajęli niemal całe państwo. Sytuację opanował dopiero militarny geniusz, Nadir Szah (1736-1747), który pokonał zarówno Afganów na wschodzie jak i Osmanów na zachodzie, a następnie po przejęciu władzy nad Iranem przedsięwziął zwycięskie wyprawy na terytoria Azji Środkowej i Indii. Jego talentom wojskowym nie towarzyszyły talenty polityczne i przez swoją politykę prymitywnego podatkowego wyzysku w kraju zrujnowanym przez wojny doprowadził on do ostatecznie udanej serii zamachów na swoje życie. Założona przez niego dynastia Afszarydów szybko uległa marginalizacji, zaś władzę nad większą częścią Iranu przejął Karim Chan (1750-1779) z plemienia Zandów, w przeciwieństwie do Nadir Szacha prowadzący politykę pełną umiarkowania i zdrowego rozsądku, która przyniosła mu autentyczną popularność w udręczonym kraju.

Jego następcy wdali się w walkę o schedę po nim, którą wykorzystał wódz plemienia Kadżarów Agha Mohammad Chan (1779-1797). Do roku 1796 opanował on cały Iran, tym samym stając się założycielem dynastii Kadżarów. Nowa dynastia musiała stawić czoła rosnącej obecności na terenie Iranu dwóch europejskich mocarstw, Wielkiej Brytanii i Rosji. W roku 1800 brytyjska misja dyplomatyczna uzyskała otwarcie Zatoki Perskiej dla swojego handlu, rozpoczynając tym samym erę stopniowego wiązania Iranu z ekonomicznymi interesami Brytyjczyków. Natomiast w latach 1804-1813 i 1826-1828 Iran stoczył dwie przegrane wojny z Rosją, w wyniku których utracił Zakaukazie i musiał przyznać Rosjanom przywileje konsularne i handlowe. Kolejnym niepowodzeniem była przegrana wojna z Wielką Brytanią w latach 1856-1857, w wyniku której Iran utracił Herat. Kolejne traktaty, zawierane w wyniku militarnych bądź ekonomicznych nacisków, które były możliwe ponieważ stopniowo zwiększało się uzależnienie rządu od zagranicznych pożyczek, przyznawały europejskim mocarstwom coraz większe prawne i ekonomiczne przywileje. Mimo swojej słabości Iran nie stracił jednak całkowicie suwerenności. Stało się tak z dwóch powodów. Po pierwsze jego okupacja nie wydawała się potencjalnym źródłem wielkich korzyści gospodarczych. Po drugie Rosja i Wielka Brytania rywalizowały o wpływy w Iranie, nawzajem uniemożliwiając sobie jego całkowite zdominowanie. Częściowo pod naciskiem europejskim podczas panowania szacha Nasera ad-Dina (1848-1896) Iran zaczął się powoli modernizować. W 1862 roku Brytyjczycy na podstawie wcześniej uzyskanej koncesji rozpoczęli budowę sieci telegraficznej, w roku 1868 stworzono pocztę, a w roku 1889 Brytyjczycy stworzyli Bank Szachinszacha, posiadający monopol na emitowanie pieniądza. Za czasów Nasera ad-Dina otwarto także pierwszy uniwersytet. Największe znaczenie dla przyszłości miało jednak uzyskanie przez Brytyjczyków koncesji na wydobywanie ropy naftowej w roku 1901. Kolejnym posunięciem zwiększającym uzależnienie Iranu od obcych mocarstw było utworzenie w roku 1879 Brygady Kozackiej, dowodzonej przez rosyjskich oficerów, która wkrótce stała się jedyną zdyscyplinowaną i nowoczesną formacją perskiej armii. W ten sposób Iran rozpoczynał wiek XX z siecią łączności, bankiem emisyjnym i kompanią naftową przynoszącą państwu większość dochodów w rękach Wielkiej Brytanii, a jedyną skuteczną jednostką wojskową znajdującą się pod wpływem Rosji.

[edytuj] Iran współczesny

1935 – Reza Szah Pahlawi prosi o używanie nazwy Iran przez dyplomację państw obcych
1941 – wojska radzieckie i brytyjskie wkroczyły do Iranu i obaliły mającego proniemieckie sympatie Rezę Szaha Pahlawiego. Nowym szachem został jego syn Mohammed Reza Pahlawi (patrz: Interwencja w Iranie 1941)
kwiecień 1951 – parlament irański znacjonalizował Angielsko-Irańską Kompanię Naftową. Narastał konflikt między wspieranym przez Waszyngton i Londyn szachem a premierem Mohammedem Mossadekiem, który m.in. zablokował przyznanie koncesji naftowej ZSRR. Korzystając z pomocy alimów i kół socjalistycznych Mossadek blokował również zachodnie wpływy w Iranie
22 sierpnia 1953 – CIA przeprowadza zamach stanu wymierzony przeciwko demokratycznie wybranemu premierowi Mohammedowi Mossadekowi, nowym premierem mianowano szwagra szacha generała Faizollaha Zahediego, szach zostaje dyktatorem i marionetką USA
1959 – Mohammed Reza Pahlawi zaczął ograniczać wpływy alimów i zamykać islamskie szkoły.
26 stycznia 1963 – szach Reza Pahlawi ogłosił "białą rewolucję" – program "reform" realizowany dzięki miliardowym zyskom ze sprzedaży ropy naftowej mających doprowadzić do modernizacji kraju – szach chciał m.in. uczynić armie irańską trzecią siłą w świecie(połowę dochodów z ropy przeznaczał na armię), nawiązać przyjacielskie stosunki z Izraelem i uczynić Iran piątą potęgą gospodarczą świata w latach 90. XX wieku). Opór przeciwko błędnie wprowadzanym reformom oraz terrorowi zaczął narastać. Szczególnie ostro zaczął krytykować szacha jeden z alimów, ajatollah Chomeini. Wielu protestujących alimów i sufich trafiało do więzień.
5 czerwca 1963 – miały miejsce masowe protesty w wielu miejscach w kraju. W wyniku ostrej reakcji armii zginęło ok. 15 000 ludzi. Wygnany z kraju Chomeini udał się do Nadżafu w Iraku, skąd kierował oporem przeciwko rządom szacha (m.in. wysyłając swoje przemówienia na kasetach magnetofonowych). Władza szacha coraz bardziej opierała się na krwawym terrorze sianym przez tajną policję SAVAK. Do kierowania irańskimi przedsiębiorstwami szach sprowadził 150 tys. zachodnich specjalistów. Tysiące mieszkańców wsi zaczęło przenosić się do miast, których infrastruktura powoli przestawała wystarczać.
1973-1976 – PNB Iranu wzrósł o 50%, ale potem przyszła recesja, a wraz z nią inflacja i bezrobocie.
wrzesień 1978 – w związku z silnymi protestami szach wprowadził stan wojenny.
grudzień 1978 – pięć milionów ludzi zgromadziło się na gigantycznej demonstracji, uczestnicy domagali się usunięcia szacha i ustanowienia republiki islamskiej.
16 stycznia 1979 – szach uciekł z kraju wraz z rodziną, większość zachodnich specjalistów zrobiła to samo.
1 lutego 1979 – ajatollah Chomeini wrócił do kraju.
1 kwietnia 1979 – proklamowano Islamską Republikę Iranu. Przyjęto trudny do sklasyfikowania ustrój polityczny, łączący elementy nowoczesnej demokracji z religijną dyktaturą. Z jednej strony Iran ma parlament i prezydenta wybierane w wyborach powszechnych, zna instytucję referendum, zaś władza opiera się na nowoczesnej zasadzie trójpodziału, z drugiej jednak wszystko pozostaje pod nadzorem autorytetów religijnych. Najważniejsze organy nadzoru religijnego to welajat e faghih – teolog szyicki będący głową państwa oraz Rada Nadzorująca, spełniająca funkcję trybunału konstytucyjnego, w tym badająca zgodność prawa stanowionego z zasadami islamu. Wprowadzono surowe prawa wzorowane na szariacie. Od tego momentu zaczął się bardzo szybki wzrost liczby mieszkańców Iranu.
4 listopada 1979 – studenci zajęli amerykańską ambasadę w Teheranie, wzięli 66 zakładników, (z czego 13 od razu zwolniono). Spowodowało to izolację kraju na arenie międzynarodowej.
27 lipca 1980 – szach Reza Pahlawi umarł w Egipcie.
22 września 1980 – armia iracka zaatakowała Iran, zaczęła się wojna iracko-irańska.
20 stycznia 1981 – po 444 dniach niewoli amerykańscy zakładnicy wrócili do domu.
3 lipca 1988 – rakieta wystrzelona z amerykańskiego krążownika USS Vincennes patrolującego Zatokę Perską strąciła irańskiego Airbusa, na którego pokładzie było 290 pasażerów i załoga, nikt nie przeżył.
20 sierpnia 1988 – koniec wojny iracko-irańskiej
14 lutego 1989 – ajatollah Chomeini ogłosił fatwę nakazującą muzułmanom zabić Salmana Rushdiego.
3 czerwca 1989 – umarł ajatollah Chomeini, jego miejsce zajął dotychczasowy prezydent Ali Chamenei.
lipiec 1989 w wyborach na prezydenta republiki zwyciężył uważany za polityka umiarkowanego Ali Akbar Haszemi Rafsandżani. Wcześniej w drodze referendum poszerzono kompetencje prezydenta – zniesienie urzędu premiera, prezydent na czele Rady Ministrów.
luty/maj 1992 zwycięstwo zwolenników prezydenta w wyborach parlamentarnych.
1995 – USA nałożyły na Iran sankcje ekonomiczne za wspieranie terroryzmu i próby zdobycia broni nuklearnej, Iran odrzucił oskarżenia.
23 maja 1997 – uznawany za reformatora Mohammad Chatami wygrał wybory prezydenckie. Próby reform skończyły się jednak niepowodzeniem i kraj pozostał pod kontrolą konserwatystów. Coraz częstsze protesty studentów.
8 czerwca 2001 – kolejny wyborczy sukces Chatamiego. Przy władzy utrzymują się jednak konserwatyści, a proreformatorskie gazety są zamykane. Wielu reformatorów, w tym współpracownicy prezydenta, ląduje w więzieniu. Jednak wprowadzone po rewolucji surowe prawa obyczajowe i dotyczące roli kobiet ulegają powolnemu złagodzeniu.
wrzesień 2001 Po zamachu terrorystycznym na WTC prezydent Chatami udziela poparcia USA w wojnie z afgańskimi Talibami. Dyplomacja irańska odgrywa pozytywną rolę podczas konferencji w Bonn. Jednak mimo tego kilka dni później prezydent USA George W. Bush umieszcza Iran na "osi zła" obok Iraku i KRLD.
luty/czerwiec 2004 Wybory parlamentarne. Wybory nie spełniły kryteriów demokracji, gdyż najpierw do wyborów nie dopuszczono części kandydatów obozu reformatorskiego. Później mimo ustępstw ze strony Rady Nadzorującej większość reformatorów zbojkotowała wybory. Jednak frekwencja przekroczyła 50%, a przewagę zdobyli umiarkowani konserwatyści.
17 czerwca 2005 zaskakujące wyniki I tury wyborów prezydenckich. Do II tury nie zakwalifikował się żaden z kandydatów obozu reform. Druga tura rozegra się między umiarkowanym ajatollahem Akbarem Haszemim Rafsandżanim a narodowokonserwatywnym Mahmudem Ahmadineżadem, burmistrzem Teheranu.
24 czerwca 2005 W II turze wyborów prezydentem wybrany został narodowokonserwatywny Mahmud Ahmadineżad uzyskując 61,69% głosów.

[edytuj] Czasy obecne

Przeprowadzone w czerwcu 2005 wybory prezydenckie pokazały, że wpływy konserwatystów religijnych w społeczeństwie nadal są duże, a liberalne środowiska mogą cieszyć się popularnością jedynie w wąskich elitach niektórych miast. Dla większości społeczeństwa ważniejsze od spraw roli religii w życiu publicznym czy swobód obywatelskich okazało się rozwiązanie problemów socjalno-bytowych, co obiecywali konserwatyści.

Na odwrócenie się społeczeństwa od programu reform zapewne niemały wpływ miała również pozbawiona głębszej refleksji, niechętna polityka USA, które nie zważając ani na odrębność kulturową Iranu, ani dokonujące się w nim przeobrażenia, nieustannie manifestują swą wrogość wobec Republiki Islamskiej. Punktem kulminacyjnym tej polityki stało się umieszczenie Iranu na stworzonej przez prezydenta G. Busha "osi zła" pomimo rządów reformatorów i udzielonego już poparcia w wojnie z terroryzmem. Ta polityka dała religijnemu establishmentowi skupionemu wokół duchowego przywódcy Iranu ajatollaha Alego Chamenei pretekst do politycznej kontrofensywy i dyskredytacji reformatorów w oczach opinii publicznej.

Głównymi wyzwaniami, przed jakimi staje Iran, jest rozwiązanie problemów gospodarczych, walka z bezrobociem, zaś w polityce zagranicznej rozwiązanie problemu energii atomowej, nad którą prowadzone przez Iran badania budzą najwięcej kontrowersji. Według USA i Izraela Iran zmierza do budowy broni nuklearnej, według władz Iranu chodzi o pokojowe wykorzystanie energii jądrowej. Skandal na świecie, a nawet w samym Iranie wywołały wypowiedzi prezydenta Ahmadineżada, kwestionujące holocaust, ewentualnie postulujące przeniesienie Państwa Izrael do Europy, jako rekompensatę zbrodni na narodzie żydowskim. Widać tu nawiązanie do słynnego sloganu "holocaust industry", a dla prezydenta Ahmadineżada niezrozumiałe jest, że zbrodnie, za które odpowiadają Niemcy i Austriacy są rekompensowane jakoby kosztem muzułmańskich Palestyńczyków.

W ciągu ostatnich miesięcy dały się we znaki spory w obozie islamskich konserwatystów. Mimo że, jak wydawało się, prezydent i większość parlamentarna wywodzą się z jednej opcji politycznej, już podczas głosowania parlamentarnego w sprawie votum zaufania dla rządu Madżles odmówił zatwierdzenia trzech ministrów.