Albrecht Dürer
Z Wikipedii
Albrecht Dürer (ur. 21 maja 1471 w Norymberdze; zm. 6 kwietnia 1528 tamże) — niemiecki malarz i grafik, teoretyk sztuki, uważany jest za najwybitniejszego artystę niemieckiego renesansu.
Spis treści |
[edytuj] Znaczenie w historii sztuki
Najistotniejszą z zasług Dürera jest jego szczególny wkład w rozwój drzeworytnictwa i miedziorytu. Nadał drzeworytowi rangę samodzielnego dzieła sztuki plastycznej, doprowadzając go do poziomu miedziorytu, w którym udało mu się do perfekcji opanować operowanie światłem.
Tak samo jak drzeworyt, zrewolucjonizował Dürer techniki miedziorytnicze. Sztychy takie jak Rycerz, śmierć i diabeł, czy Melancholia I przysporzyły mu sławy w całej Europie i zapewniły mu oddziaływanie, którego z pewnością nie uzyskałby żadnym swoim obrazem. Dürer — podobnie jak Tycjan czy Michał Anioł — dostrzegł znaczenie grafiki również w tym, że sprzedawane sztychy mogą nabrać wymiernej wartości finansowej. Swoje grafiki wydawał Dürer własnym sumptem. Stosowane przezeń rozwiązania graficzne prędko rozprzestrzeniły się na całym kontynencie.
Oprócz działalności artystycznej zajmował się Dürer teorią perspektywy, jest też autorem traktatu o miernictwie. Interesowała go również obronność miast: na podstawie jego szkiców przebudowane zostały u progu XVI wieku mury obronne Ulm.
[edytuj] Rys biograficzny
[edytuj] Dzieciństwo i młodość
Ojciec Dürera, również Albrecht, urodził się w węgierskiej wsi Eytas. W roku 1467 przybył do Norymbergi, gdzie zajął się złotnictwem. W 1467 ożenił się z Barbarą Holperówną, córką swojego mistrza. Z osiemnaściorga dzieci, Albrecht był trzecim. Jego brat, Hans Dürer, również poświęcił się sztuce, pracując na dworze króla Zygmunta Starego w Krakowie. Albrecht Dürer (ojciec), kształcił syna w swoim zakładzie złotnictwie już od wczesnej młodości. Ponieważ ojciec uczył się swego fachu u mistrzów niderlandzkich, stąd młody Albrecht od początku poznał sztukę wypływającą z tradycji Jana van Eycka i Rogera van der Weyden, ponadto zaznajomił się z techniką rytu, co miało ważny wpływ na jego dalszy rozwój artystyczny. Z tego czasu pochodzi jego popiersie, które narysował w 1484 (obecnie znajduje się w wiedeńskim muzeum Albertina), oraz Madonna z dwoma aniołami.
W latach 1485-90 terminował u norymberskiego malarza Michaela Wolgemuta.
Od Wielkanocy 1490 do Zielonych Świątek 1494 wędrował Dürer przez Górną Nadrenię; była to pierwsza z trzech wielkich podróży jego życia, której dokładna droga nie jest znana. Niewykluczone, że udał się później do Niderlandów bądź Westfalii czy Palatynatu, nim w 1491 zatrzymał się w Alzacji, a nie spotkawszy już w Colmarze zmarłego 2 lutego 1491 Martina Schongauera, wybitnego grafika, powrócił do Bazylei, gdzie korzystał z gościny brata Schongauera, Georga.
Jesienią 1493 Dürer opuszcza Bazyleę i przybywa do Strasburga. Jego pobyt w tym mieście jest udokumentowany m.in. drzeworytem w Opus speciale Missarum Grüningena, wydanym w listopadzie 1493. Najwyraźniej jakiś czas potem został wezwany do powrotu do domu, gdyż po 18 maja 1494 był już w Norymberdze, gdzie 7 kwietnia 1494 poślubił piękną i zamożną Agnes Frey (zm. 1539), córkę norymberskiego mieszczanina.
W ciągu następnych lat, do 1500, namalował akwarelą serię małych pejzaży — inspiracją do nich była rodzinna Norymberga oraz podróż do Wenecji, którą rozpoczął październiku 1495. W maju 1495 powrócił do Norymbergi.
[edytuj] Lata 1497–1505
Dürer usamodzielnił się w roku 1497. W pierwszym okresie swojej działalności artystycznej stworzył kilka portretów, namalował też parę autoportretów. Z 1500 r. pochodzi mały Chrystus na krzyżu (obecnie w Galerii Drezdeńskiej, obrazek o niewysłowionej finezji wykonania, oraz — z tego samego okresu — detale ołtarzy w Dreźnie (Maria z Dzieciątkiem i Ukrzyżowanie Chrystusa).
Głównie jednak poświęcał swój czas grawiurom i drzeworytom — rycinom do książek. Osobliwie szybko zajął się był miedziorytnictwem: pierwszy datowany sztych pochodzi z roku 1497, jednakże istnieją z pewnością starsze, nie datowane. Z tegoż czasu pochodzi również Objawienie Janowe (Apocalypsis cum figuris) (1498), cykl szesnastu drzeworytów oraz miedzioryt Adam i Ewa.
[edytuj] Podróż do Wenecji (1505–1506)
W roku 1505 udał się w drugą podróż do Wenecji, gdzie działali już wówczas najwięksi mistrzowie szkoły weneckiej: Tycjan, Giorgione, Palma il Vecchio, a przede wszystkim Giovanni Bellini, który najbardziej wpłynął na Dürera.
O ile już wcześniej jego pierwsze studia, jego praca i talent nauczyły go cenić wartość poprawności i wierności rysunku rzeczywistości, tutaj olśniła go niesamowita głębia i potencjał kolorystyki. Niemieccy kupcy w Wenecji zamówili dla tamtejszego kościoła św. Bartłomieja dużą Matkę Boską Różańcową, obraz nabyty później za pokaźną kwotę przez cesarza Rudolfa II, który przekazał go do Klasztoru Strachowskiego (obecnie w zbiorach Galerii Narodowej w Pradze). Przedstawia on ukoronowanie Madonny przez dwóch aniołów. Maria podaje Cesarzowi wieniec z róż, Dzieciątko Jezus — Papieżowi , takoż św. Dominik i liczni aniołowie — zgromadzonym wokół ludziom. W poważnie zniszczonym poprzez przemalowania obrazie wyraźnie widać wpływy weneckie.
Jakkolwiek w Wenecji Dürer zyskał rozgłos a rada miejska była skłonna zapłacić 200 dukatów za roczny pobyt w mieście, późną jesienią roku 1506 opuścił Włochy i udał się w podróż powrotną do domu.
[edytuj] Lata 1506-1514
[edytuj] Malarstwo
Z pierwszych dzieł Dürera po powrocie z Włoch należy wymienić portret młodzieńca (1507, obecnie w zbiorach Kunsthistorisches Museum w Wiedniu), zaginiony obraz przedstawiający Adama i Ewę w Raju (namalowany w 1507 na zamówienie rajców norymberskich), którego zeszpecona niewłaściwymi zabiegami konserwatorskimi kopia znajduje się w muzeum w Moguncji.
W latach 1507 i 1508 zajmował się obrazem zamówionym przez elektora saskiego księcia Fryderyka Mądrego dla kolegiaty w Wittenberdze (obecnie w Kunsthistorisches Museum w Wiedniu), którego tematem była męka dziesięciu tysięcy chrześcijan za króla perskiego Sapora. Po jego ukończeniu Dürer rozpoczął pracę nad słynnym Wniebowzięciem NMP, które zamówił był Jakub Heller do ołtarza kościoła Dominikanów we Frankfurcie nad Menem. Obraz przyniósł zakonnikom którzy pokazywali obraz za opłatą niemałe dochody. Po tym, gdy cesarz Rudolf bezskutecznie zaoferował zań 100.000 guldenów, został on nabyty przez elektora saskiego Maksymiliana I za kwotę 1000 talarów, przepadł bezpowrotnie jednak w wyniku wielkiego pożaru zamku w Monachium w 1673 r. Kopia Paula Juvenela znajduje się w Saalhof we Frankfurcie nad Menem, nieopodal zachowanego ciągle skrzydła (dziś Historisches Museum). Obraz przedstawia Maryję, przeniesioną przez anioła z doczesnego życia w niebiańską glorię. Bóg Ojciec i Syn przyjmują ją z miłością i nakładają na jej skroń koronę. Apostołowie patrzą zdumieni na pusty grób. W tym obrazie Dürer sportretował się: w drugim planie obrazu opiera się o tablicę, z której można odczytać: „Albertus D. Alemanus faciebat post Virginis partum 1509”.
Albrecht Dürer nieraz pracował na zlecenie cesarza Maksymiliana I.
W latach 1511-13 malował on reprezentatywne obrazy cesarskie dla Norymbergi; są one wyjątkowo nie podpisane. Nimi chciało miasto otwarcie podbudować swoje prawo przechowywania insygniów władzy. Karol Wielki został przedstawiony szacie cesarskiej, z mieczem w prawej ręce i jabłkiem królewskim w lewicy; Cesarz Zygmunt zaś — odwrotnie (obydwa obrazy obecnie w zbiorach Germanisches Nationalmuseum, Norymberga).
Z roku 1511 pochodzi słynny obraz drewnie: Adoracja Trójcy Świętej, namalowana pierwotnie dla Brüderhaus w Landau, później (około 1600) oddany przez norymberską radę miejską do dyspozycji cesarza Rudolfa (obecnie w Kunsthistorisches Museum, Wiedeń). W dolnej części tego po mistrzowsku namalowanego i zakomponowanego obrazu Dürer sportretował się w postaci antycznej figury trzymającej tablicę z łacińską inskrypcją..
[edytuj] Grafika
Podczas tych lat opublikował Dürer, nie licząc mniejszych drzeworytów i miedziorytów, trzy większe serie ksylografij świadczące o bogatej inwencji artysty i należące do najwybitniejszych dzieł norymberskiego mistrza. Są to:
- Mała Pasja (1509–1510), pierwotnie w 37 rycinach;
- Duża Pasja (1510), istotnie różniąca się od małej, zarówno wyobrażeniami jak i formatem, 11 rycin
- Żywot Marii(1510–1511), 20 rycin
Ponadto można wymienić:
- Trójca święta (drzeworyt 1511),
- Msza św. Grzegorza
- Św. Krzysztof
- Święta Rodzina z matką Anną
- Joachim z różańcem
Wtedy poczynił Dürer eksperymenty z suchą igłą (na miedzi). Tak powstała Święta Weronika (1510), Leidensheiland i Św. Hieronim (obydwie grafiki z 1512).
Od tego czasu w ogóle przeważają w twórczości Dürera drzeworyty i miedzioryty a rzadziej spotkać można obrazy jego pędzla. Z tych ostatnich znany jest mały obraz pochodzący z roku 1512 a przedstawiający Maryję z nagim dzieciątkiem trzymającym nadgryzioną gruszkę. W tym samym roku powstają w przeważającej mierze małe grawiury, wśród niech — trzecia Pasja. W tym mniej więcej czasie Dürer otrzymał list od swego mecenasa, cesarza Maksymiliana, w sprawie obrony grafik przed imitacjami. Jako wyróżniające się dzieła z roku 1512 należy wymienić sztychy: Maria auf der Rasenbank, Christus der Dulder; obydwie grafiki suchą igłą) oraz święty Hieronim w wąwozie. Z kolejnych lat pochodzą najsłynniejsze ryciny Dürera: Rycerz, śmierć i diabeł 1513, Św Hieronim w pracowni, Melancholia I, oba z 1514, Św. Eustachy klęczący przed swym koniem, jak również zamówiony pierwotnie dla norymberskiego kościoła pw. św. Katarzyny, a znajdujący się obecnie w monachijskiej pinakotece Ołtarz narodzenia pańskiego. Od 1515 w twórczości Dürera pojawia się również akwaforta.
[edytuj] Ważniejsze dzieła
[edytuj] Grafika
- Pasja oraz Apocalypsis cum figuris, 1496-1498, cykle drzeworytów
- Rycerz, śmierć i diabeł, 1513, miedzioryt
- Melancholia, 1514, miedzioryt, 31 x 26 cm, Galeria Albertina, Wiedeń
[edytuj] Linki zewnętrzne
