Władysław Jabłonowski (pisarz)

Z Wikipedii

Władysław Jabłonowski, pseud. Gryf, J. A. Błoński, St. Ostroga, Władysław Jab (ur. 22 września 1865 w Żabokrzyczu, Podole, zm. 21 czerwca 1956 w Sopocie), polski krytyk literacki, nowelista, działacz polityczny. Filister honoris causa Korporacji Akademickiej Baltia.

Był synem Juliana (doktora medycyny, chirurga) i Marii z książąt Woronieckich, bratankiem Władysława i Aleksandra. Uczęszczał do gimnazjum w Białej Cerkwi, po jego ukończeniu (1884) służył krótko w wojsku rosyjskim. W latach 1885-1886 studiował nauki przyrodnicze na Politechnice Lwowskiej, w 1887 odbył podróż do Grecji i Turcji. Kontynuował studia na uniwersytecie w Genewie (1888-1891, filozofia i filologia, 1891 licencjat z nauk społecznych), na uniwersytecie w Paryżu i College de France (1891-1892, psychologia, filozofia, filologia), na uniwersytecie w Lipsku (1892-1893). Lata 1894-1895 spędził na zesłaniu w okolicach Orenburga, dokąd trafił za utrzymywanie kontaktów z rewolucjonistami rosyjskimi.

Był aktywnym działaczem politycznym i społecznym. W latach 1888-1890 przewodniczył Towarzystwu "Polonia" w Genewie, w okresie studiów w Szwajcarii nawiązał kontakt m.in. z Teodorem Tomaszem Jeżem i Georgijem Plechanowem. Od 1888 należał do Związku Młodzieży Polskiej "Zet". Organizował manifestacje z okazji 100-lecia powstania kościuszkowskiego oraz brał udział w krakowskim pochówku Mickiewicza, co również przyczyniło się do skazania go na zesłanie; później trafił jeszcze do więzienia w X pawilonie Cytadeli Warszawskiej w 1904. W 1893 Jabłonowski był jednym z założycieli Ligi Narodowej, w styczniu 1905 - Stronnictwa Narodowej Demokracji w Galicji, gdzie blisko współpracował z Romanem Dmowskim. Kontakty utrzymywał także m.in. z Sienkiewiczem, Żeromskim, Reymontem, Beblem, Liebknechtem. W latach 1909-1912 pełnił mandat poselski w III Dumie Państwowej. W 1908 został przyjęty w poczet członków Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (początkowo członek rzeczywisty, od 1938 członek zwyczajny).

W 1918 został członkiem Tymczasowej Rady Stanu, w latach 1919-1922 zasiadał w Sejmie Ustawodawczym, a 1922-1935 w Senacie RP (z ramienia Związku Ludowo-Demokratycznego). Sympatyzował z polityką Mussoliniego, był natomiast zdeklarowanym przeciwnikiem Piłsudskiego, szczególnie wyprawy kijowskiej i przewrotu majowego. Wielokrotnie odbywał podróże do Włoch, prowadząc m.in. rozmowy z przedstawicielami Watykanu (w tym z kardynałem Pietro Gasparrim, sekretarzem stanu) na temat sytuacji Kościoła polskiego; w 1926 z ramienia Stronnictwa Narodowej Demokracji z powodzeniem realizował misję dyplomatyczną, torującą drogę Augustowi Hlondowi do godności prymasa Polski, zarazem utrącając kandydaturę sprzyjajacego Niemcom jezuity Stanisława Sopucha. Brał udział w uroczystościach jubileuszowych 700-lecia uniwersytetów w Neapolu (1924) i Perugii (1927), jako przedstawiciel Senatu RP i Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. W czasie II wojny światowej mieszkał w Warszawie, a po powstaniu warszawskim w Olesinie koło Nadarzyna; ostatnie lata życia spędził w Sopocie. Był odznaczony m.in. Krzyżem Komandorskim włoskiego Orderu Św. Maurycego i Św. Łazarza.

W pracy literackiej zajmował się krytyką oraz historią literatury rosyjskiej. Prowadził badania nad psychologicznymi aspektami poezji Słowackiego. Krytycznie oceniał twórczość Mariana Gawalewicza i Marii Rodziewiczówny. Zajmował się twórczością m.in. de Maupassanta, Anatole France'a, d'Annunzia, Rollanda, Carducciego, Daudeta, Dostojewskiego, Gorkiego, Maeterlincka. Występował w obronie modernistów polskich przed atakami pozytywistów; badał francuską krytykę literacką oraz dzieje stosunków dekabrystów z Polską. W pracy Dwie kultury. Studya historyczno-literackie (1913) dokonał porównania historii kultury i literatury Rosji i Europy zachodniej. Współpracował z wieloma czasopismami, m.in. "Głosem" (1893-1899), "Ateneum", "Myślą Polską", "Tygodnikiem Ilustrowanym", był redaktorem "Biblioteki Dzieł Wyborowych". W 1903 wziął udział w II Międzynarodowym Kongresie Historyków w Rzymie.

Niezależnie od działalności jako krytyk sam był literatem. Cieszył się uznaniem przede wszystkim jako nowelista. Ogłosił zbiór nowel W zatoce śmierci (1899), był ponadto autorem pamiętników Z biegiem lat (1939) i Krótkiego życiorysu (1944). W 1922 opublikował przekład Żywotu Michała Anioła Ascanio Condiviego.

Niektóre publikacje:

• Guy de Maupassant (1893)
• Dusza poety (1902)
• Chwila obecna. Dążności i usposobienia (1901)
• Emil Zola (1903)
• Wśród obcych (1905)
• Indywidualizm rosyjski i jego odbicie w literaturze (1908)
• Rozprawy i wrażenia literackie (1908)
• Teodor Dostojewski wobec nowych prądów świadomości rosyjskiej (1908)
• Dookoła Sfinksa. Studya o życiu i twórczości narodu rosyjskiego (1910)
• Dwie kultury (1913, studia historyczne i literackie)
• O roli uczucia w życiu duchowym J. Słowackiego (1916)
• Z ojczyzny Danta (1921)
• Amica Italia. Rzecz o faszyzmie (1926)

Źródła:

• Biogramy uczonych polskich, Część I: Nauki społeczne, zeszyt 1: A-J, Wrocław 1983