Strzegom
Z Wikipedii
|
Współrzędne: 50°57'40" N 16°20'40" E
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Strzegom (niem. Striegau), miasto w woj. dolnośląskim, w powiecie świdnickim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Strzegom. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. wałbrzyskiego. Wielki ośrodek kamieniarski – duże kopalnie granitu. Kamień wydobywany tu to granit "Strzegom".
Spis treści |
[edytuj] Położenie
Miasto Strzegom położone jest w południowej części województwa dolnośląskiego w powiecie świdnickim nad Strzegomką. Miasto leży na terenie Przedgórza Sudeckiego. Strzegom otaczają Wzgórza Strzegomskie. Nieopodal miasta znajduje się najwyższe wzniesienie tychże wzgórz – góra Krzyżowa o wysokości 354 m n.p.m.
Strzegom zamieszkuje 18160 osób (2001). Atutem miasta jest bliskość przejść granicznych z Niemcami (100 km) i Czechami (30 km). Strzegom posiada dobrze rozwiniętą sieć połączeń kolejowych i drogowych. Do miasta można dotrzeć autobusami PKS-u lub koleją. Jest to także ważny węzeł drogowy. Odległości do ważniejszych ośrodków:
- Wrocław – 60 km
- Legnica – 35 km
- Jelenia Góra – 52 km
- Świdnica – 18 km
- Wałbrzych – 25 km
[edytuj] Historia
Główny artykuł Historia Strzegomia.
Dorzecze rzeki Strzegomki upodobali sobie Ślężanie, którzy postanowili tutaj założyć swą osadę. W czasach wojen polsko-czeskich w latach 1038-1137 gród stał się ważnym ośrodkiem z racji swojego położenia na szlakach handlowych, jak i pełnienia funkcji obronnych. Pierwsza zapisana wzmianka o Strzegomiu (gradice Ztrigom) pochodzi z bulli papieskiej wydanej przez Hadriana IV w 1155 roku w Rzymie. Obok grodu warownego, pełniącego funkcje obronne, rozwinęła się także osada miejska zwana Starym Strzegomiem. W 1149 roku biskup wrocławski konsekrował tu pierwszy kościół. W 1202 roku komes Imbram, kasztelan strzegomski, przekazuje joannitom kościół wraz z przynależnościami. Dokumentami potwierdzającymi tę darowiznę (akt dotacyjny z lat 1202-1203, dyplom księcia Henryka Brodatego, oraz 2 dyplomy Cypriana - biskupa [wrocławskiego) potwierdzają istnienie i podkreślają rangę dawnego Strzegomia. Po tym, jak w 1241 r. Tatarzy spalili gród, wdowa po Henryku Pobożnym, Anna, lokowała tu miasto na prawie niemieckim i ściągnęła kolonistów aby przyspieszyć odbudowę ośrodka. W 1291 roku miasto znalazło się w nowo powstałym księstwie świdnicko-jaworskim, którym rządził Bolko I. Z jego polecenia wokół miasta wzniesiono mury obronne w latach 1291-1299. W 1339 roku otwarto pierwszą szkołę w mieście. Wyraźny jest również rozwój gospodarczy. Od 1346 roku miasto posiadało już 9 cechów rzemieślniczych: sukiennicy, dostawcy przędzy, krawcy, kuśnierze, rzeźnicy, piekarze, szewcy, powroźnicy i piwowarzy. 11 czerwca 1520 roku Ludwik II nadaje Strzegomowi przywilej używania pieczęci czerwonej co umożliwia sądowi wzywanie świadków.
Bezpotomna śmierć Ludwika II Jagiellończyka w 1526 roku spowodowała iż 3,5-tysięczne miasto dostało się pod panowanie Habsburgów. Okres renesansu to okres prosperity i rozwoju Strzegomia. Tętniący liczący ponad 3000 osób organizm miejski, w którym było 428 podatników, nie ustrzegł się przed biedotą, pospólstwem i problemami wielkich miast. Coraz częściej rzemieślnicy uciekali na wieś, a w mieście budowano okazałe budowle dla bogatych i biednych mieszczan. Zagęszczenie było ogromne, wewnątrz murów miejskich mieściło się 312 domów. 31 grudnia 1626 roku do miasta dotarła wiadomość o nakazie przezimowania wojsk Wallensteina, jednakże żołd i koszt utrzymania 10 kompanii wojska przerósł możliwości finansowe miasta. Rajcy miejscy, wysłali protest do cesarza jednak pozostały one bezskuteczne. Zaczęły się ciężkie czasy dla miejscowych protestantów, których nagminnie prześladowano. Zabierano im majątki, zamykano kościoły. W 1629 roku zostali oni pozbawieni praw obywatelskich. Wojska Wallensteina dokonały mordów i gwałtów na miejscowej ludności a cholera zdziesiątkowała mieszczan. Zaraza zabrała 625 strzegomian. W wyniku wojny trzydziestoletniej miasto legło w gruzach, straciło swe przywileje, zamek uległ ruinie i przeszedł na własność miasta, a z 3 tysięcy mieszkańców zostało zaledwie 400.
Rok 1742, który był rokiem 500 lecia nadania praw miejskich miastu, zaznaczył się przejęciem całego Śląska przez Prusy. Wskutek przywrócenia swobód religijnych jeszcze w tym samym roku protestanci wznieśli w mieście swoją świątynię. 4 czerwca 1745 roku król pruski Fryderyk II wygrał pod miastem bitwę z Austriakami, bezskutecznie próbującymi odzyskać prowincję. W czasie wojen napoleońskich w Strzegomiu stacjonowali ułani polscy z Legii Polsko-Włoskiej którzy 14 maja 1807 roku pokonali oddział pruski nad Strugą nieopodal Szczawienka (obecnie dzielnica Wałbrzycha).
Wiek XIX to okres wielkiego rozwoju miasta i szybkiego uprzemysłowienia. w 1816 Strzegom zostaje miastem powiatowyn. Lata 1870-1914 to najlepszy okres w historii miasta. Powstają nowe fabryki, ulice, place, budynki, rozwija się przemysł kamieniarski. Wzrost ekonomiczny wspierany jest przez infrastrukturę transportową: powstają połączenia kolejowe z Ząbkowicami Śl. i Legnicą (1856), Bolkowem (1890) i Malczycami (1895). W 1905 r. w mieście żyło 13.427 osób, niemal wyłącznie Niemców. Dobrą passę przerywa I wojna światowa i następujące po niej osłabienie gospodarcze Niemiec. W 1932 roku miasto przestało być miastem powiatowym i weszło w skład powiatu świdnickiego, tracąc większość swoich funkcji administracyjnych.
13 lutego 1945 r. do Strzegomia wkroczyły wojska radzieckie, dokonując rabunków i gwałtów. Między 9 a 11 marca, po zaciekłych walkach, Niemcy odbili miasto. W rezultacie 60% jego zabudowy legło w gruzach. Rosjanie wkroczyli ostatecznie do Strzegomia dopiero 7 maja 1945 r. W czerwcu 1945 r. Strzegom przekazany został administracji polskiej. Rozpoczął się napływ polskich osadników; w lipcu 1946 r. wysiedlono 7 tys. pozostałych jeszcze przedwojennych mieszkańców miasta do Niemiec.
Po wojnie nastąpiła odbudowa i rozbudowa miasta. Powstało wiele nowych budynków, szkół, budynków użyteczności publicznej, sklepów, pawilonów handlowych i zakładów przemysłowych. Rozbudowie uległ przemysł-powstały Zakłady Kamienia Budowanego, Zakłady Materiałów Ogniotrwałych, Zakłady Mechanizacji Budownictwa Zremb, Zakłady Roszarnicze Konpar, Zakłady Wyrobów Papierniczych, Dolnośląskie Zakłady Obuwnicze Dolbut i wiele innych. Wybudowano oczyszczalnię ścieków, wodociągi i kanalizację na terenie miasta. Oddano do użytku przychodnię zdrowia.
[edytuj] Zabytki
Główny artykuł Zabytki Strzegomia.
Bazylika mniejsza p.w. śś. App. Piotra i Pawła
Jest to jedna z największych i najbardziej spektakularnych budowli Dolnego Śląska. Jej budowę rozpoczęto w 1311 roku i trwała ona aż do połowy XV wieku. Kościół ustawiony jest na planie krzyża, a zbudowany jest z granitowego i bazaltowego kamienia łamanego oraz z cegły i piaskowca. Na dzwonnicy kościelnej znajduje się najstarszy, stale pracujący dzwon kościelny pochodzący z 1318 roku. Został on ufundowany przez ojca Przedbora z Widawy pod Krakowem.
Kościół św. Barbary
Pochodzi z XIV wieku i początkowo pełnił funkcję synagogi żydowskiej. Jest to niewielki kościół jednonawowy. Wewnątrz warte uwagi są chrzcielnica z 1500 roku, sakramentarium z piaskowca z XIV wieku, oraz portal zachodni w stylu gotyckim z XIV wieku.
- Zobacz w osobnym artykule: Synagoga w Strzegomiu
Kościół i klasztor pokarmelitański
Wybudowany w 1430 roku, następnie w 1729 przebudowany i rozbudowany przez karmelitów.W 1997 roku został wyświęcony na kościół pw Najświętszego Zbawiciela Świata i Matki Boskiej Szkaplerznej.
Kaplica św. Antoniego
Powstała w XV wieku jako basteja obronna przy Bramie Nowej i służyła zarówno do celów sakralnych jak i obronnych. We wnętrzu ciekawe zworniki sklepienne z XVI wieku, ołtarz główny z XVIII wieku oraz portal do zakrystii w stylu późnego gotyku z XVI wieku.
Kaplica św. Jadwigi
Wybudowana została ona w II połowie XIII wieku a wyświęcona została w 1268 roku. W 1372 roku pierwsza wzmianka o kaplicy jako kaplicy przyszpitalnej pw. Św. Jadwigi. Budynek jednonawowy, dwuprzęsłowy. Sakramentarium, zworniki, oraz wsporniki sklepienia pochodzą z drugiej połowy XV wieku.
Wieża targowa
Jest to jedyna pozostałość dawnego ratusza z XIV wieku. Jest też jedynym zachowanym elementem średniowiecznej zabudowy rynku. Zwieńczona szklanym Chełmem w kształcie ostrosłupa oraz renesansową balustradą. Wieża ma wewnątrz zainstalowany dzwon z 1365 roku. Wysokość wieży to 26,2 m.
Mury Obronne
Obwarowania miejskie zostały wybudowane w latach 1291-1299 z rozkazu księcia Bolka I. Do dzisiaj zachowały się niewielkie fragmenty w południowej części Starego Miasta nieopodal wiaduktu kolejowego.
[edytuj] Gospodarka
Strzegom jest ważnym ośrodkiem przemysłu kamieniarskiego. W mieście istnieje kilkadziesiąt firm zajmujących się wyrobami z granitu i bazaltu. Wiele obiektów w Europie jest wyłożonych strzegomskim granitem. W mieście również obecny jest przemysł maszynowy, spożywczy, papierniczy, odzieżowy. Do ważniejszych zakładów należą:
- HERKAM - kostka granitowa, kostka brukowa, oporniki granitowe, kamień murowy, wyroby z granitu
- Polski Granit - główne kierunki produkcji: kostka granitowa, krawężnik granitowy, płyty chodnikowe;
- Strzegomskie Przedsiębiorstwo Górniczo-Obróbcze "Granit" – producent różnych form płytowych i blokowych z granitu, produkuje również okładziny granitowe, posadzki oraz galanterię drogową. W swoich strukturach posiada cztery wyrobiska, gdzie wydobywa się granit na potrzeby własne jak i innych firm;
- Grabinex sp. z o.o. - firma, która produkuje krawężnik na wysoką skalę oraz płyty posadzkowe, parapety, kostkę granitową
- Morstone sp. z o.o. – to firma działająca również w branży kamieniarskiej, produkuje płyty posadzkowe, stopnie, parapety, kostkę granitową;
- Strzegomskie Zakłady Mechaniczne "Zremb" – producent automatycznych wytwórni betonów o pojemnościach od 750 do 1875 litrów;
- Strzegomskie Zakłady Wyrobów Papierowych UNIPAP Sp. z o.o. - producent m.in. zeszytów szkolnych;
- Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Usługowe "Delma-Bazalt" sp. z o.o. – producent rur kanalizacyjnych;płytek bazaltowych
- Rolpek sp. z o.o. – producent wędlin, pasztetów, konserw;
- Wrocławskie Zakłady Zielarskie "Herbapol" S.A. – zakład w Stanowicach koło Strzegomia – producent leków ziołowych, syropów, herbat ziołowych.
Oprócz tego w mieście istnieje kilkadziesiąt zakładów kamieniarskich, słodownia, młyn, liczne firmy usługowo-handlowe, hurtownie, serwisy i warsztaty. Istnieją markety wielkopowierzchniowe Lidl, Biedronka, Intermarche, Plus oraz Savia.
[edytuj] Transport
[edytuj] Transport drogowy
Krzyżują się tutaj szlaki:
- 5 Droga krajowa nr 5 Wrocław – Jelenia Góra
- 374 Droga wojewódzka nr 374 Legnica – Jawor – Świebodzice – Wałbrzych
Oprócz tego istnieją drogi lokalne do Żarowa, Tomkowic, Morawy, Kostrzy czy Roztoki.
[edytuj] Transport kolejowy
zobacz więcej Dworce kolejowe w Strzegomiu.
W mieście zlokalizowane są trzy dworce kolejowe. Wszystkie są od kilku lat nieczynne. Te dworce to:
Strzegom Miasto Jest to dworzec zlokalizowany w centrum Strzegomia. Budynek dworca wybudowany został w 1890 roku a konkretnie 1 grudnia. Pierwsza nazwa stacji brzmiała Striegau Stadt. Od 1945 roku nazwa uległa zmianie na Strzegom Miasto. Od 1996 roku stacja nie funkcjonuje a budynek dworca jest zamknięty. Kasy zostały zlikwidowane. Zadaszenie nad peronem istnieje.
Strzegom Stacja Strzegom zlokalizowana jest na peryferiach miasta. Oddana do użytku została 16 grudnia 1856 roku. Pierwsza nazwa stacji brzmiała Striegau. Od 1945 roku nazwa stacji to Strzegom. Przez stacje przechodzą linie Katowice-Legnica i Malczyce-Marciszów. Budynek dworca został adaptowany do innych celów, kasy zamknięte i zlikwidowane.
Strzegom Międzyrzecze Jest to jedyna stacja która nie posiada budynku dworca. Jest to i zawsze był posterunek odgałęźny linii. Obecnie stacja ta jest zamknięta i nieczynna, semafory rozebrane.
[edytuj] Kultura
[edytuj] Strzegomskie Centrum Kultury
zobacz więcej Strzegomskie Centrum Kultury.
Strzegomskie Centrum Kultury prowadzi zajęcia z zakresu tańca, teatru, plastyki, muzyki, modelarstwa, haftu artystycznego, turystyki i śpiewu. Posiada w swych strukturach salę widowiskową i taneczną. SCK jest organizatorem wielu imprez kulturalno-rozrywkowych na terenie miasta. Do największych, cyklicznych imprez w mieście, organizowanych przez SCK zaliczamy Święto Otwartych Serc, Międzynarodowy Dzień Dziecka, Święto Chleba, Spotkania z piosenką religijną i refleksyjną, Mikołajkowy Show, Festiwal Piosenki Harcerskiej. Centrum jest także organizatorem imprez zleconych, wystaw, koncertów. Stanowi rolę animatora życia kulturalnego miasta. Strzegomskie Centrum Kultury zajmuje się również organizacją i prowadzeniem Międzynarodowego Festiwalu Folkloru który istnieje już 14 lat i niezmiennie rozbrzmiewa w sierpniu muzyką i tańcem ludowym. W lutym 1997 roku został on przyjęty do Międzynarodowej Federacji Festiwalów Folklorystycznych i Sztuki Ludowej (CIOFF).
[edytuj] Honorowi i zasłużeni obywatele Strzegomia
Muzyka :
- Krzysztof Wtorkiewicz- saksofonista, klarnecista, syn Taduesza Wtorkiewicza, późniejszy dyrygent orkiestry (ur.1947.)
- Edward Forski- organista, dyrgent chóru Świętej Cyclii (ur.1916)
- Jarosław Królikowski- wokalista o zbliżonym głosie do Czesława Niemena, osobiście jego przyjaciel, kompozytor.
- Tadeusz Wtorkiewicz- , drygent, założyciel orkiestry dętej w Strzegomiu (ur.1910, zm.1985)
[edytuj] Biblioteka
zobacz więcej Biblioteka Miejska im. E. Orzeszkowej w Strzegomiu.
Powstała ona w 1949 roku i do teraz prężnie się rozwija uzupełniając ofertę kulturalną miasta. Posiada w swych zbiorach prawie 92 tysiące woluminów, w tym także unikatowe wydawnictwa Braci Urbanów z lat 1901-1920 pisane i wydawane w języku polskim. Biblioteka jest także organizatorem wielu imprez kulturalnych, kiermaszu książek, konkursów, wystaw i sympozjów. W bibliotece gościli m.in. Maria Kędzierzyna, Krystyna Pająkowa, Henryk Worcell.
[edytuj] Imprezy Sportowe
- Memoriał im. Edwarda Brzegowego (Judo)
do uzupełnienia
[edytuj] Towarzystwo Miłośników Ziemi Strzegomskiej
Główny artykuł Towarzystwo Miłośników Ziemi Strzegomskiej.
[edytuj] Edukacja
Szkolnictwo w Strzegomiu obejmuje stopnie przedszkolny, podstawowy, gimnazjalny oraz średni. Absolwenci tych szkół mogą kontynuować naukę w pobliskich miastach takich jak Wałbrzych, Legnica czy Jelenia Góra. W mieście istnieją dwa gimnazja, trzy szkoły podstawowe oraz dwa zespoły szkół ponadpodstawowych.
[edytuj] Przedszkola
- Przedszkole Miejskie nr.2 im. Misia Uszatka
- Przedszkole Miejskie nr 3
- Przedszkole Miejskie nr 4
[edytuj] Szkoły Podstawowe
- Szkoła Podstawowa nr 2 im. Mikołaja Kopernika
- Szkoła Podstawowa nr 3 im. Henryka Sienkiewicza
- Szkoła Podstawowa nr 4 im. Kornela Makuszyńskiego
- Szkoła Podstawowa nr 5 (szkoła specjalna)
[edytuj] Gimnazja
- Gimnazjum nr 1 im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego
- Gimnazjum nr 2 im. Jana Pawła II
- Gimnazjum nr 5 (szkoła specjalna)
[edytuj] Szkoły Ponadpodstawowe
- Zespół Szkół Ogólnokształcących im. Stefana Żeromskiego
- Zespół Szkół Zawodowych
- Państwowa Szkoła Kamieniarska
[edytuj] Miasta partnerskie
| Miasta partnerskie | ||
| Miasto | Kraj | Data podpisania umowy |
|---|---|---|
| Auerbach |  Niemcy |
16 czerwca 1995 |
| Torgau | Niemcy |
11 listopada 1997 |
| Znojmo |  Czechy |
15 sierpnia 1998 |
| Pavullo nel Frignano |  Włochy |
31 października 2005 |
[edytuj] Sport
Główny artykuł Klub sportowy AKS Strzegom.,
Główny artykuł Ośrodek Sportu i Rekreacji.,
Główny artykuł LKS Stragona Strzegom.,
[edytuj] Bibliografia
- "Strzegom" 2001 praca zbiorowa wyd. Promocja Bydgoszcz
- "Strzegom i okolice" 1999 praca zbiorowa wyd. Promocja Bydgoszcz
- "Dolny Śląsk na weekend" 2005 Cyprian Skała, Waldemar Brygier wyd. Pascal Bielsko-Biała ISBN 83-7304-420-5
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Strona internetowa miasta Strzegom
- Strzegomski Informator Lokalny
- Biuletyn Informacji Publicznej UMiG Strzegom
- http://www.bazylika.strzegom.pl/
- http://www.strzegom.pl/2004/strony/koscioly_pzsimbs.htm
- Strona internetowa Wodociągi i Kanalizacja Sp. z o.o.
_COA.svg/50px-POL_powiat_świdnicki_(dolnośląski)_COA.svg.png)
Miasta: Jaworzyna Śląska • Strzegom • Świdnica • Świebodzice • Żarów
Gminy miejskie: Świdnica • Świebodzice
Gminy miejsko-wiejskie: Jaworzyna Śląska • Strzegom • Żarów
Gminy wiejskie: Dobromierz • Marcinowice • Świdnica
