آبخاز

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

محل آبخاز در گرجستان و باختر آسیا.

آبخاز یا آبخازیه (Аҧсны Apsny) که در فارسی به شکل ابخاز و ابخازیا نیز نوشته شده است،^[۱] سرزمینی در غرب قفقاز و کرانهٔ شرقی دریای سیاه است.

مساحت آبخازیه ۸٫۷۰۰ کیلومتر مربع و جمعیت آن طبق آمار سال ۱۹۸۴ بالغ بر ۵۲۱٫۰۰۰ نفر بوده است. آبخاز شامل مناطق کوهستانی از رشته کوه های قفقاز تا کرانهٔ دریای سیاه است که از ریزشگاه رود اینگوری تا ناحیهٔ گاگرا امتداد دارد. مرکز آن بندر سوخومی است. در متون فارسی و عربی نام آبخاز به صورت آبخازیه و آبخازستان آمده است. مردم آسیای کوچک آن را آبازا می نامیدند در منابع باستان نام آبخاز به صورت آپسوا ، آباسکوی و آباسگی آمده است آبخاز در سدهٔ دوم پیش از میلاد تابع مهرداد ششم فرمانروای دولت پونتوس بود. از اواخر سدهٔ نخست میلادی رومیان به آبخاز حمله کردند. از سدهٔ چهارم تا ششم میلادی دولت روم شرقی بتدریج در آبخاز نفوذ کرد. بنا به نوشته مورخان رومی آبخاز بخشی از سرزمین لازیکا بود. خصی کردن بردگان آبخازی یکی از کارهای زشت رومیان به شمار می رفت. آبخازیه همانند دیگر نواحی گرجستان مورد نزاع دولت های روم شرقی و ایران ساسانی بود. فشار رومیان سبب می شد که مردم آبخاز به شاهان ساسانی توصل جویند. در حدود سال ۶۴۳ میلادی ٬ ۲۲ هجری عمربن خطاب ٬ سراقة بن عمرو را مأمور فتح قفقاز کرد. سراقة ٬ جیب بن مسلم قهری را مأمور گرجستان کرد و او مردم گرجستان ٬ از جمله آبخاز را به پرداخت جزیه ملزم داشت. در سال های ۱۲۰-۱۱۸ هجری سپاهیان بنی امیه شهر سوخوم را ویران کردند. آبخاز در سال های ۳۳۹-۳۳۶ هجری از رونق فراوان فراوان برخوردار بود. از این زمان به بعد دودمان باگرایتون گرجستان بر آبخاز فرمانروایی یافتند. در سده های پنجم تا هفتم هجری فرهنگ ٬ زبان و خط گرجی جانشین فرهنگ بیزانسی شد. تا عهد مغولان دودمان باگرایتون فرمانروای آبخاز بودند. مدتی سلطان جلال الدین منکبرنی یا همان خوارزمشاه در بلاد گرجستان عنوان شاه آبخاز را داشت که به صورت ملک الملوک آبخاز و گرجیان نوشته شده است. در اواسط قرن نهم هجری دولت عثمانی به آبخاز لشکر کشید اراضی ساحلی آبخاز به ویژه سوخوم به پایگاه نظامی دولت عثمانی بدل شد. با ورود سپاهیان عثمانی ٫ دین اسلام در میان آبخازیان گسترش یافت ٬ اما مسیحیت نیز به همچنان به حیات خود ادامه داد آبخازیان در قرن دوازدهم هجری علیه دولت عثمانی دست به شورش زدند و لشکریان ترک را از دژ سوخوم بیرون راندند. سرانجام آبخازها در سال ۱۲۲۵ هجری (۱۸۱۰ میلادی) تحت الحمایگی دولت روسیه را پذیرفتند در سال ۱۲۸۳ هجری (۱۸۶۶ میلادی) آبخازها علیه دولت روسیه سر به شورش برداشتند و گروه کثیری از آنان که اغلب مسلمان بودند ٬ به ترکیه مهاجرت کردند. پس از جنگ روس و عثمانی در سالهای ۱۸۷۸-۱۸۷۷ میلادی (۱۲۹۵-۱۲۹۴ هجری) بار دیگر گروهی از آبخازها به شبه جزیره آناتولی مهاجرت کردند. سال ۱۹۲۱ میلادی حکومت شوروی در آبخاز مستقر شد و این سرزمین در فوریهٔ ۱۹۲۲ به صورت بخشی از گرجستان درآمد.

ترکیب قومی آبخاز متنوع است و در واقع آبخازها در سرزمین خود در اقلیت هستند در مورد شمار آبخازها اختلاف نظر وجود دارد ٬ آکینر شمار آن ها ۸۳٫۰۹۷ نفر و بنیگسن ۹۱٫۰۰۰ نفر نوشته اند(طبق آمار سال ۱۹۷۹). زبان آبخازی به گروه زبان های شمال باختری قفقاز تعلق دارد و شامل دو لهجه بزیب و گوائوتا است. بخشی از آبخازها مسلمان و اهل سنت هستند و تعدادی از آن ها در ترکیه سکونت دارند و از مهاجرین محسوب می شوند.