Bracia czescy

Z Wikipedii

Bracia czescy
Główna religia	Chrześcijaństwo
Czas założenia	XV wiek
Wyznanie macierzyste	Taboryci
Założyciel	Piotr Chelczycki
Klasyfikacja religii

Kościół św. Jana Chrzciciela w Lesznie, dawna świątynia braci czeskich

Jan Ámos Komenský, senior braci czeskich

Daniel Ernest Jabłoński, senior braci czeskich

Bracia Czescy, Jednota Braci Czeskich, Jednota Bracka (cz. Jednota bratří českých, Jednota bratrská) - ruch społeczno-religijny w Czechach, który wyłonił się z husytyzmu w drugiej połowie XV wieku. W XVI wieku bracia czescy podjęli dialog z Kościołami ewangelickimi co w konsekwencji spowodowało, że przyłączyli się do protestantyzmu.

Ruch braci czeskich zapoczątkował taborycki myśliciel Petr Chelčický, który swoim pacyfistycznym postępowaniem oraz traktatami etycznymi natchnął pewną część husytów do życia we wspólnotach wzorujących się na apostołach i urzeczywistniających napomnienia Jezusa Chrystusa z Kazania na Górze.

Jedną z takich grup było Bractwo Ewangelii Chrystusa powstałe z inspiracji arcybiskupa Jana Rokycana w miejscowości Kunvald koło Žamberka w 1457 roku. Społeczność ta rekrutująca się z resztek taborytów, której przywódcą był Grzegorz Krajčí oraz utrakwistyczny ksiądz Michał z Žamberka osiadła w dobrach Jerzego z Podiebradów i od 1464 roku zaczęła dążyć do niezależności od Kościoła katolickiego.

26 marca 1467 roku z inicjatywy Grzegorza Praskiego w Lhotce pod Rychnovem odbył się pierwszy synod gmin braci czeskich, podczas którego doszło do wyodrębnienia się tej grupy husyckiej jako odrębnego kościoła. Członkowie nowej wspólnoty, która przyjęła nazwę Jednota Braci Czeskich (łac. Unitas Fratrum) wybrali spośród siebie pierwszych duchownych: Eliasza z Chřenovic, Tomasza Přeloučskýego oraz seniora kongregacji, Macieja z Kunvaldu, którego ordynował ksiądz Michał z Žamberka wcześniej ordynowany na biskupa waldensów przez biskupa Marcina Němeca lub według innych źródeł przez biskupa Stefana.

Posunięcie schizmatyckie braci czeskich zostało potępione przez utrakwistów i katolików, a synod w Lhotce stał się przyczyną wyjęcia spod prawa Jednoty Braci Czeskich i prześladowań nowego wyznania. Nieliczne wówczas grupy Jednoty stały się celem ataku ze wszystkich stron. Z drugiej strony jednak przyłączali się do nich idealiści związani do tej pory z utrkawizmem, a także resztki różnych sekt chrześcijańskich działających w ramach husytyzmu od XV wieku. Kontakty z waldensami spowodowały, że król Maciej Korwin w 1481 wygnał przedstawicieli Jednoty z Czech do Mołdawii. Bracia czescy powrócili jednak do ojczyzny i osiedli głównie na Morawach, gdzie uzyskali przychylność miejscowego rycerstwa i utworzyli drugą po czeskiej prowincję kościelną.

Pod koniec XV wieku w szeregach braci czeskich doszło do rozłamu w kwestii stosunku wiernych do pełnienia funkcji publicznych oraz edukacji. Mniejszość (Amozyci), na których czele stała starszyzna kościoła opowiadała się za izolacją ruchu i zachowaniem rygoryzmu jaki wynikał z pism Chelczyckiego. Większość (Stronnictwo Większości), której przewodził nowy senior Jednoty Łukasz Praski optowała za reformą wspólnoty. W wyniku odbytego w 1496 roku synodu w Chlumecu przeforsowano zmiany reformatorskie i bracia czescy z zamkniętej kongregacji przeistoczyli się w kościół przyjmujący nowych wiernych bez potrzeby ponownego chrztu. Rozwinął się również wśród nich trend do zdobywania wiedzy, rozwoju edukacji i udzielania się w życiu publicznym Królestwa Czech. Amozyci utworzyli wówczas odrębną wspólnotę, która jednak nie rozwinęła się nigdy w większy kościół i zanikła z powodu kurczącej się liczby wyznawców w połowie XVI wieku.

W okresie Reformacji bracia czescy nawiązali kontakty z Marcinem Lutrem i Ulrichem Zwingli. Za sprawą ambitnego seniora Jana Augusty przyjęli wzorowane na wyznaniu ewangelicko-augsburskim, wyznanie Konfesji Braterskiej (Confessio Bohemica). Dzięki seniorowi Janowi Blahoslav doczekali się własnego tłumaczenia Pisma Świętego (Biblia Kralicka). W drugiej połowie XVI wieku pod wpływem kalwinizmu odrzucili rygorystyczne praktyki katechumenatu dla nowych wiernych, celibat duchownych i spowiedź indywidualną.

Rozwój braci czeskich hamowały jednak prześladowania. W 1548 roku cesarz Ferdynand I Habsburg wydał edykt, w którym zmusił znaczną część członków Jednoty Braterskiej do opuszczenia Czech lub do zmiany wyznania na katolickie. Bracia czescy emigrowali na Śląsk, do Niemiec oraz do Rzeczypospolitej, w której cieszyli się największą tolerancją religijną. W XVIII wieku w Saksonii emigranci z Moraw znaleźli możnego protektora w osobie Mikołaja von Zinzendorfa i za jego sprawą utworzyli kościół braci morawskich. W Koronie Królestwa Polskiego bracia czescy znaleźli się pod opieką magnackich rodów Ostrorogów i Leszczyńskich oraz utworzyli trzecią (po czeskiej i morawskiej) prowincję kościelną, której głównym ośrodkiem był Ostroróg, a później Leszno. W 1555 roku na synodzie w Koźminku weszli w unię z popularnym wśród szlachty kościołem kalwińskim. W 1570 roku uczestniczyli w pracach nad unią ambony i ołtarza kościołów ewangelickich w Rzeczypospolitej i byli sygnatariuszami Zgody sandomierskiej. Odegrali ważną rolę w rozwoju reformacji na Wielkopolsce. Ich znaczenie w Rzeczypospolitej zmalało w wyniku represji po potopie szwedzkim. W XVIII wieku liczebność wiernych Jednoty zaczęła maleć. W 1817 roku ostatnia wspólnota czeskobraterska w Wielkim Księstwie Poznańskim została administracyjnie podporządkowana pruskiemu konsystorzowi w Poznaniu. Podobnie było na Śląsku, gdzie władze Królestwa Prus likwidowały niezależność zborów czeskich i włączały je w struktury Pruskiego Kościoła Unijnego. W XIX wieku tylko w Królestwie Kongresowym przetrwało kilka zborów, które jednak zostały z czasem wchłonięte przez kościół ewangelicko-reformowany. Obecnie na terenie Polski największe skupiska potomków braci czeskich, którzy pielęgnują swoje tradycje religijne w ramach Kościoła Ewangelicko-Reformowanego w RP znajdują się w okolicach Bełchatowa (Zelów) i Strzelina (Gęsiniec).

Rola braci czeskich w monarchii habsburskiej wzrosła w czasie wojny trzydziestoletniej, gdy opowiedzieli się za Fryderykiem V Wittelsbachem i przyczynili się do wyniesienia go na tron Królestwa Czech. Upadek powstania w 1620 roku i druzgocąca klęska armii czeskiej pod Białą Górą spowodowały kolejną falę prześladowań. Działalność braci czeskich została ostatecznie zakazana, przywódcy Jednoty z seniorem Janem Amosem Komeńskim na czele udali się na emigrację. Resztki wspólnoty zeszły do podziemia. Kościół przetrwał w Czechach jako nieformalne i tajne gminy wyznaniowe na Morawach, na Śląsku, w Kotlinie Kłodzkiej i w Sudetach, gdzie jego wyznawcy doczekali się Patentu Tolerancyjnego z 1781 roku. Po tym wydarzeniu nie odzyskali jednak prawa do odrodzenia, a jedynie zgodę na praktykowanie wyznania w ramach kościołów protestanckich, ewangelicko-augsburskiego lub ewangelicko-reformowanego. Ze zborów, które wówczas powstały w 1918 roku stworzono Ewangelicki Kościół Czeskobraterski.