Cristianisme

Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.

[Modificar] Introduccion

Lo cristianisme es sortit del judaïsme, somés a l'influéncia del mond greco-roman dempuèi Lissandre lo Grand. Lo nom "cristianisme" ven de la revirada del mot ebrieu Messias, "Onch", en grèc Khristos. Segon los Actes dels apòstols 11-26, foguèt a Antiòquia que, pel primièr còp, los que creson en Jèsus Crist foguèron dichs crestians.

Lo cristianisme manlèva al judaïsme d'elements fondamentals:

• La cresença en un Dieu unenc ( monoteïsme) que se mòstra sus tèrra d'un biais transcendent e immanent;

• La cresença en la venguda d'un Messias;

• La cresença en la resureccion dels mòrts e dins lo jutjament darrièr.

Mas transmuda aqueles fondaments del biais seguent:

• En Jèsus, Dieu se mostrèt coma èsser uman;

• Jèsus es lo Messias esperat dels josieus;

• La resureccion de Jèsus se passèt ja e, coma Jèsus, los umans mòrts amb la fe en el reviudaràn.

E s'opausa al judaïsme sus dos elements claus:

• Dempuèi Jèsus, Dieu vòl crear una familha d'enfants de Dieu, pas limitats als josieus solets.

• Es la fe en Jèsus Crist que definis aquela familha, e non la practica de la lei mosaïca.

[Modificar] Las escrituras

A las escrituras josivas acampadas pels crestians dins l'ancian testament, la tradicion dels primièrs sègles del cristianisme i ajustèt lo novèl testament. Aquel darrièr es compausat dels quatre evangèlis, segon Matèu, Marc, Luc e Joan, dels actes dels apòstols, dels epitris e de l'Apocalipsi. La lora compausicion se seriá facha dins la segonda mitat del sègle primièr.

Lo nom de Cristianisme vé del nom del Criste. Doncas li crestians se definisson coma li discìpols de Jèsus Crist, sò que baila de còps de consequéncias curiosas coma en China.

Li primiers crestians chineses foguèron de nestorians, al segle VI. Chausiguèron per dire "Dieu" una formula que vòu dire en gròs "lo dieu, lo rèi del cèu".

Se tròba que li catolics qu'arribèron al segle XVI (de jesuitas italians) faguèron la mèma chausida.

Quand i aguet de Josieus en China, faguèron parier.

Laidonc, per un Chinés taoïsta, confucianista e un pauc bodista, coma son gaireben toti, li Cristiâns ortodòxes de Manchoria, li Catolics de pertot, li Nestoriâs e li Josieus so considerats coma una sola mena.

Li protestants anglo-saxons, quand arribèron, chausiguèron per dire "Dieu" lo mòt "Yào", qu'es lo nom d'un emperador mitique de la debuta legendària de l'Istòria de la China. Doncas, son estats considerats sus aquel ponch coma de Chinés ordinaris.

Lor originalitat èra de dire qu'èron tanben de discípols de "Krist". Sò que fai que per un Chinés "normau" estadisticament, un "crestian" es un protestant a la mòda anglo-saxona.

Dinc si cinc primiers segles, lo Cristianisme coneguet de grands debats, per saber se Jèsus Crist èra òme solament, Dieu solament, òme e Dieu en doas partidas, o òme-Dieu d'un sol tenent.

Agara i a una doctrina pro comuna — maugrat de practicas culturalas pla diferentas — entre lei glèisias qu'aun de prèires:

- li Nestorians (sobretot Iraquians e Indiâns)

- li Monofisitas (sobretot egipcians... li Còptes d'Etiopia essent agara perfetament ortodòxes)

que reconeisson pas ni lis uns ni lis autri lo concili de Calcedònia en 453.

Li Calcedonians son essencialament:

- li Catolics e

- lis Ortodòxes

que se compartiguèron en 1054.

Desempuèi la glèisia catolica d'Anglatèrra se separet de las autras sota lo regne d'Enric VIII. Lis autri la sonon desempuèi "anglicana". Guela se sona en anglés "Catholic" (e sona li Catoliques "Roman-Catholics") En America la sonon tanben "Glèisia episcopaliana".

Desempuèi, la glèisia russa se separet de las autras glèisias ortodòxas, en novembre de 1996. Mas coma aquò es enquèra pro recent, se sap pas enquèra s'aquò es una rompuda definitiva.

Al segle XVI, tornèron paréisser, mas amb una fòrça novèla, de movements, que en tot èsser indiscutiblament crestiâns, refusavon d'avedre de prèires; lo centre de lor vida religiosa essent desenant la Paraula, e pas mai lo Sacrifici. Li sonèron li Protestants, que compartiguèron en:

- Luterians e

- Calvinistas

A partir d'aqueli dos socams apareguèron de religions novèlas:

- lis Unitarians - que son de costuma pas reconeguts coma crestians per lis autri, e que, maugrat que son d'origina anglesa, son mai nombrós en Transilvània dinc la comunitat magiarofòna que pertot endacòm mai, e qu'aun lor centre a Blaj, en Romania. L'Unitarisme es la religion d'origina de Darwin e de Karen Blixen.

- li Coacres (li sols Americâns que foguèron totjorn bons ambé lis Indiâns)

- li Baptistas

- Lis Anabaptistas

- Li Mennonitas e lis Amischs que viscon en comunitats separadas de la rèsta del monde.

D'aquessas glèisas novèlas nasquèron tanben d'autras religions, mas que son pas mai crestianas, coma la religion mormona.

Dinc la vista crestiana tradicionala, lo monde a pas que tres religions fondamentalament:

- Lo Judaïsme, primièra revelacion de Dieu is òmes

- Lo Cristianisme, que saria, religiosament (pas etnicament), la contunhacion vertadièra del Judaïsme.

- las religions paganas: totas las religions autras que lo Cristianisme e lo Judaïsme son radunadas sota aquela apelacion. Aquò empacha ges per l'estudi, de las diferenciar. Mas son consideradas coma un sol ensems: lo qu'a pas conegut la revelacion divina.

(Daprès, se pòt diferenciar. Per exemple, en Corea, a la debuta del segle vint, de vièlhs confucianistas, malirós de veire las tradicions morir davant la modernitat, chausiguèron de faire passar lo país al Cristianisme tant que poguèron, considerant que lo Cristianisme èra una forma "modèrna" de confucianisme, çò qu'es ni absurde, ni tampauc obligatòri en bona doctrina confucianista).