Język judeo-włoski

Z Wikipedii

Giudeo-italiano, לעז
Obszar	Włochy, wyspa Korfu
Liczba mówiących	około 200
Ranking	poza rankingiem
Klasyfikacja genetyczna	Języki indoeuropejskie Języki romańskie Języki zachodnioromańskie **Język judeo-włoski
Pismo	łaciński, hebrajski
Status oficjalny
Język urzędowy	nigdzie

ISO 639-2	roa
ISO/FDIS 639-3	itk
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata

Język żydowsko-włoski lub Italkian (giudeo-italiano, לעז)- to grupa dialektów romańskich, używanych przez Żydów, zamieszkujących Włochy i wyspę Korfu, obecnie prawie całkowicie wymarł.

[edytuj] Historia

Pierwsze wzmianki o tym języku pojawiły się w X w. Rozwinął się on na podstawie lokalnych dialektów języka włoskiego z dodaniem zapożyczeń z języka hebrajskiego i innych europejskich języków żydowskich. Żydzi nazywali ten język La`az (לעז) czyli "język obcy" (nie-hebrajski); był on zapisywany alfabetem hebrajskim. W XVI w. zaczęto ten język nazywać "włoskim" (italiano: u-fitrono bi-leshon iṭalyano ופתרונו בלשון איטליאנו); powstawały w nim m.in. dzieła religijne np. Haggadah.

Następnie, gdy Żydów zmuszono do zamieszkania w gettach, ich dialekty zaczęto nazywać ghettaiolo (język getta) i giudeesco (żydowski). W 1942 Solomon Birnbaum stworzył nową nazwę dla języka judeo-włoskiego: italkian, od hebrajskiego słowa אטלקי.

Od XIX w. zaczął być wypierany przez język włoski i coraz częściej zapisywany alfabetem łacińskim; obecnie około 4000 osób zna w jakimś stopniu dialekty judeo-włoskie, a tylko 200 osób mówi nimi biegle. Tradycyjnie w tych dialektach śpiewane są pieśni paschalne włoskich Żydów.

[edytuj] Cechy

Wyjątkową cechą dialektów judeo-włoskich jest tworzenie słów z rdzenia hebrajskiego z dodatkiem włoskich przyrostków, np. "axlare" (jeść); "gannaviare" (kraść); "dabberare" (mówić); "lekhtire" (iść). W podobny sposób tworzono rzeczowniki abstrakcyjne np. "tovezza" (dobroć).

Oprócz zapożyczeń hebrajskich, występują zapożyczenia z języka ladino i jidysz.

[edytuj] Dialekty judeo-włoskie

judeo-ferraryjski (giudeo-ferrarese) (Ferrara)
judeo-florentyński (giudeo-fiorentino, iodiesco) (Florencja)
judeo-mantuański (giudeo-mantovano) (Mantua)
judeo-modeński (giudeo-modenese) (Modena)
judeo-piemoncki (giudeo-piemontese) (Piemont)
judeo-reggiański (giudeo-reggiano) (Reggio Emilia w prowincji Emilia-Romagna)
judeo-rzymski (giudeo-romanesco) (Rzym)
judeo-wenecki (giudeo-veneziano) (Wenecja)

bagitto (giudeo-livornese) (Livorno) jest dialektem mieszanym z elementami języka ladino i języka judeo-portugalskiego.

na wyspie Korfu były używane co najmniej dwa dialekty judeo-włoskie: jeden na podstawie języka sycylijskiego, drugi na podstawie dialektu weneckiego^[1]

[edytuj] Bibliografia

Birnbaum, Solomon. Jewish Languages: Essays in Honour of the Very Rev. Dr. J. H. Hertz, Chief Rabbi of the United Hebrew Congregations of the British Empire, on the Occasion of His Seventieth Birthday, September 25, 1942 (5703). Ed. I. Epstein, E. Levine, C. Roth. London, E. Goldston, [1944]. 51-67 (63, 67).
Cassuto, Umberto. Parlata ebraica. Vessillo Israelitico 57 (1909): 254-260.
Ferretti Cuomo, Luisa. Italchiano versus giudeo-italiano versus 0 (zero), una questione metodologica. Italia: studi e ricerche sulla storia, la cultura e la letteratura degli Ebrei d'Italia 3.1-2 (1982): 7-32.
Fortis, Umberto. La parlata degli ebrei di Venezia e le parlate giudeo-italiane. La Giuntina, 2006. ISBN 88-8057-243-1.
Fortis, Umberto and Zolli, Paolo, La parlata giudeo-veneziana: Assisi/Rome 1979 ISBN 88-85027-07-5
Gold, David L. The Glottonym Italkian. Italia: studi e ricerche sulla storia, la cultura e la letteratura degli Ebrei d'Italia 2.1-2 (1980): 98-102.
Mayer Modena, Maria Luisa, “Le parlate giudeo-italiane”, in “Storia d'Italia. Gli ebrei in Italia”, a cura di Corrado Vivanti, vol. II, Dall'emancipazione a oggi, Einaudi, Torino 1997, pp. 939-963.
Merzagora, Giovanna Massariello, Giudeo-Italiano Profilo dei dialetti italiani 23: Pisa 1977
Pomi, David de, 1525-ca. 1593. Tsemaḥ David. Dittionario novo hebraico, molto copioso, dechiarato in tre lingue. Venetijs: Apud Ioannem de Gara, 1587.