Իրան

Վիքիփեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

جمهوری اسلامی ايران Ջոմհուրիյե Էսլամիյե Իրան Իրանի Իսլամական Հանրապետություն
Նշանաբան՝ "Անկախություն, ազատություն, Իսլամական Հանրապետություն" (1979-)
Ազգային հիմն՝ Սորուդ-է Մելլի-է Իրան
Մայրաքաղաք		Թեհրան 35°41′N, 51°25′E
Ամենամեծ քաղաք		մայրաքաղաք
Պետական լեզու(ներ)		պարսկերեն
Կառավարում		Իսլամական Հանրապետություն
-	Հոգևոր Առաջնորդ	Այաթոլլա Ալի Խամենեի
-	Նախագահ	Մահմուդ Ահմադինեժադ
Հիմնում
-	Պրոտո-Էլամական Ժամանակ	3200-2700 BCE
-	Էլամական Ժամանակ	2700-550 BCE
-	Մարական հարստություն	728-550 BCE
-	Աքեմենյան հարստություն	550-330 BCE
-	Պարթև հարստություն	248 BC-224 CE
-	Սասանյան հարստություն	224–651 CE
-	Սեֆյան հարստություն	մայիս 1502
-	Առաջին Սահմանադրություն	1906
-	Իսլամական Հեղափոխություն	1979
Տարածք
-	Ընդհանուր	1,648,195 կմ² (18-րդ) 636,372 մղոն²
-	Ջրային (%)	0.7
Բնակչություն
-	2007 նախահաշիվը	71,208,000 (18-րդ)
-	2006 մարդահամարը	70,472,846 (17-րդ)
-	Խտություն	42 /կմ² (158-րդ) 109 /մղոն²
ՀՆԱ (ԳՀ)		2005 գնահատում
-	Ընդհանուր	$610.4 միլիարդ (19-րդ)
-	Մեկ շնչի հաշվով	$8,900 (69-րդ)
Ջինի (1998)		43.0 (միջին)
ՄԶՀ (2004)		0.746 (միջին) (96-րդ)
Դրամական միավոր		Իրանական ռիալ (ريال) (IRR)
Ժամային գոտի		IRST (UTC+3:30)
-	Ամռանը (DST)	չգործածված (UTC+3:30)
Ինտերնետ		.ir
Հեռախոսային կոդ		+98

Իրան (պարսկերեն՝ ايران, Իրան; ՄՀԱ՝ [iːˈɾɒn]), պաշտոնապես Իրանի Իսլամական Հանրապետություն (պարսկերեն՝ جمهوری اسلامی ايران, Jomhūrī-ye Eslāmī-ye Īrān:

Բովանդակություն 1 Ֆիզիկա-աշխարհագրական ակնարկ 1.1 Կլիման 2 Բնակչությունը 3 Lեզուները 4 Պետական կարգը 5 Զինված ուժերը 6 Մշակույթը 7 Իրանի օրացույցները 8 Արտաքին հղումներ

[խմբագրել] Ֆիզիկա-աշխարհագրական ակնարկ

Իրանն ընկած է Ասիա մայրցամաքի հարավ արևմտյան մասում և զբաղեցնում է Իրանական բարձրավանդակի ընդարձակ տարածքի 2/3 մասը` Միջագետքից մինչև Կոպետ- Դաղի կատարները տարածվելով մոտ 1400 կմ, և Արաքսից մինչև Պակիստանի սահմանակից Բելուջիստան` մոտ 2250 կմ: Երկրի տարածքը կազմում է 1 միլիոն 648 հազար կմ քառ.: Այն հավասար է Մեծ Բրիտանիայի, Ֆրանսիայի, Գերմանիայի, Իտալիայի, Բելգիայի, Իռլանդիայի և Դանիայի տարածքները միասին վերցրած: Հյուսիսում Իրանը սահմանակցում է Հայաստանի Հանրապետության, Ադրբեջանի Հանրապետության, Թուրքմենստանի Հանրապետության, հյուսիս-արևմուտքում Թուրքիայի, արևմուտքում Իրաքի, արևելքում Աֆղանստանի, հարավ-արևելքում Պակիստանի հետ: Հյուսիսում Իրանի տարածքը ողողվում է Կասպից ծովի, հարավում` Պարսից ծոցի և Օմանի ծովի ջրերով: Իրանը լեռների ու բարձր լեռնաշղթաների երկիր է, որոնք զբաղեցնում են նրա տարածքի 4/5-ից ավելին: Ռելիեֆը շատ բարդ է, բարձրությունների տատանումները` խիստ կտրուկ:

[խմբագրել] Կլիման

Իրանի կլիման նրա տարածքի մեծ մասում չոր և ցամաքային է: Տեղումները չափազանց քիչ են` համենայն դեպս երկրի տարածքի մեծ մասում: Առավել շատ տեղումներ լինում են տարվա ձմեռային և գարնանային շրջաններում: Առանձնապես չոր է Իրանական բարձրավանդակի ներքին շրջաններում, քանի որ ծայրամասային լեռները կլանում են ողջ խոնավությունը: Երկրի ամենախոնավ շրջանը Կասպից ծովի առափնյա շրջանն է: Իրանական բարձրավանդակի ներքին շրջաններում են գտնվում երկու ամենախոշոր անապատները` Դաշթե-Քեվիր և Դաշթե-Լութ անապատները, որոնք զբաղեցնում են երկրի տարածքի մեկ ութերորդ մասը: Մեծությամբ երրորդ անապատը Ջազմուրյան անապատն է: Առհասարակ ամառն Իրանում ամենուրեք շոգ է և չոր` բացառությամբ Կասպից ծովի ափերի: Իրանական բարձրավանդակի ներքին անապատներում և երկրի հյուսիս-արևելքում ձմռանը հազվագյուտ չեն սառը օդային զանգվածների ներխուժումները Սիբիրից և Արկտիկայից, ոի պատճառով տեղի է ունենում ջերմաստիճանի կտրուկ անկում` մինչև -20, -25 աստիճան: Միաժամանակ երկրի շատ շրջաններում ամառային շոգը գերազանցում է +30, +35 աստիճանը:

[խմբագրել] Բնակչությունը

[խմբագրել] Lեզուները

[խմբագրել] Պետական կարգը

[խմբագրել] Զինված ուժերը

[խմբագրել] Մշակույթը

[խմբագրել] Իրանի օրացույցները

[խմբագրել] Արտաքին հղումներ

• Encyclopaedia Iranica
• Iranian Cultural & Information Center at Stanford University, California
• CIA World Factbook - Iran
• Yahoo! News Full Coverage Iran headline links
• HavenWorks' Iran News
• Directory of Iranian online newspapers
• Iran Oil and Gas
• Freedom of Expression in Iran - IFEX
• List of alleged weapons