Mircea Eliade
Z Wikipedii
Mircea Eliade, czyt. Mirczja (ur. 9 marca 1907 w Bukareszcie, jako drugi syn kapitana Gheorghe Eliadego i Ioany Stoenescu - zm. 22 kwietnia 1986 w Chicago) - rumuński religioznawca, indolog, filozof kultury, a także eseista, pisarz i dyplomata.
Spis treści |
[edytuj] Życie
[edytuj] Studia
W roku 1921 publikuje swój pierwszy artykuł pt. Jak odkryłem kamień filozoficzny w "Ziarul Stiintelor Populare". Współpracuje z wieloma czasopismami ("Ziarul Ştiinţelor Populare", "Orizontul", "Foaia Tinerimii", "Lumea", "Universul Literar"). Pisze artykuły popularnonaukowe o entomologii, historii alchemii, orientalistyce, historii religii oraz reportaże z podróży po Karpatach i Dunaju, a także nowele i eseje krytyczne. Uczy się włoskiego, angielskiego i hebrajskiego. W latach 1924-1925 pisze powieść autobiograficzną Romanul adolescentului miop. W październiku 1925 roku zakłada pismo "Revista Universitară", zamknięte po opublikowaniu krytycznej recenzji o Eseju o historii powszechnej Nicolae Iorgi.
W 1928 roku kończy studia filozoficzne na Uniwersytecie Bukareszteńskim; w tym samym roku wyjeżdża do Indii, gdzie przebywa do 1932 roku. Doktoryzuje się na podstawie pracy Historia porównawcza techniki jogi w 1933 roku; w tym samym roku otrzymuje tytuł profesora na uniwersytecie w Bukareszcie; w tymże roku bierze udział w konkursie na najlepszą powieść: Maitrei Eliadego otrzymuje główną nagrodę. W listopadzie 1934 roku zaczyna wykłady pt. Zbawienie w religiach orientalnych, zimą 1935 roku prowadzi seminarium o Docta ignorantia Mikołaja z Kuzy. W 1939 roku wydaje dwa numery czasopisma "Zalmoxis". W tym samym czasie utrzymuje kontakty ze skrajnie prawicową organizacją, Żelazną Gwardią (rum. Garda de Fier), której członkowie 27 listopada 1940 roku zamordowali Nicolae Iorgę.
[edytuj] Kariera dyplomatyczna
W marcu 1940 roku przy pomocy Constantina Giurescu - rumuńskiego ministra propagandy - Eliade zostaje powołany na funkcję attaché kulturalnego w ambasadzie rumuńskiej w Londynie. W Rumunii latem tego samego roku królewska dyktatura Karola II przekształca się w zorientowany na Niemcy totalitarny reżim faszystowski. W lutym 1941 roku po zerwaniu przez Wielką Brytanię stosunków dyplomatycznych z Rumunią Eliade zostaje przeniesiony do Lizbony.
W lipcu 1942 roku Eliade po raz ostatni przyjeżdża do Rumunii, aby osobiście doręczyć posłanie portugalskiego dyktatora Antonio Salazara rumuńskiemu dyktatorowi, generałowi Ionowi Antonescu. Od listopada do grudnia 1944 w rumuńskiej gazecie Dreptatea pojawia się wiele artykułów autorstwa Oscara Lemnaru na temat ewentualnego powrotu Eliadego do Rumunii. Czytamy m.in.: "Mircea Eliade chce powrócić do kraju. Oczywiście - nie możemy być przeciwni, ale również nie możemy go powitać chyba z tysiąca powodów: (...) 2) reprezentuje za granicą rumuński hitleryzm (...). Byłoby lepiej, gdyby odjechał do Indii".
W roku 1944 faszystowskie rządy w Rumunii upadają. Eliade, świadom negatywnego wizerunku swej osoby w kraju, emigruje w 1945 roku do Francji. Jego faszystowskie sympatie są najlepiej widoczne w książce poświęconej Antonio Salazarowi pt. Salazar a rewolucja portugalska (rum. Salazar şi revoluţia din Portugalia, 1942).
[edytuj] Emigracja
We wrześniu 1945 roku przybywa do Paryża, gdzie - na zaproszenie Georgesa Dumézila - wygłasza wykład w Ecole des hautes études. W tym samym czasie redaguje po rumuńsku Prolegomena do historii religii opublikowane w 1949 roku po francusku jako Traktat o historii religii. W 1948 roku Gallimard wydaje Techniques du Yoga. W 1949 roku poślubia Christinel Cottesco. Na wiosnę tego samego roku wyjeżdża do Włoch, gdzie na zaproszenie Giuseppe Tucciego i Raffaele Petazzoniego wygłasza wykład na Uniwersytecie Rzymskim. W sierpniu bierze udział w w pierwszej konferencji Eranosa w Asconie, gdzie poznaje Carla Gustava Junga, Gerardusa van der Leeuw i Louisa Massignona. We wrześniu uczestniczy w międzynarodowym Kongresie Historii Religii w Amsterdamie. W latach 1951-1955 stypendysta nowojorskiej Bollingen Foundation, publikuje: Szamanizm. Archaiczne techniki ekstazy, Joga. Nieśmiertelność i wolność, Kowale i alchemicy.
We wrześniu 1956 roku wyjeżdża do Stanów Zjednoczonych, gdzie ma wykłady w ramach Haskell Lectures w Uniwersytecie w Chicago (opublikowane przez Gallimarda pt. Naissances mystiques, wydanie polskie pt. Inicjacja, obrzędy, stowarzyszenia tajemne). W październiku otrzymuje stanowisko visiting professor historii religii Uniwersytetu w Chicago. Odtąd co roku naucza dwa semestry w Chicago, a wakacje spędza w Europie. W 1960 roku bierze udział w Kongresie Historii Religii w Marburgu. W 1961 roku zakłada razem z Ernstem Jüngerem pismo "Antaios". W 1970 roku bierze udział w Międzynarodowym Kongresie Historii Religii w Sztokholmie. W 1973 roku Gallimard publikuje Fragments d'un Journal (wydane po polsku pt. Religia, literatura, komunizm. Dziennik emigranta). W 1974 roku wydaje pierwszy tom Historii wierzeń i idei religijnych.
Z własnego życia szczegółowo zdał sprawę w dzienniku pt. Moje życie. Osobista przyjaźń wiązała Eliadego, m.in. z Samuelem Beckettem, Emilem Cioranem, Eugéne Ionesco, Paulem Ricoeurem; Eliade przyjaźnił się i korespondował z Carlem Gustavem Jungiem.
Eliade był głównym przedstawicielem tzw. szkoły morfologii świętości w religioznawstwie, badającej fundamentalne archetypy religijne, manifestujące się w dziejach religii poprzez symbole, mity, hierofanie oraz rytuały. Istotę jego koncepcji religii stanowi teoria sacrum w opozycji do profanum – dwóch sposobów realizowania przez człowieka własnej egzystencji.
[edytuj] Pojęcia i koncepcje
- pojęcia stricte religijne
- epifania
- epifanie świetlne
- hierofania
- cykle hierofaniczne
- kratofania objawienie się mocy
- ontofania objawienie się w istnieniu
- teofania
- hierogamie naturalne
- metanoja przemiana umysłu
- eschatologia
- teurgia wywoływanie duchów niebieskich
- jednia boska
- deus otiosus
- imperatyw kategoryczny i jego kontekst religijny
- symbole
- symbolika akwatyczna i telluryczna
- oś kosmiczna
- schody prowadzące ku niebu
- kamień węgielny
- pożoga kosmiczna ekpyrosis
- solaryzacja
- Urgrund podstawowa realność
- magna mater
- petra genitrix płodność kamieni
- regressus ad uterum
- lucerna extincta przy zgaszonych światłach
- uraniczna męska natura meteorytów
- chtoniczna macierz minerałów
- androgyn rebis istota dwoista
- androgyn kulisty Platona
- tezy, związki i relacje
- domniemana tożsamość mitów obrzędów i religii
- potrzeba zachowania 'wiecznej teraźniejszości'
- styczność przeciwieństw na płaszczyźnie profanum
- degradacja sacrum
- przełożenie sytuacji psychicznej na terminy seksualne
- inicjacyjna funkcja cierpienia
- granica sacrum profanum pęknięciem przestrzeni
- hierofania ucieleśnieniem transcendencji i przerwaniem poziomów
- osiedlenie się tworzeniem świata
- wzniesienie ołtarza powtórzeniem kosmogonii
- pokrewieństwo etymologiczne templum i tempus
- seksualność jako hierofania
- transcendencja a wymiar wertykalny świata
- 'upłciowienie Kosmosu' ideą życia
- osmoza pomiędzy alchemią a technikami jogicznotantrycznymi
- kamień filozoficzny i transmutacja człowieka
- paralela Chrystus - kamień filozoficzny
- natura prefiguracją logiki
[edytuj] Dzieła
- ALCHEMIA AZJATYCKA
[I wydanie rumuńskie: Alchimia asiaticǎ, Bucureşti 1935; I wydanie francuskie: Alchimie asiatique (L’Alchimie chinoise et indienne). Le Mythe de l’alchimie, Éditions de l’Herne, Paris 1978.] Przełożył Ireneusz Kania, Wydawnictwo KR, Warszawa 2000.
- ASPEKTY MITU
[I wydanie amerykańskie: Myth and Reality, Harper & Row, New York 1963; I wydanie francuskie: Aspects du mythe, Éditions Gallimard, Paris 1963.] Przełożył Piotr Mrówczyński, Wydawnictwo KR, Warszawa 1998. Książka opublikowana w serii World Perspective (Harper & Row) wydawanej przez Ruth Nanda Anshen.
- CÓRKA KAPITANA
Przełożyła Irena Harasimowicz, w: Śmierć Iu. Opowiadania rumuńskie, PIW, Warszawa.
- DAJAN
[I wydanie francuskie: Le temps d’un centenaire suivi de Dayan. Récits traduits du roumain par Alain Paruit, Éditions Gallimard, Paris 1981.] Przełożył Ireneusz Kania, Oficyna Literacka, Kraków 1990.
- DZIENNIK INDYJSKI
[I wydanie rumuńskie: India, Bucureşti 1935; I wydanie francuskie: Journal des Indes. Roman indirect, wydanie I: Éditions de l’Herne, Paris 1992.] Przełożył Ireneusz Kania, Wydawnictwo KR, Warszawa 1999. Rozwinięcie i dopełnienie zapisków opublikowanych w części II (rozdziały IX-X) tomu Zapowiedź równonocy (zob.).
- HISTORIA WIERZEŃ I IDEI RELIGIJNYCH
[Histoire des croyances et des idées religieuses]
Tom I: Od epoki kamiennej do misteriów eleuzyńskich [De l’âge de la pierre aux mystères d’Eleusis, Éditions Payot, Paris 1976.] Przełożył Stanisław Tokarski, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1997.
Tom II: Od Gautamy Buddy do początków chrześcijaństwa [De Gautama Bouddha au triomphe du christanisme, Éditions Payot, Paris 1978.] Przełożył Stanisław Tokarski, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1994.
Tom III: Od Mahometa do wieku Reform [De Mahomet à l’âge des Réformes, Éditions Payot, Paris 1983.] Przełożyła Agnieszka Kuryś, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1997.
- INICJACJA, OBRZĘDY, STOWARZYSZENIA TAJEMNE
[I wydanie francuskie: Initiation, rites, sociétés secrètes, Paris 1959.] Przełożył Krzysztof Kocjan, Wydawnictwo Znak, Kraków 1997.
- JOGA. NIEŚMIERTELNOŚĆ I WOLNOŚĆ
[I wydanie francuskie: Le Yoga. Immortalité et Liberté, Éditions Payot, Paris 1954.] Przełożył Bolesław Baranowski, opracował Tomasz Ruciński, PWN, Warszawa 1984.
- KOSMOLOGIA I ALCHEMIA BABILOŃSKA
[I wydanie rumuńskie: Cosmologie si alchimie babiloniana, Éd. Vremea, Bucureşti 1937; I wydanie francuskie: Cosmologie et alchimie babyloniennes, Éditions Gallimard, Paris 1991.] Przełożył Ireneusz Kania, Wydawnictwo KR, Warszawa 2000.
- KOWALE I ALCHEMICY
[Wydanie francuskie: Forgerons et alchimistes, Flammarion, Paris 1977.] Przełożył Andrzej Leder, Fundacja Aletheia, Warszawa 1993.
- MAJTREJI
[I wydanie rumuńskie: Maitreyi, Bucureşti 1933.] Przekład i słowo wstępne Irena Harasimowicz, posłowie Lech Budrecki, Czytelnik, Warszawa 1988.
- MEFISTOFELES I ANDROGYN
[I wydanie francuskie: Méphistophélès et l’androgyne, Éditions Gallimard, Paris 1962.] Przełożył Bogdan Kupis, opracował Robert Reszke, wydanie I: Wydawnictwo KR, Warszawa 1994; wydanie II, poprawione i uzupełnione: Wydawnictwo KR, Warszawa 1999.
- MIT WIECZNEGO POWROTU
[I wydanie francuskie: Le mythe de l’éternel retour. Archétypes et répétition, Éditions Gallimard, Paris 1969.] Przełożył Krzysztof Kocjan, Wydawnictwo KR, Warszawa 1998.
- MITY, SNY I MISTERIA
[I wydanie francuskie: Mythes, rêves et mystères, Éditions Gallimard, Paris 1957.] Przełożył Krzysztof Kocjan, wydanie I: Wydawnictwo KR, Warszawa 1994; wydanie II, poprawione i uzupełnione: Wydawnictwo KR, Warszawa 1999.
- MŁODOŚĆ STULATKA
Przełożył Ireneusz Kania, Oficyna Literacka, Kraków 1990.
- MOJE ŻYCIE (FRAGMENTY DZIENNIKA 1941-1985)
Przełożył Ireneusz Kania, opracował Robert Reszke, Wydawnictwo KR, Warszawa 2001.
- OBRAZY I SYMBOLE. SZKICE O SYMBOLIZMIE MAGICZNO-RELIGIJNYM
[I wydanie francuskie: Images et symboles. Essais sur le symbolisme magico-religieux, Éditions Gallimard, Paris 1952] Przełożyli Magda i Paweł Rodakowie, Wydawnictwo KR, Warszawa 1998.
- OKULTYZM, CZARY, MODY KULTURALNE
[I wydanie amerykańskie: Occultism, Witchcraft and Cultural Fashions, The University of Chicago Press, Chicago 1976; I wydanie francuskie: Occultisme, sorcellerie et modes culturelles, traduit de l’anglais par Jean Malaquais, Éditions Gallimard, Paris 1978] Przełożył Ireneusz Kania, Oficyna Literacka, Kraków 1992.
- PATAŃDŻALI I JOGA
[I wydanie francuskie: Patańjali et le Yoga, Éditions du Seuil, Paris 1962.] Opracował Jerzy Prokopiuk, Wydawnictwo Pegaz, Warszawa 1994.
- PRÓBA LABIRYNTU. ROZMOWY Z CLAUDE-HENRI ROCQUETEM
[I wydanie kanadyjskie (po francusku): L’épreuve du labyrinthe. Entretiens avec Claude-Henri Rocquet, Belfond, 1972.] Przełożył Krzysztof Środa, Sen, Warszawa 1992.
- PRZYCZYNKI DO FILOZOFII RENESANSU. WĘDRÓWKI WŁOSKIE
[I wydanie francuskie: Contributions à la philosophie de la Renaissance suivi de l’Itinéraire italien, 1927] Przełożył Ireneusz Kania, Wydawnictwo KR, Warszawa 2000.
- RELIGIA, LITERATURA I KOMUNIZM. DZIENNIK EMIGRANTA
Przełożył Adam Zagajewski, Puls, Londyn 1990.
- RELIGIE AUSTRALIJSKIE
[I wydanie amerykańskie: Australian Religions. An Introduction, Cornell University Press, Ithaca-London 1973; książka opublikowana w serii Symbol, Myth and Ritual, edited by Victor Turner). Przełożyli Elżbieta i Włodzimierz Łagodzcy, Wydawnictwo KR, Warszawa 2001.
- RUMUNI. ZARYS HISTORII
[I wydanie hiszpańskie: Los Rumanos. Breviario historico, Editorial Stylos, Madrid 1943; I wydanie francuskie: Les Roumains. Précis historique, Roza Vînturilor, Paris 1992.] Przełożyła Anna Kaźmierczak, Wydawnictwo Homini, Bydgoszcz 1997.
- SACRUM I PROFANUM. O ISTOCIE RELIGIJNOŚCI
[I wydanie niemieckie: Das Heilige und das Profane. Vom Wesen des Religiösen, Rowohlt-Verlag, Hamburg 1957.] Przełożył Robert Reszke, wydanie I: Wydawnictwo KR, Warszawa 1996; wydanie II, poprawione i uzupełnione: Wydawnictwo KR, Warszawa 1999.
- SACRUM, MIT, HISTORIA. WYBÓR ESEJÓW
Wyboru dokonał i wstępem opatrzył Marcin Czerwiński, przełożyła Anna Tatarkiewicz, Państwowy Instytut Wydawniczy, wydanie I: Warszawa 1970; wydanie II: Warszawa 1974; wydanie III: Warszawa 1993. Wybór prac Eliadego z tomów: Obrazy i symbole (zob.), Mit wiecznego poworotu (zob.), Sacrum i profanum (zob.), Mity, sny i misteria (zob.), Mefistofeles i androgyn (zob.).
- SŁOWNIK RELIGII (we współpracy z Ioanem P. Couliano [Culianu])
[I wydanie francuskie: Dictionnaire des religions, Éditions Plon, Paris 1990.] Przełożyła Agnieszka Kuryś, Oficyna Wydawnicza Volumen, Warszawa 1994.
- SZMANIZM I ARCHAICZNE TECHNIKI EKSTAZY
[I wydanie francuskie: Le chamanisme et les techniques archaïques de l’extase, Éditions Payot, Paris 1951.] Przełożył i wstępem opatrzył Krzysztof Kocjan, naukowo opracował Jerzy Tulisow, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1994.
- ŚWIĘTOJAŃSKIE ŻNIWO. PAMIĘTNIKI (1937-1960)
[I wydanie francuskie: Les moissons du solstice, Éditions Gallimard, Paris 1980.] Przełożył z francuskiego Ireneusz Kania, Oficyna Literacka, Kraków 1991.
- TAJEMNICA DOKTORA HONIGBERGERA
Przełożył Ireneusz Kania, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1983.
- TRAKTAT O HISTORII RELIGII
[I wydanie francuskie: Traité d’histoire des religions, Éditions Gallimard, Paris 1949.] Przełożył Jan Wierusz Kowalski, wstęp Leszek Kołakowski, posłowiem opatrzył Stanisław Tokarski, wydanie I: Książka i Wiedza, Warszawa 1966; wydanie II: Wydawnictwo Opus, Łódź 1993; wydanie III, poprawione i uzupełnione: Wydawnictwo KR, Warszawa 2000.
- U CYGANEK
Przełożyła Irena Harasimowicz, w: Śmierć Iu. Opowiadania rumuńskie, PIW, Warszawa.
- WESELE W NIEBIE
Przełożył R. Florans, Czytelnik, Warszawa 1977.
- W POSZUKIWANIU HISTORII I ZNACZENIA RELIGII
[I wydanie amerykańskie: The Quest. History and the Meaning in Religion, The University of Chicago Press, Chicago 1969.] Przełożyła Agnieszka Grzybek, Wydawnictwo KR, Warszawa 1997.
- ZAPOWIEDŹ RÓWNONOCY. PAMIĘTNIKI (1907-1937)
[I wydanie francuskie: Les promesses de l’équinoxe, Éditions Gallimard, Paris 1980.] Tłumaczył z francuskiego oraz opatrzył przypisami i posłowiem Ireneusz Kania, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1989.
