Germaanse talen

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie

Germaanse talen zijn een subgroep van de Indo-Europese talen. De grootste Germaanse taal is Engels, moedertaal van enkele honderden miljoenen mensen en de lingua franca van de wereld in het begin van de 21e eeuw. Duits is een taal die door meer dan honderd miljoen Europeanen wordt gesproken. Nederlands wordt gesproken door ongeveer 20 miljoen mensen en haar dochtertaal Afrikaans door even zovelen. Kleinere Germaanse talen zijn Zweeds, Deens, Noors en Jiddisch. De Germaanse talen zijn afgeleid van een gemeenschappelijke brontaal, het Oergermaans.

Inhoud 1 Kenmerken 2 Oudste bronnen 3 Taal- en cultuurgebied in Europa 4 Indeling 5 Vergelijkingen tussen enkele Germaanse talen 6 Zie ook 7 Externe links 8 Bronnen

[bewerk] Kenmerken

Een belangrijk kenmerk van de Germaanse talen dat ze onderscheidt van de andere Indo-Europese talen is een klankverschuiving die bekend staat als de Wet van Grimm. Deze verschuiving is deel van een vrij ingrijpend veranderingsproces dat leidde tot het ontstaan van het vroege Germaans. Een ander deel is het verdwijnen van ruwweg de helft van de acht naamvallen van het Proto-Indo-Europees. Kenmerkend is verder het bestaan van sterke en zwakke vormen van het bijvoeglijk naamwoord.

Er wordt wel vermoed dat de wat afwijkende positie van het Germaans binnen de Indo-Europese talen verband houdt met het feit dat de sprekers van deze tak van het Indo-Europees in contact kwamen met een bevolking die een niet-Indo-Europese taal sprak, dit is de Germaanse substraathypothese. Er is in het Germaans een vrij groot aantal woorden dat niet gemakkelijk op Indo-Europese wortels is te herleiden. (Schattingen variëren van 10%-30% van de woordenschat). Sommige taalkundigen zien daarin de overblijfselen van een vroegere pre-Indo-Europese taal van noordwest Europa. Een vergelijkbaar proces van wisselwerking tussen de vroegste vormen van het Grieks en een pre-Griekse bevolking is echter historisch beter gedocumenteerd. Ook het Grieks verloor de helft van zijn naamvallen.

Germaanse talen hebben meer dan de meeste andere talen vastgehouden aan de ablaut bij het vormen van de verleden tijd van het werkwoord, de zgn. sterke werkwoorden (zwem- -> zwom). Daarnaast ontstonden er vormen van de verleden tijd van werkwoorden met een dentaalsuffix, dus een achtervoegsel met d of t erin, bijvoorbeeld maakte.

[bewerk] Oudste bronnen

Een vroege beschrijving van de cultuur van de Germanen is te vinden in de Germania van Tacitus. De taal is echter slechts laat geattesteerd. De oudste inscriptie staat op een helm gevonden bij Negau (Stiermarken) en dateert wellicht uit de 1e eeuw na Chr.

Een andere bekende inscriptie is gevonden op een van de gouden Gallehus-hoorns:

ek hlewagastiR holtijaR horna tawido

"Ik Hlewagast, Holtz zoon, heb de hoorn vervaardigd"

De hoorns zijn echter op 4 mei 1802 gestolen en korte tijd later door de dief omgesmolten. Daarmee is de oorspronkelijke inscriptie verloren gegaan; er bestaan alleen nog tekeningen van.

[bewerk] Taal- en cultuurgebied in Europa

De Germaanse talen zijn een subgroep van de Indo-Europese talen.

De grootste Germaanse talen van Europa zijn het Duits (95 miljoen), Engels (63 miljoen), en Nederlands (23 miljoen). Andere talen zijn de Scandinavische talen: Zweeds (10 miljoen), Noors (5 miljoen) en het Deens (5 miljoen). Verder zijn er ook nog kleinere talen zoals het Fries (0,4 miljoen), Nedersaksisch (1,6 miljoen), IJslands (0,3 miljoen), Jiddisch (4 miljoen).

In het noorden en oosten van Frankrijk wonen ook Germaanstaligen: Frans-Vlamingen (Nederlands) en Elzassers (Duits). Tevens kan men het noorden en noordoosten van Frankrijk deels tot het Germaans-Europese cultuurgebied rekenen. Ook bestaat er nog enige Germaanse invloed in het noordoosten van Italië (Zuid-Tirol).

In het Verenigd Koninkrijk behoort alleen Engeland tot het Germaans-Europese cultuurgebied, ook al bestaat er wel invloed vanuit de Keltische delen van de Britse Eilanden. De invloed van de Germaanse cultuur op de Keltische cultuur is echter groter.

De (Noord-)Germaanse cultuur heeft grote invloed op de Finse cultuur, en de invloed op de cultuur van de Baltische landen en Noord-Polen moet ook niet onderschat worden.

Verspreid over Midden- en Oost-Europa leven ook kleine groepen Duitsers. Zo leven er bijvoorbeeld Transsylvanische Saksen in Transsylvanië (Roemenië) (nu een kleinere groep, maar vroeger speelden ze een belangrijke rol).

Een internationaal samenwerkingsverband (zoals de Latijnse Unie) tussen de Germaanse landen bestaat nog niet.

[bewerk] Indeling

De traditionele indeling van de Germaanse talen berustte op het stamboom-model. Dit model ging ervan uit dat een taal uiteen kan vallen in twee dochtertalen die op hun beurt weer uiteen kunnen vallen in nieuwe talen.

Op die manier zou het Oergermaans (of Proto-Germaans) uiteen zijn gevallen in Oost-Germaans, Noord-Germaans en West-Germaans. Het West-Germaans zou dan twee talen hebben voortgebracht, het zgn. Anglo-Fries (de voorloper van het Fries en het Engels) en het zgn. Oer-Duits (dat bij sommige taalwetenschappers ook heel eenvoudig Duits werd genoemd). Door de Hoogduitse klankverschuiving zou dit Oer-Duits zich opgedeeld hebben in Hoogduits en Nederduits, en uit die twee talen zouden dan de dialecten voort zijn gekomen, zoals Frankisch, Saksisch enz. Volgens die opvatting is het Nederlands uit het Nederduits voortgekomen, d.w.z. uit de Nederduitse tak van het zgn. "Oer-Duits".

Deze indeling van de Germaanse talen wordt in de taalwetenschap sinds de jaren 50 van de 20e eeuw algemeen afgewezen. ^[1]

Er is tegenwoordig geen algemeen aanvaarde indeling van de Germaanse talen. ^[2]

Veel instemming heeft de theorie van de Duitse taalwetenschapper Friedrich Maurer gekregen. ^[3][4]

Maurer gaat niet van drie maar van vijf Germaanse taalgroepen uit:

• Elbe-Germanen (aan de rivier Elbe: Alemannen, Bajuwaren, Langobarden)
• Oder-Weichsel-Germanen (aan de rivieren Oder en Weichsel)
• Noord-Germanen (in Scandinavië)
• Noordzee-Germanen (Friezen, Angelen, Saksen)
• Wezer-Rijn-Germanen (aan de rivieren Wezer en Rijn: Franken, Hessen en anderen)

Volgens hem zijn Nederduits en Hoogduits geen oeroude taaleenheden maar latere versmeltingsproducten. De begrippen Anglo-Fries en West-Germaans wijst hij af. ^[5]

In het vervolg wordt echter de traditionele indeling weergegeven.

Het Oergermaans is een gereconstrueerde taal waar de andere Germaanse talen van afstammen.

Taal	Totaal aantal sprekers	Verspreiding
Noord-Germaanse talen:
Zweeds	9,3 miljoen	Zweden en  Finland
Noors Bokmål Nynorsk	4,7 miljoen	Noorwegen
Deens	5,5 miljoen	Denemarken,  Faeröer,  Groenland
IJslands	300 000	IJsland
Faeröers	70.000	Faeröer
West-Germaanse talen:
Engels	350 miljoen	Verenigd Koninkrijk, Verenigde Staten, Canada, Ierland, Zuid-Afrika, Australië, Nieuw-Zeeland, Guyana,  India,  Nigeria,  Kenia,  Tanzania,  Namibië,  Ghana,
Duits	110 miljoen	Duitsland,  Oostenrijk,  Zwitserland,  Liechtenstein,  Luxemburg,  Frankrijk,  België,  Namibië
Nederlands Afrikaans	44 miljoen	Nederland,  België,  Zuid-Afrika,  Namibië,  Suriname,  Aruba,  Nederlandse Antillen,  Frankrijk,  Duitsland
Jiddisch	3 miljoen	Duitsland,  Verenigde Staten,  Israël
Luxemburgs	300 000	Luxemburg,  België
Fries	500 000	Nederland,  Duitsland,  Denemarken

De Oost-Germaanse talen zijn uitgestorven. Zij bestonden uit:

• Gotisch
• Vandaals
• Bourgondisch

[bewerk] Vergelijkingen tussen enkele Germaanse talen

Engels	Scots	Fries	Afrikaans	Nederlands	Nedersaksisch	Duits	Gotisch	IJslands	Faeröers	Zweeds	Deens	Bokmål (Noors)	Nynorsk (Noors)
Apple	Aiple	Apel	Appel	Appel	Appel	Apfel	Aplus	Epli	Epl(i) [6]	Äpple	Æble	Eple	Eple
Board	Buird	Board	Bord	Bord	Boord/Bröt	Brett	Baúrd	Borð	Borð	Bord	Bræt	Bord	Bord
Beech	Beech	Boek	Beuk	Beuk	Böke	Buche	Bōka [7]/ -bagms	Bók	Bók	Bok	Bøg	Bøk	Bøk, Bok
Book	Beuk	Boek	Boek	Boek	Book	Buch	Bōka	Bók	Bók	Bok	Bog	Bok	Bok
Breast	Breest	Boarst	Bors	Borst	Bost	Brust	Brusts	Brjóst	Bróst	Bröst	Bryst	Bryst	Brjost
Brown	Broun	Brún	Bruin	Bruin	Bruun/Broen	Braun	Bruns	Brúnn	Brúnur	Brun	Brun	Brun	Brun
Day	Day	Dei	Dag	Dag	Dag	Tag	Dags	Dagur	Dagur	Dag	Dag	Dag	Dag
Dead	Deid	Dea	Dood	Dood	Dood	Tot	Dauþs	Dauður	Deyður	Död	Død	Død	Daud
Die/ Starve	Dee	Stjerre	Sterf	Sterven	Döen/ Starven	Sterben	Diwan	Deyja	Doyggja	Dö	Dø	Dø	Døy
Enough	Eneuch	Genôch	Genoeg	Genoeg	Noog	Genug	Ganōhs	Nóg	Nóg/ Nógmikið	Nog	Nok	Nok	Nog [8]
Finger	Finger	Finger	Vinger	Vinger	Finger	Finger	Figgrs	Fingur	Fingur	Finger	Finger	Finger	Finger
Give	Gie	Jaan	Gee	Geven	Geven	Geben	Giban	Gefa	Geva	Giva / Ge	Give	Gi	Gje(va)
Glass	Gless	Glês	Glas	Glas	Glas	Glas		Gler	Glas	Glas	Glas	Glass	Glas
Gold	Gowd	Goud	Goud	Goud	Gold	Gold	Gulþ	Gull	Gull	Guld/ Gull	Guld	Gull	Gull
Hand	Haund	Hân	Hand	Hand	Hand	Hand	Handus	Hönd	Hond	Hand	Hånd	Hånd	Hand
Head	Heid	Holle	Hoof [9]/ Kop	Hoofd/ Kop	Kopp	Haupt/ Kopf	Háubiþ	Höfuð	Høvd/ Høvur	Huvud	Hoved	Hode	Hovud
High	Heich	Heech	Hoog	Hoog	Hoog	Hoch	Háuh	Hár	Høg/ur	Hög	Høj	Høy	Høg
Home	Hame	Hiem	Heim [10]/ Tuis	Heim [10]/Thuis	Heim	Heim	Háimōþ	Heim	Heim	Hem	Hjem	Hjem	Heim
Hook	Heuk	Heak	Haak	Haak	Haak/Hook	Haken	Krappa/ Krampa	Krókur	Krókur/ Ongul	Hake/ Krok	Hage/ Krog	Hake/ Krok	Hake/ Krok[11]
House	Hoose	Hûs	Huis	Huis	Huus/Hoes	Haus	Hūs	Hús	Hús	Hus	Hus	Hus	Hus
Many	Mony	Mannich	Menige	Menige	Mennig	Manch	Manags	Margir	Mangir/ Nógvir	Många	Mange	Mange	Mange
Moon	Muin	Moanne	Maan	Maan	Maan/Moan	Mond	Mēna	Tungl/ Máni	Máni/ Tungl	Måne	Måne	Måne	Måne
Night	Nicht	Nacht	Nag	Nacht	Natt/ Nacht	Nacht	Nótt	Nótt	Natt	Natt	Nat	Natt	Natt
No/ Nay	Nae	Nee	Nee	Nee(n)	Nee	Nein/ Nö/ Nee	Nē	Nei	Nei	Nej	Nej	Nei	Nei
Old	Auld	Âld	Oud	Oud, Gammel [12]	Oll	Alt	Sineigs	Gamall (maar: eldri, elstur)	Gamal (maar: eldri, elstur)	Gammal (maar: äldre, äldst)	Gammel (maar: ældre, ældst)	Gammel (maar: eldre, eldst)	Gam(m)al (maar: eldre, eldst)
One	Ane	Ien	Een	Een	Een(e)	Eins	Áins	Einn	Ein	En	En	En	Ein
Ounce	Unce	Ûns	Ons	Ons	Ons	Unze	Unkja	Únsa	Únsa	Uns	Unse	Unse	Unse
Snow	Snaw	Snie	Sneeu	Sneeuw	Snee	Schnee	Snáiws	Snjór	Kavi/ Snjógvur	Snö	Sne	Snø	Snø
Stone	Stane	Stien	Steen	Steen	Steen	Stein	Stáins	Steinn	Steinur	Sten	Sten	Sten	Stein
That	That	Dat	Dit	Dat, Die	Dat (Dit)/Det	Das	Þata	Það	Tað	Det	Det	Det	Det
Two/Twain	Twa	Twa	Twee	Twee	Twee	Zwei/ Zwo/ Zwan	Twái	Tveir/ Tvær/ Tvö	Tveir (/Tvá)	Två	To	To	To [13]
Who	Wha	Wa	Wie	Wie	Wokeen/Wel/Wee/Wei	Wer	Ƕas (Hwas)	Hver	Hvør	Vem	Hvem	Hvem	Kven
Worm	Wirm	Wjirm	Wurm	Wurm/ Worm	Worm	Wurm	Maþa	Maðkur, Ormur	Maðkur/ Ormur	Mask/ Orm [14]	Orm	Mark/ Orm	Makk/ Orm [14]
Engels	Scots	Fries	Afrikaans	Nederlands	Nedersaksisch	Duits	Gotisch	IJslands	Faeröers	Zweeds	Deens	Bokmål (Noors)	Nynorsk (Noors)

[bewerk] Zie ook

• Talen van de wereld
• Romaanse talen
• Lijst van Romaanse woorden in het Nederlands met een Germaans alternatief
• Germanen

[bewerk] Externe links

• Karakterisering van de Germaanse taalfamilie

[bewerk] Bronnen

1. ^ Herbert L. Kufner, The grouping and separation of the Germanic languages; in: Frans van Coetsem en Herbert L. Kufner, Toward a Grammar of Proto-Germanic, Tübingen 1972, Max Niemeyer Verlag, ISBN 3-484-45001-x; p. 72
2. ^ Ingerid Dal, Geschichte der niederdeutschen Sprache; in: Handbuch zur niederdeutschen Sprach- und Literaturwissenschaft, Gerhard Cordes en Dieter Möhn (red.), Berlin 1983, Erich Schmidt Verlag, ISBN 3-505-01645-7, p. 69-97; §2.1. = p. 72
3. ^ A. Quak and J. van der Horst, Inleiding Oudnederlands, Leuven 2002, Universitaire Pers Leuven, ISBN 90-5867-207-7; p. 13
4. ^ Hans Eggers, Deutsche Sprachgeschichte, Hamburg 1986, Bd. 1, p. 31-32, hoofdstuk "Vordeutsche Verkehrsgemeinschaften"
5. ^ Friedrich Maurer, Nordgermanen und Alemannen, 3e editie, Bern/München 1952
6. ^ The cognate means 'potato'. The correct word is 'Súrepli'.
7. ^ Attested meaning 'letter', but also means beech in other Germanic languages, cf. Russian buk 'beech', bukva 'letter', maybe from Gothic.
8. ^ The bokmål borrowing 'nok' is more commonly used.
9. ^ Now only used in compound words such as hoofpyn (headache) and metaphorically such as hoofstad (capital city).
10. ^ ^{a b} Archaic: now only used in compound words such as 'heimwee' (homesickness).
11. ^ Ongel is also used for fishing hook.
12. ^ Old and decayed.
13. ^ Dialectally tvo/ två/ tvei (m), tvæ (f), tvau (n).
14. ^ ^{a b} The cognate means 'snake'.