Jordania

Jordania (الأرد Al-Urdunn, pełna nazwa: Jordańskie Królestwo Haszymidzkie, المملكة الأردنية الهاشمية Al-Mamlaka al-Urdunnijja al-Haszimijja) – arabska monarchia konstytucyjna na Bliskim Wschodzie.

Jordania graniczy z Izraelem (238 km), Zachodnim Brzegiem Jordanu (97 km), Syrią (375 km), Irakiem (181 km) i Arabią Saudyjską (744 km). Łączna długość granic wynosi 1 635 km. Jordania posiada bardzo ograniczony dostęp do morza - Zatoki Akaba Morza Czerwonego. Długość wybrzeża wynosi zaledwie 27 km.

[edytuj] Ustrój polityczny

Zobacz więcej w osobnym artykule: Ustrój polityczny Jordanii.

[edytuj] Podział administracyjny

Zobacz więcej w osobnym artykule: Podział administracyjny Jordanii.

[edytuj] Geografia

Zobacz więcej w osobnym artykule: Geografia Jordanii.

Widok ulicy w Ammanie

Jordania to kraj wyżynny, większość terenu zajmują równiny położone na wys. 700 – 1000 m n.p.m. Najwyższym wzniesieniem jest Dżabal Ramm (1754 m n.p.m.) położony w górach Dżabal-asz-Szara na zach. kraju. Znajduje się tu również najniższy punkt – depresja Morza Martwego 408 m p.p.m. Południowa część kraju to półpustynie noszące nazwy Moab i Idumea, na wschodzie rozciąga się pustynia Harra z dominującymi rozległymi pokrywami czarnych law wulkanicznych. Jedynie pn.-zach. część kraju posiada warunki naturalne sprzyjające rozwojowi osadnictwa umożliwiające prowadzenie upraw bez sztucznego nawadniania.

Przeważa klimat zwrotnikowy-kontynentalny suchy. Wyjątkiem są północno-zachodnie krańce, gdzie klimat jest umiarkowany kontynentalny.

Sieć rzeczną reprezentuje Jordan i jego główne dopływy. Spotyka się również rzeki okresowe. Niedobór wody to jeden z głównych problemów kraju – jedynym większym słodkowodnym akwenem jest sztuczny zbiornik King Talal na rzece Nahr az-Zarka.

Świat flory i fauny jest dosyć ubogi. Roślinność tworzą m.in. suche kolczaste krzewy, bylice, jaśminy, platany. Sporadycznie na pn.-zach. spotyka się lasy z sosną alpejską i dębem. Faunę reprezentują gatunki pustynne i stepowe. Większe ssaki to oryksy arabskie, szakale złociste, gazele i karakale (rysie stepowe).

[edytuj] Historia

Zobacz więcej w osobnym artykule: Historia Jordanii.

Pierwsze państwa na terenie dzisiejszej Jordanii pojawiły się co najmniej w XIII wieku p.n.e.. Zamieszkiwały je semickie plemiona Ammonitów, Edomitów i Moabitów W X wieku p.n.e. ziemie te podbiło królestwo izraelskie. Następnie wchodziły one w skład imperium asyryjskiego, Babiloni, Persji, imperium Seleucydów. Na południu kraju istniało od VI w. p.n.e. państwo Nabatejczyków, które podbite przez Rzymian w II w n.e., podobnie jak cała Jordania, przez krótki czas należało do Palmyry.

Po podziale cesarstwa rzymskiego kraj stał się częścią Bizancjum. Od V wieku w Jordanii żyli chrześcijańscy Arabowie - Ghassanidzi, którzy byli sojusznikami Bizancjum. W drugiej połowie lat 30. VII wieku dzisiejszą Jordanię podbili muzułmanie i stała się ona częścią arabskiego kalifatu. W roku 1099 weszła na kilkadziesiąt lat w skład Królestwa Jerozolimy. Później była w rękach egipskich Mameluków. W latach 1517 - 1918 terenami tymi rządzili Turcy.

W 1923 roku Wielka Brytania, która zdołała uzyskać od Ligi Narodów mandat nad tym terytorium, stworzyła na wschód od rzeki Jordan emirat Transjordanii. W 1945 Transjordania przystąpiła do Ligi Arabskiej, a 25 maja 1946 roku uzyskała niepodległość i stała się królestwem rządzonym przez Abdullaha Husajna. Dwa lata później w reakcji na utworzenie Izraela wojska jordańskie zaatakowały nowo powstałe państwo i zajęły Zachodni Brzeg Jordanu (Cisjordanię) oraz Stare Miasto w Jerozolimie. W 1949 r. podpisano zawieszenie broni, które de facto oznaczało porażkę Jordanii, gdyż było dla niej mniej korzystnie niż wcześniejsze ustalenia ONZ. W 1950 ogłoszono utworzenie Jordańskiego Królestwa Haszemidzkiego, do którego włączono nowo zdobyte ziemie palestyńskie, czego nie uznały inne państwa arabskie. W roku 1951 król Abdullah Husajn został zamordowany przez zamachowca palestyńskiego. Rok później pozbawiono tronu jego chorego umysłowo syna Talala, a królem został syn Talala, Husajn ibn Talal. W latach 1956-1958 doszło do konfliktu politycznego z Wielką Brytanią i z Jordanii wydalono oficerów brytyjskich. W wyniku ofensywy armii izraelskiej (wojna sześciodniowa) w 1967 roku Jordania ponownie utraciła ziemie na zachód od rzeki Jordan. Z zajętych przez Izrael terenów uciekło do Jordanii kolejne 400 tysięcy Palestyńczyków (w 1949 przybyło tu ok. 400 tys. ludzi z terenów zajętych przez Izrael). We wrześniu 1970 roku doszło do ostrego konfliktu między władzami Jordanii a OWP, która zaczęła tworzyć "państwo w państwie" i jej faktycznego zniszczenia na terenie tego kraju ("Czarny Wrzesień"). W wojnie arabsko-izraelskiej w 1973 roku (jom kipur) Jordania w zasadzie nie uczestniczyła, poza jedną brygadą walczącą na terytorium Syrii. Z własnego terytorium Izraela nie atakowano.

Po wybuchu pierwszej intifady król Jordanii zrzekł się w 1988 roku Cisjordanii na rzecz Palestyńczyków. W następnym roku król zgodził się na wybory parlamentarne i pozwolił na stopniową liberalizację kraju. W trakcie wojny w Zatoce Perskiej Jordania zachowała życzliwą neutralność w stosunku do Iraku, co pogorszyło jej stosunki z Zachodem i emiratami w Zatoce Perskiej. W 1994 roku zawarła pokój z Izraelem (stan wojny z tym krajem trwał formalnie od 1948 roku). Pięć lat później zmarł król Husajn, a nowym władcą Jordanii został jego syn Abdullah. Nowy król zawarł w 2001 r. Układ o wolnym handlu z USA oraz w 2002 Układ o stowarzyszeniu z UE i prowadzi politykę przyjazną Zachodowi. Od wybuchu wojny w Iraku szyici zarzucają Jordanii stałe wspieranie sunnitów irackich.

Największym problemem współczesnej Jordanii jest wciąż trwający konflikt polityczny między ludnością autochtoniczną (Beduinami) i napływowymi Palestyńczykami, którzy stanowią około 60% ludności tego kraju (część ma jordańskie obywatelstwo, a część to uchodźcy).

[edytuj] Gospodarka

Zobacz więcej w osobnym artykule: Gospodarka Jordanii.

Jordania posiada bogate złoża fosforytów eksploatowane w okolicach Al – Rusajatai Szidja. Poza fosforytami wydobywa się sole potasowe, ropę naftową oraz rudy żelaza, miedzi i manganu. Dzięki temu rozwinęły się zakłady przetwórstwa ropy naftowej, hutnictwo żelaza, stali i metali nieżelaznych. Widoczny jest także rozwój przemysłu włókienniczego, odzieżowego i przetwórstwa spożywczego.

Rozwój rolnictwa jest w znacznym stopniu ograniczony, gdyż zaledwie 4% ziemi nadaje się pod uprawę. Uprawia się przede wszystkim pszenicę, jęczmień oraz ogórki, pomidory, figi, oliwki i winorośl. Na podobne trudności napotyka produkcja zwierzęca, gdyż pastwiska i łąki stanowią zaledwie 1% powierzchni kraju.

[edytuj] Demografia

Główne grupy etniczne:

Arabowie - 87%,
Aramejczycy - 7%
Czerkiesi - 2%,
Ormianie, Turcy i Kurdowie - 2%

Główne wyznania:

sunnici - 92%,
chrześcijanie 4,6- 6% (po wojnie w Iraku populacja chrześcijan wzrosła w związku z imigracją tamtejszych chrześcijan),
szyici i druzowie - 2%.

Społeczeństwo Jordanii jest bardzo młode (ok. 37% ludności to osoby poniżej 15 lat), co jest rezultatem dość wysoko postawionej służby zdrowia (średnia wieku: 72 lata) oraz powszechnej wielodzietności. Wyższy poziom życia w mieście powoduje migracje (79% ludności żyje w miastach), ale także bezrobocie (oficjalnie 15%, nieoficjalnie jest mowa nawet o 40%). Szkolnictwo podstawowe obejmuje w zasadzie całe społeczeństwo, istnieje 20 państwowych i prywatnych szkół wyższych. Stosunkowo wielu Jordańczyków studiuje zagranicą.

[edytuj] Kultura

Petra

Na terytorium Jordanii znajduje się jeden z siedmiu cudów świata: Petra.

Latem odbywa się międzynarodowy festiwal muzyki arabskiej Jerash Festival.

Święto narodowe przypada 25 maja, dniem wolnym od pracy jest piątek.

Mimo, że nie tak zamożna jak kraje Zatoki Perskiej, Jordania jest jednym z najlepiej zorganizowanych, czystych i bezpiecznych państw regionu, a społeczeństwo jest znacznie bardziej tolerancyjne niż u sąsiadów. Podobnie jak u wszystkich Arabów, za jedną z najważniejszych cnót uchodzi gościnność. Spożywanie posiłków, a zwłaszcza kawy i herbaty jest celebrowane z wielkim upodobaniem, alkohol nie jest podawany.

Segregacja płci w zasadzie nie obowiązuje i na ulicach widzi się sporo kobiet w strojach zachodnich, jest to jednak społeczeństwo przywiązane do tradycyjnych wartości i ekscesy obyczajowe nie są dobrze widziane.

Ponadto dużą wagę przykłada się do higieny osobistej.