See also ebooksgratis.com: no banners, no cookies, totally FREE.

CLASSICISTRANIERI HOME PAGE - YOUTUBE CHANNEL
Privacy Policy Cookie Policy Terms and Conditions
Zespół Turnera - Wikipedia, wolna encyklopedia

Zespół Turnera

Z Wikipedii

 Zespół Turnera

(syndroma Turneri)
ICD-10:
Q96
Q96.0 Kariotyp 45,X
Q96.1 Kariotyp 46,X izo (Xq)
Q96.2 Kariotyp 46,X, z anormalnym chromosomem płciowym z wyjątkiem izo(Xq)
Q96.3 Mozaicyzm 45,X/46,XX lub 46,XY
Q96.4 Mozaicyzm 45,X/inne linie komórkowe z nieprawidłowym chromosomem płciowym
Q96.5 {{{X.5}}}
Q96.6 {{{X.6}}}
Q96.7 {{{X.7}}}
Q96.8 Inne warianty zespołu Turnera
Q96.9 Zespół Turnera, nie określony
Kariotyp 45,X0
Kariotyp 45,X0
Kariotyp kobiety z zespołem Turnera; w 70% komórek pacjentki stwierdzono kariotyp 45,X0, w pozostałych 30% obecny był izochromosom X zawierający podwójne długie ramię – 46,X i(Xq).
Kariotyp kobiety z zespołem Turnera; w 70% komórek pacjentki stwierdzono kariotyp 45,X0, w pozostałych 30% obecny był izochromosom X zawierający podwójne długie ramię – 46,X i(Xq)[1].
Dziewczynka z zespołem Turnera
Dziewczynka z zespołem Turnera

Zespół Turnera (ang. Turner's syndrome) – uwarunkowany genetycznie zespół wad wrodzonych spowodowany całkowitym lub częściowym brakiem jednego z chromosomów X we wszystkich komórkach organizmu lub w pewnej ich części. Występuje u 1 na 2500 urodzonych dziewczynek[2]. Najważniejsze cechy występujące u osób z zespołem Turnera to: niski wzrost, słabo zaznaczone cechy żeńskie i wrodzona dysgenezja gonad powodująca w większości przypadków bezpłodność.

Spis treści

[edytuj] Nazewnictwo

Spotykane nazwy zespołu to: zespół Turnera, zespół Ullricha (zwłaszcza w literaturze niemieckojęzycznej), zespół Ullricha-Turnera, zespół Szereszewskiego-Turnera (w krajach byłego Związku Radzieckiego), zespół szczątkowych jajników[3], zespół Morgagniego-Turnera-Albrighta, zespół Turnera-Albrighta, zespół Morgagniego-Szereszewskiego-Turnera-Albrighta.

Zespół Bonnevie-Ullricha[3] jest zarzuconym, historycznym terminem, stosowanym do określenia zespołu Turnera i zespołów wad wrodzonych o zbliżonym fenotypie u niemowląt, zanim poznano etiologię choroby.

Zespół Turnera u chłopców i mężczyzn[3], zespół pseudoturnerowski, rodzinny zespół Turnera, zespół Ullricha-Noonan, fenotyp turnerowski z normalnym kariotypem, to zarzucone, nieprawidłowe nazwy stosowane na określenie zespołu Noonan zanim ostatecznie nie poznano różnic w etiologii tych dwóch chorób.

Postać eunuchoidalna zespołu Turnera to zarzucona, nieprawidłowa nazwa zespołu Swyera[3].

[edytuj] Historia

Klasyczny opis zespołu[4] przedstawił w 1938 roku amerykański endokrynolog z Oklahomy, Henry Hubert Turner (1892-1970); od jego nazwiska jednostka chorobowa wzięła nazwę. Turner w swojej pracy opisał siedem młodych pacjentek z typowymi cechami zespołu (niski wzrost, płetwiasta szyja, hipogonadyzm, opóźniony wiek kostny), ale błędnie przyczynę choroby upatrywał w dysfunkcji przedniego płata przysadki. Jednak pojedyncze przypadki opisywane były już wcześniej przez europejskich lekarzy: Giovanni Battista Morgagni przypuszczalnie opisał przypadek pacjentki z monosomią chromosomu X już w 1768 roku[5]. U zmarłej niskorosłej kobiety stwierdził malformację nerek i dysgenezję gonad. W 1902 roku Otto Funke opisał przypadek piętnastoletniej dziewczynki z dysgenezją gonad, niskim wzrostem, niedojrzałością płciową, wrodzonym obrzękiem limfatycznym i płetwiastą szyją[6]. W 1925 roku w na spotkaniu Rosyjskiego Towarzystwa Endokrynologicznego klasyczne objawy zespołu u 25-letniej kobiety opisał Mikołaj Adolfowicz Szereszewski (1885-1961); w krajach byłego Związku Radzieckiego używa się nazwy zespół Szereszewskiego-Turnera. W 1929 roku na sympozjum Monachijskiego Towarzystwa Pediatrycznego inny opis choroby przedstawił Otto Ullrich (1894-1957)[7]; do dziś niekiedy spotyka się określenie zespołu Ullricha-Turnera (głównie w Niemczech). Spotyka się również (zwłaszcza w starszej literaturze) określenie zespół Bonnevie-Ullricha; Kristine Bonnevie, norweska biolożka, pracowała przypuszczalnie nad mysim modelem zespołu Noonan[8], a określenia zespołu Bonnevie-Ullricha (albo status Bonnevie-Ullrich) używano zwłaszcza w odniesieniu do dzieci z dodatkowymi wadami układu kostnego, mięśniowego i naczyniowego[3][9][10][11][12]. Pierwszeństwo w wyjaśnieniu genetycznych podstaw zespołu przypisuje się Charlesowi Fordowi i jego współpracownikom, którzy w 1959 roku w pracy na łamach Lancet opisali brak chromosomu X u 14-letniej dziewczynki z zespołem Turnera[13].

Na górę strony

[edytuj] Epidemiologia

Zespół Turnera jest jedną z najczęstszych aberracji chromosomowych. Ocenia się, ze występuje u 3% wszystkich ludzkich płodów. Jednakże tylko 1% spośród tych płodów dożywa porodu[14]. Tym samym, zespół Turnera odpowiada za około 7-10% spontanicznych poronień. Szczególnie duża liczba płodów z zespołem Turnera nie przeżywa pierwszego trymestru ciąży, co ilustrują wyniki badań prenatalnych: częstość zespołu Turnera wykrytego w amniocentezie (16. tydzień życia płodowego) szacuje się na 176:100 000, a w CVS (średnio 11. tydzień) 392:100 000[15].

Częstość zespołu Turnera szacuje się na 25-55:100 000 żywych urodzeń noworodków płci żeńskiej u rasy białej;[16][17][18] badanie na populacji japońskiej pozwoliło oszacować częstość zespołu Turnera w tej grupie na 70-210:100 000 urodzeń[19]. Przyjmując szacunkową częstość zespołu 1:2 000 - 1:2 500 urodzeń można obliczyć, że każdego roku w Polsce rodzi się około 100 dziewczynek dotkniętych zespołem Turnera[20], a liczbę chorych na tę chorobę w Polsce można szacować na około 10 tysięcy osób[21]. Na całym świecie liczba pacjentów z zespołem Turnera wynosi 1,5 miliona[22]. Istotny wpływ na częstość zespołu Turnera ma przerywanie ciąży po prenatalnym zdiagnozowaniu zespołu Turnera; duże badanie przeprowadzone w jedenastu krajach europejskich wykazało, że 66% tych ciąż było przerywanych, przy najwyższym wskaźniku aborcji po rozpoznaniu postawionym na podstawie badania USG (79%, w porównaniu z 42% przerwanych ciąż rozpoznanych kariotypowaniem)[15]. W Danii, gdzie w Århus znajduje się jeden z czołowych ośrodków badań nad zespołem Turnera, upowszechnianie wiedzy o zespole i możliwościach jego leczenia zmniejszyło częstość aborcji płodów zdiagnozowanych prenatalnie ze 100% w latach 1970-1980 do 60% w latach 1985-1988[1].

Na górę strony

[edytuj] Etiologia

Mapa chromosomu X; przedstawiono gęstość genów, ilość powtórzeń GC i SNP.
Mapa chromosomu X; przedstawiono gęstość genów, ilość powtórzeń GC i SNP.

Poza monosomią chromosomu X zespół Turnera może być też spowodowany strukturalnymi zmianami jednego chromosomu X. Możliwe są następujące aberracje chromosomalne skutkujące fenotypem zespołu Turnera:

  • monosomia chromosomu X (oznaczana 45,X albo 45,XO)
  • częściowa lub całkowita delecja krótkiego ramienia chromosomu X (delXp)
  • całkowita delecja długiego ramienia chromosomu X (delXq)
  • izochromosom długiego ramienia chromosomu X (i(Xq))
  • chromosom pierścieniowy (kolisty, ring-chromosome, r(X))
  • chromosom markerowy (46,X+m)
  • mozaicyzm, czyli obecność więcej niż dwóch linii komórkowych u jednej osoby, najczęściej 45,X/46,XX i 45,X/46,XY.

W zależności od wielkości zmian objawy kliniczne są zróżnicowane i nie wszystkie występują. W wypadku mozaicyzmu też może nie występować pełne spektrum objawów.
Niektórzy badacze sugerują, że "czysty" kariotyp 45,X warunkuje letalny zespół i płody o takim kariotypie są ronione przez matki[23][24][25]. Hipotezę tą potwierdzają badania kariotypu komórek innych niż limfocyty na obecność mozaicyzmu[15].

Częstość poszczególnych aberracji chromosomalnych u pacjentów z fenotypem zespołu Turnera w populacji duńskiej według danych Danish Cytogenetic Central register (DCCR) w latach 1970-2002[15]
Kariotyp Częstość w okresie prenatalnym Częstość w okresie postnatalnym
45,X 64% 47%
45,X/46,XX 22% 17%
45,X/46,XX, i(Xq);
46,X,i(Xq)
45,X/46,X,i(Xq)/47,X,i(Xq),i(Xq)
i inne warianty		 4% 12%
45,X/46,X,del(X);
46,X,del(X)		 7% 8%
45,X/46,XX/47,XXX;
45,X/47,XXX;
45,X/46,XX/47,XXX/48,XXXX		 2% 5%
45,X/46,X,r(X) <1% 6%
45,X/46,XY 3%
Inne warianty z
obecnością części chromosomu Y		 3%

Na górę strony

[edytuj] Patofizjologia

Zmapowanie chromosomu X i poznanie części jego genów stworzyło możliwość powiązania niektórych cech zespołu Turnera z zaburzeniem funkcji określonych genów. Okazało się również, że zmienność obrazu cytogenetycznego przekłada się na zmienność fenotypu pacjentek z zespołem Turnera, co ma istotne znaczenie w prognozowaniu przebiegu choroby.

Geny mające udział w patogenezie zespołu Turnera
Gen Locus Mechanizm patogenetyczny Cechy fenotypu OMIM
SHOX (PHOG) Xpter-p22.32 Haploinsuficjencja[26] Niskorosłość i wady kończyn
(zniekształcenia kłykci przyśrodkowych, deformacja Madelunga,
koślawość łokci)[27][28]		 OMIM 312865
ODG2 (BMP15) Xp11.2 Haploinsuficjencja Nieprawidłowy rozwój gonad OMIM 300247
Putative lymphogenic gene Xp11.4-21.1 Haploinsuficjencja Rozwój obrzęków limfatycznych i płetwistości szyi[29][30] .
GBY Y  ? Nowotworzenie w dysgenetycznych gonadach (gonadoblastoma)[31] OMIM 424500
VSPA Xp22.33 Haploinsuficjencja Ograniczenie zdolności neurokognitywnych[32] OMIM 313000
STS Xp22.3 Haploinsuficjencja Ograniczenie zdolności neurokognitywnych[33]
NLGN4X Xp22.3 Haploinsuficjencja Ograniczenie zdolności neurokognitywnych[33]

ODG2 - ovarian dysgenesis 2
BMP 15 - bone morphogenetic protein 15
SHOX - short stature homeobox
VSPA – visuospatial/perceptual abilities gene
ODG2 – ovarian dysgenesis, hypergonadotropic, X linked
SOX3 – sex determining box 3 gene
GBY – gonadoblastoma locus on the Y chromosome
PHOG – pseudoautosomal homeobox-containing osteogenic gene

Na górę strony

[edytuj] Czynniki ryzyka

Czynniki ryzyka wystąpienia zespołu Turnera u dziecka są słabo poznane. Wiadomo, że częstość zespołu u dziecka nie ma związku z wiekiem matki, jak w trisomii 21, 18 czy 13[34]. Niektórzy autorzy stwierdzili odwrotnie proporcjonalną zależność między wiekiem matki a ryzykiem wystąpienia zespołu Turnera u dziecka[35]. Sugerowano związek między alkoholizmem u ojca a wystąpieniem monosomii chromosmomu X u dziecka, ale ostatnie badania nie potwierdziły tej hipotezy[36].

Na górę strony

[edytuj] Objawy i przebieg

[edytuj] Objawy w okresie prenatalnym

99% płodów z zespołem Turnera ulega spontanicznemu poronieniu. W badaniu USG w 13.-14. tygodniu ciąży i w autopsji martwych płodów można stwierdzić obecność wodniaka w okolicy karkowej (hygroma nuchae); hipotezę głoszącą, że przyczyną obrzęku jest zaburzenie rozwoju układu chłonnego tej okolicy[37], potwierdziły badania histologiczne[38], immunologiczne[39] i scyntygraficzne[40] dowodzące hipoplazji naczyń chłonnych odprowadzających chłonkę do żył szyjnych, a także do żył kończyn dolnych, miednicy i przestrzeni zaotrzewnowej[40].

[edytuj] Budowa ciała

Jedną z najważniejszych cech zespołu jest niski wzrost, występujący w blisko 100% przypadków zespołu[15]. Zespół Turnera w krajach zachodnich jest najczęstszą, po konstytucyjnie niskim wzroście i rodzinnym niskim wzroście, przyczyną niskorosłości u dziewczynek[41]. Średni ostateczny wzrost osiągany przez pacjentki z zespołem Turnera wynosi 143 cm i jest o około 20 cm niższy niż przeciętna wzrostu kobiet w danej populacji[20]. Tempo wzrastania w dzieciństwie jest wolniejsze i nie obserwuje się skoku pokwitaniowego; zwolnienie szybkości wzrostu można stwierdzić już w 18. miesiącu życia[15]. Zakończenie wzrastania jest opóźnione i przypada na 20.-21. rok życia[20]. Proporcje ciała chorych są nieprawidłowe: budowa ciała jest krępa, szyja jest krótka, a kończyny dolne skrócone w stosunku do długości tułowia.

[edytuj] Dysgenezja gonad

W zdecydowanej większości przypadków (80-90%)[15] pacjentki z zespołem Turnera mają dysgenetyczne gonady. Mają one postać pasm łącznotkankowych długości 2-3 cm i szerokości około 0,5 cm. Nie pełnią one właściwej jajnikom funkcji, stąd mówi się o pierwotnej niewydolności jajników (infantylizmie płciowym). Objawia się ona:

W części przypadków (10-20%)[20]; 40% wśród pacjentek z mozaicyzmem 45,X/46,XX[41]) czynność jajników jest częściowo zachowana: występuje menarche, ale po kilku- kilkunastu miesiącach cykle zanikają. Rzadko kobiety z zespołem Turnera mają zachowaną czynność jajników, prawidłowo wykształcają drugorzędowe cechy płciowe i są płodne.

Inne pierwszorzędowe cechy płciowe u kobiet z zespołem Turnera są prawidłowo wykształcone, aczkolwiek macica jest mała z drobną szyjką, a pochwa jest stosunkowo wąska. Może to, wspólnie ze zmianami atroficznymi śluzówki wskutek niedoboru estrogenów, implikować dyspareunię[41].

[edytuj] Cechy dysmorficzne

Poduszeczkowaty obrzęk stóp u dziewczynki z zespołem Turnera.
Poduszeczkowaty obrzęk stóp u dziewczynki z zespołem Turnera[1].
Pacjentka z zespołem Turnera przed operacją i tuż po operacji plastycznej mającej na celu skorygowanie płetwastości szyi.
Pacjentka z zespołem Turnera przed operacją i tuż po operacji plastycznej mającej na celu skorygowanie płetwastości szyi[1].

W zespole Turnera spotyka się charakterystyczne cechy o charakterze małych wad wrodzonych (anomalii, cech dysmorficznych); zwykle u jednego pacjenta występuje kilka takich cech, nie spotyka się natomiast wszystkich cech u jednej osoby. Te charakterystyczne cechy fenotypowe to:

[edytuj] Wady narządów wewnętrznych

[edytuj] Wady układu krążenia

U około 23-40% chorych z zespołem Turnera występują wrodzone wady serca[42]. Większość z tych wad dotyczy lewego serca; najczęstszą wadą jest dwupłatkowa zastawka aorty i koarktacja aorty. Stwierdzono ponadto trzykrotnie większe ryzyko wystąpienie nadciśnienia tętniczego u chorych z zespołem Turnera[43]. Częstość poszczególnych malformacji sercowo-naczyniowych określona na dużych grupach pacjentek z zespołem Turnera przedstawiona jest w tabeli.

Częstość malformacji sercowo-naczyniowych u pacjentek z zespołem Turnera
Wada Częstość
Koarktacja aorty 6,9%[44]
10%[45]
12,5%[46]
14%[47]
Poszerzenie aorty wstępującej 2,9%[44]
6%[48]
12,5%[46]
Hipoplazja łuku aorty 2,5%[46]
Dwupłatkowa zastawka aorty 12,5%[44]
14%[45][47]
17,5%[46]
34%[48]
Wypadanie płatka zastawki mitralnej lub fala zwrotna przez zastawkę 0,6%[45]
2%[47]
5%[46]
6%[48]
8,9%[44]
Przerwanie ciągłości żyły głównej dolnej z jej kontynuacją drogą żyły nieparzystej 2,5%[46]
Dekstrapozycja serca 0,6%[45]
2,5%[46]
Stenoza i (lub) niewydolność zastawki aortalnej 3,2%[44]
6%[47]
11%[45]
Częściowy nieprawidłowy płucny spływ żylny 0,5%[47]
0,6%[45]
2,9%[44]
Ubytek przegrody międzykomorowej 0,5%[44]
Ubytek przegrody przedsionkowo-komorowej 0,2%[44]
5%[47]
Nieprawidłowości zastawki pnia płucnego (stenoza, fala zwrotna) 1%[45]
Przetrwały przewód tętniczy 0,5%[47]
1%[45]

[edytuj] Wady układu moczowego

W zespole Turnera częste (25-43% populacji) są wrodzone anomalie nerek: nerka podkowiasta (10-16%)[42], zdwojenie układu moczowego (5-11%)[42], anomalie ułożenia nerek (6-8%)[42], ektopia nerki (2,5-3,5%)[42] torbielowatość nerek, jednostronna agenezja nerki(2-5%[42][49][50]).

[edytuj] Rozwój umysłowy

Rozwój psychiczny jest zwykle prawidłowy. Opóźnienie umysłowe stwierdza się tylko u około 5% chorych[20]. Nierzadkie są natomiast zaburzenia osobowości, instynktu poznawczego, rozwoju emocjonalnego. Jakość życia chorych jest obniżona zwłaszcza w związku z ich niskorosłością; stwierdzono, że wprowadzenie leczenia hormonem wzrostu znacznie poprawia komfort życia pacjentek[34].

[edytuj] Współistniejące choroby

Genetyczny defekt związany z monosomią chromosomu X albo innymi aberracjami chromosomalnymi w zespole Turnera przypuszczalnie sprzyja częstszemu występowaniu niektórych chorób.

[edytuj] Choroby tarczycy

W porównaniu ze zdrową populacją, pacjentki z zespołem Turnera częściej chorują na autoimmunologiczne choroby tarczycy, zwłaszcza na zapalenie tarczycy Hashimoto. Niedoczynność tarczycy stwierdzono u 15-30% chorych[41][51]. Jeszcze większy odsetek chorych z zespołem Turnera ma podwyższone poziomy przeciwciał anty-TPO i antytyreoglobulinowych w osoczu (35-75%). Stwierdzono korelację między występowaniem chorób z autoimmunizacji a kariotypem z izochromosomem X[52].

[edytuj] Nietolerancja glukozy

W grupie chorych jaką stanowią pacjentki z zespołem Turnera zapadalność na cukrzycę typu 2 jest 2 do 4 razy większa niż w zdrowej populacji.

[edytuj] Choroby przewodu pokarmowego

W okresie noworodkowym i niemowlęcym u dziewczynek z zespołem Turnera częste są problemy z karmieniem, refluks żołądkowo-przełykowy i niechęć do ssania, zarówno u dzieci karmionych piersią jak i butelką. Przypuszcza się, że jest to związane z anatomicznymi różnicami w budowie części ustnej gardła oraz jej niedojrzałości mięśniowej[53]. Kobiety z zespołem Turnera dwukrotnie częściej zapadają na wrzodziejące zapalenie jelita grubego i chorobę Leśniowskiego-Crohna. Częstsze jest także występowanie teleangiektazji ściany jelita i celiakii. We włoskiej populacji częstość celiakii w grupie pacjentek z zespołem Turnera oceniono na 6,4%, podczas gdy w zdrowej populacji częstość choroby wynosi 0,55%[54]. Podwyższony poziom przeciwciał IgA skierowanych przeciwko gliadynie i antygenom endomysium wystepują u większej grupy pacjentek[41]. Ryzyko wystąpienia marskości wątroby u pacjentek z zespołem Turnera jest do 5 razy wyższe niż w ogóle populacji[55]. Przynajmniej w części ma to związek z częstszym występowaniem pierwotnej marskości żółciowej u pacjentek z zespołem Turnera[56].

[edytuj] Dolegliwości otolaryngologiczne

Wrodzone anomalie twarzoczaszki i trąbki Eustachiusza upośledzają wentylację ucha środkowego i prawdopodobnie ten mechanizm odpowiada za zwiększoną częstość zapaleń ucha środkowego u pacjentek z zespołem Turnera. Istotne znaczenie może mieć opóźnienie wzrostu kości skroniowej u tych chorych[57]. Z wiekiem zwiększa się częstość niedosłuchu i poważnego upośledzenia słuchu do głuchoty włącznie, sięgająca nawet 60%[15]. Ubytek słuchu ma charakter czuciowy i manifestuje się obniżeniem progu czucia słuchowego; może wystąpić już w wieku 6 lat[57]. Często występują też problemy z mową, być może związane z malformacjami podniebienia i żuchwy.

[edytuj] Osteoporoza

Osteoporoza jest stwierdzana u większości pacjentek z zespołem Turnera, zwłaszcza u chorych nieleczonych hormonem wzrostu. Nie stwierdzono zależności między kariotypem a częstością złamań kości, która niezależnie od rodzaju aberracji jest stała i sięga nawet kilkudziesięciu procent[20]. Przyczyn redukcji masy kostnej i zmian osteoporotycznych upatruje się w niskim stężeniu estrogenów, hormonu wzrostu i IGF1 w surowicy.

[edytuj] Otyłość

W zespole Turnera stwierdza się predyspozycję do otyłości, przypuszczalnie mającą związek z niedoborem estrogenów.

[edytuj] Nowotwory

Nie wykazano częstszej zapadalności pacjentek z zespołem Turnera na raka sutka, jajnika i trzonu macicy. W przypadku chorych z mozaicyzmem z obecnością chromosomu Y wyższe jest ryzyko zachorowania na nowotwory złośliwe gonad (gonadoblastoma, dysgerminoma). Ryzyko szacuje się na 7 do 30%[31]. Sugerowano wprowadzenie badań przesiewowych z użyciem cytometrii przepływowej lub metod hybrydyzacji DNA u wszystkich dziewczynek z kariotypem 45,X w celu wykluczenia obecności linii komórkowych z obecnym chromosomem Y[58]. Spośród innych nowotworów stwierdzono znacząco częstsze występowanie raka jelita grubego, co prawdopodobnie wynika z niedoborów estrogenów; hormonalna terapia zastępcza redukuje ryzyko[59].

Na górę strony

[edytuj] Korelacja genotyp-fenotyp

Częstość poszczególnych nieprawidłowości w spektrum zespołu Turnera; dane wg Sybert.
Częstość poszczególnych nieprawidłowości w spektrum zespołu Turnera; dane wg Sybert.[41]
Kariotyp 45,X

Klinicznie u pacjentek z czystą monosomią chromosomu X cechy zespołu są nasilone. Stwierdza się niskorosłość, nieprawidłowe proporcje ciała, deformacje układu kostnego, zaburzenia słuchu, dysgenezję gonad. Częste są wady serca, nerek i układu limfatycznego. Rozwój umysłowy jest zazwyczaj w normie[41][15][20].

Kariotyp mozaikowy z linią komórkową zawierającą chromosom Y

W przypadku obecności chromosomu Y (kariotypy 45,X/46,XY, 45,X,Yvar lub 45,X,Ydel) znacznie zwiększone jest ryzyko gonadoblastoma (10-30%) i nieco mniej dysgerminoma[60]. W przypadku stwierdzenia takiego kariotypu w badaniu cytogenetycznym należy usunąć operacyjnie dysgenetyczne jajniki. Fenotyp jest zróżnicowany, mogą rozwinąć się objawy wirylizacji takie jak nadmierne owłosienie, obojnactwo prawdziwe lub rzekome, spodziectwo[15][20]. Częste są malformacje sercowo-naczyniowe i nerek, rzadkie jest opóźnienie umysłowe.

Delecja krótkiego ramienia chromosomu X

W całkowitej delecji Xp fenotyp pacjentek jest zbliżony do fenotypu monosomii X. Stwierdza się niskorosłość, wady układu kostnego, malformacje układu sercowo-naczyniowego, limfatycznego i nerek[41]. Może wystąpić samoistne pokwitanie i miesiączkowanie, niekiedy kobiety z delecją Xp są płodne[61].

Delecja długiego ramienia chromosomu X

U większości pacjentek stwierdza się pierwotny brak miesiączki, docelowy wzrost chorych w około połowie przypadków jest w normie. Fenotyp tych pacjentek jest zmienny i często nie stwierdza się charakterystycznych dla zespołu Turnera objawów.

Izochromosom długich ramion

Pacjentki z kariotypem 46,X,i(X) mają nietypowy dla zespołu Turnera fenotyp. Zdecydowanie większe jest u nich ryzyko wystąpienia chorób autoimmunologicznych, przewlekłego limfocytarnego zapalenia tarczycy Hashimoto, wrzodziejącego zapalenia jelita grubego lub choroby Crohna[20]. Stosunkowo rzadko mają malformacje układu sercowo-naczyniowego i nerek, w większości przypadków rozwój umysłowy jest prawidłowy[41].

Chromosom kolisty

W przypadku małych chromosomów kolistych (powstających z utratą znacznej częsci materiału genetycznego chromosomu X; kariotyp 46,X,r(X)) rozwija się fenotyp podobny do tego u pacjentek z monosomią X, ale z bardzo dużą częstością wad wrodzonych serca i nerek i częstym opóźnieniem umysłowym. Niekiedy występuje spontaniczne menarche i płodność[20].

[edytuj] Rozpoznanie

Dziewczynka z zespołem Turnera. Dzieci z zespołem Turnera rozwijają się początkowo prawidłowo i często sprawiają wrażenie zupełnie zdrowych, dopóki nie stwierdzi się u nich zbyt wolnego tempa wzrastania. Dlatego właściwe rozpoznanie może nastąpić późno.
Dziewczynka z zespołem Turnera[1]. Dzieci z zespołem Turnera rozwijają się początkowo prawidłowo i często sprawiają wrażenie zupełnie zdrowych, dopóki nie stwierdzi się u nich zbyt wolnego tempa wzrastania. Dlatego właściwe rozpoznanie może nastąpić późno.

[edytuj] W okresie prenatalnym

Rozpoznanie zespołu Turnera można postawić już w okresie prenatalnym. W badaniu USG można stwierdzić obecność uogólnionego obrzęku płodu, torbielowatego wodniaka szyi (cystic hygroma), wrodzonych malformacji serca i (lub) układu moczowego. Nieprawidłowy jest również wynik pomiaru przezierności fałdu karkowego (ang. nuchal translucency, NT); wykazano, że wartość NT jest wprost proporcjonalna do ryzyka wystąpienia zespołu Turnera u dziecka[62]. Diagnostyczny jest także wynik tzw. testu potrójnego (gonadotropina kosmówkowa, nieskoniugowany estriol, alfa-fetoproteina). Testem potwierdzenia jest oznaczenie kariotypu płodu. Prenatalne wykrycie zespołu Turnera u płodu nie zmienia rokowania i dziecko zdiagnozowane po urodzeniu ma taką samą oczekiwaną długość życia[41].

Ilość rozpoznań zespołu Turnera prenatalnych i postnatalnych według danych Danish Cytogenetic Central Register w latach 1970-1993. Widoczny wzrost ilości rozpoznań w ostatnich latach, przypisywany upowszechnieniu badań prenatalnych.
Ilość rozpoznań zespołu Turnera prenatalnych i postnatalnych według danych Danish Cytogenetic Central Register w latach 1970-1993. Widoczny wzrost ilości rozpoznań w ostatnich latach, przypisywany upowszechnieniu badań prenatalnych[63].
Ilość żywych urodzeń a ilość rozpoznań według danych Danish Cytogenetic Central Register w latach 1970-1993. Rozbieżność wynika po części z faktu poronień części płodów z zespołem Turnera, a także planowo wykonywanych zabiegów aborcji. W ostatnich latach ilość zabiegów przerywania ciąży spadła.
Ilość żywych urodzeń a ilość rozpoznań według danych Danish Cytogenetic Central Register w latach 1970-1993. Rozbieżność wynika po części z faktu poronień części płodów z zespołem Turnera, a także planowo wykonywanych zabiegów aborcji. W ostatnich latach ilość zabiegów przerywania ciąży spadła[63].

[edytuj] W okresie postnatalnym

W okresie noworodkowym i niemowlęcym rozpoznanie jest stawiane najczęściej na podstawie poduszeczkowatych obrzęków stóp i dłoni oraz fałdu skóry karku, pozostałości wodniaka szyi in utero. Te charakterystyczne cechy pozwalają na wykrycie zespołu Turnera w 1/5 do 1/3 przypadków[41]. Podkreśla się fakt, że u każdej dziewczynki, u której stwierdza się wrodzony obrzęk lub koarktację aorty lub hipoplazję lewego przedsionka serca powinno się wykonać diagnostykę w kierunku aberracji chromosomu X. Około 1/3 pacjentek diagnozuje się w późniejszym dzieciństwie z powodu niedoborów wzrostu. Pozostałe zgłaszają się do lekarza z powodu braku pokwitania lub niemożności zajścia w ciążę. Każda kobieta, szczególnie niska, z pierwotnym lub wtórnym brakiem miesiączki, powinna mieć wykonane badania w kierunku zespołu Turnera[41].
Wczesne rozpoznanie zespołu Turnera ma znaczenie ze względu na możliwość wczesnego wykrycia i leczenia wad wrodzonych, optymalizację czasu rozpoczęcia terapii hormonalnej hormonem wzrostu i estrogenami, a także wczesne objęcie pacjentki i jej rodziny opieką lekarza i psychologa. W Stanach Zjednoczonych średni wiek postawienia diagnozy u dzieci wynosił 7,7 roku ± 5,4 lat[64]. W innym badaniu przeprowadzonym w Belgii mediana wieku pacjentek w momencie diagnozy wynosiła 6,6 lat; pacjentki z kariotypem 45,X diagnozowano wcześniej[65].

Na górę strony

[edytuj] Leczenie

Leczenie przyczynowe w zespole Turnera jest niemożliwe, jednak odpowiednio wczesne wdrożenie leczenia objawowego może jednak w znaczący sposób poprawić jakość życia chorych. Najważniejszymi kierunkami leczenia pacjentek z rozpoznaną aberracją chromosomu X są:

  • wykrycie i leczenie wad wrodzonych, zwłaszcza wad serca i układu moczowego;
  • leczenie niskorosłości hormonem wzrostu;
  • hormonalna terapia zastępcza indukująca dojrzewanie.

Terapię estrogenową u pacjentek z zespołem Turnera wprowadzono w USA już w latach 30. Badania nad zastosowaniem rekombinowanego hormonu wzrostu w terapii niskorosłości w zespole Turnera zapoczątkowano w 1983 roku; FDA zaaprobowała tę terapię w 1997 roku[66]. Obecnie jest to standard leczenia i jako taki refundowany jest przez państwo: obliczono, ze koszt terapii rekombinowanym hormonem wzrostu w przeliczeniu na 1 cm oszacowanej różnicy wzrostu uzyskanej leczeniem wynosi 29 000 $[67]. W Polsce rozporządzeniem Ministra Zdrowia wpisano leczenie zespołu Turnera hormonem wzrostu na listę wysokospecjalistycznych procedur medycznych w 2000 roku[68]. Umożliwiło to objęcie sfinansowanym przez budżet państwa leczeniem w wyspecjalizowanych placówkach większości pacjentek z zespołem Turnera.

[edytuj] Terapia hormonem wzrostu

Uważa się, że leczenie niskorosłości podawaniem hormonu wzrostu należy rozpocząć, gdy wartości wzrostu pacjentki znajdą się poniżej 5. percentyla na siatce centylowej dla zdrowej populacji[57]. Leczenie powinien prowadzić endokrynolog dziecięcy; nie ustalono, od kiedy można zacząć leczenie, są doniesienia o rozpoczęciu leczenia już od 2. roku życia. U dziewczynek poniżej 9-12 roku życia leczenie prowadzi się samym hormonem wzrostu w zalecanej dawce 0,05 mg/dzień, u starszych pacjentek w wieku powyżej 9-12 lat lub u tych, u których leczenie wdrożono gdy ich wzrost mieścił się dużo poniżej 5 percentyla na siatce centylowej, zaleca się podawanie hormonu wzrostu wraz z oxandrolonem[57]. Najnowsze badania wskazują, że w terapii promocji wzrostu łączenie hormonu wzrostu i estrogenów nie daje korzystnego efektu[69].

[edytuj] Indukcja dojrzewania

Terapię estrogenową należy wprowadzić w odpowiednim czasie, biorąc pod uwagę wiek w którym kobiety w rodzinie pacjentki zwykle rozpoczynały pokwitanie. W celu wykluczenia opóźnionego dojrzewania płciowego należy oznaczyć poziom gonadotropin. Terapię estrogenową należy także skoordynować z terapią hormonem wzrostu, by zminimalizować niekorzystne działanie estrogenów na wzrost kości długich. W celu wywołania i ustalenia fizjologicznych cyklów miesięcznych, po 12-24 miesiącach terapii estrogenowej podaje się hormon ciałka żółtego w postaci medroksyprogesteronu.

Na górę strony

[edytuj] Opieka nad chorymi

Złożoność i różnorodność problemów klinicznych związanych z fenotypem zespołu Turnera jest powodem, dla którego pacjentki powinny zostać objęte wszechstronną opieką specjalistów i poddawane regularnym badaniom przesiewowym w kierunku chorób, których ryzyko jest u nich zwiększone. Najważniejsze kierunki profilaktyki chorób w zespole Turnera to[41]:

  • dokładne badanie fizykalne po postawieniu rozpoznania, mające na celu wykrycie ewentualnych wad wrodzonych;
  • echokardiografia i badanie kardiologiczne w celu wykluczenia wad wrodzonych układu krwionośnego, powtarzane co 3-5 lat od momentu postawienia diagnozy; pomiar ciśnienia tętniczego przynajmniej raz w roku;
  • badanie USG nerek jednorazowo po postawieniu rozpoznania, wykluczające ewentualne wrodzone malformacje układu moczowego;
  • testy czynnościowe tarczycy, po postawieniu rozpoznania i ponownie, w okresie pokwitania i po osiągnięciu dorosłości: poziom TSH oraz całkowitego i wolnego T4;
  • badanie audiologiczne, po postawieniu diagnozy i ponownie po osiągnięciu wieku dorosłości, w dzieciństwie i okresie pokwitania opcjonalnie;
  • badanie okulistyczne po postawieniu rozpoznania;
  • badanie poziomu lipidów w osoczu w życiu dorosłym;
  • testy czynnościowe wątroby w życiu dorosłym;
  • skrining w kierunku cukrzycy, opcjonalnie w zależności od objawów klinicznych;
  • testy czynnościowe jajników, od momentu rozpoznania;
  • badanie wskaźników wzrostu, do osiągnięcia ostatecznej wysokości ciała;
  • ocena rozwoju psychoruchowego od postawienia diagnozy i ocena zdrowia psychicznego w życiu dorosłym;
  • kontrola masy ciała, o ile istnieje taka potrzeba;
  • u chorych z kariotypem wykazującym obecność fragmentu chromosomu Y w celu uniknięcia ryzyka rozwoju rozrodczaka zarodkowego zalecana jest całkowita gonadektomia; w razie gdy pacjentka lub jej opiekunowie nie wyrażą zgody na interwencję chirurgiczną, zaleca się przezpochwowe USG powtarzane w regularnych odstępach czasu.

Na górę strony

[edytuj] Płodność i problemy planowania rodziny

Według ostatnich badań nad medycznymi i psychosocjologicznymi problemami kobiet z zespołem Turnera, wykorzystanie technik wspomaganego rozrodu, w tym możliwości krioprezerwacji tkanki jajników i niedojrzałych oocytów, jest jednym z ich głównych problemów życiowych[70][71][72][73][74].

Przypisy

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Johannes Nielsen, Rune W. Naeraa, members of Turner contact groups in Denmark: [http://www.aaa.dk/TURNER/ENGELSK/TURN_ORI.HTM#baby Turner's syndrome and Turner contact groups]. 1991. [dostęp 2 sierpnia 2007].
  2. ↑ National Institutes of Health: Clinical Features of Turner syndrome. 2004. [dostęp 2006-07-17].
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Walenty Hartwig (red.): Endokrynologia kliniczna, tom I. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1978. 
  4. ↑ Turner, HH. A syndrome of infantilism, congenital webbed neck, and cubitus valgus. Endocrinology (Baltimore). 23, 566-574. 1938.
  5. ↑ XLVII. W: Giovanni Battista Morgagni: Epistola anatomica medica. 1768, ss. art. 20. 
  6. ↑ Funke, O. Pterygium colli. Dtsch Z Chir, 63, 162-167. 1902.
  7. ↑ Ullrich, O. Über typische Kombinationsbilder multipler Abartungen. Zeitschrift für Kinderheilkunde (Berlin). 49, 271. 1930.
  8. ↑ Bonnevie, K. Die vererbbaren Kopf- und Fußanomalien der Little und Baggschen Mäuserasse in ihrer embryologischen Bedingtheit. Molecular and General Genetics. 62, 1, 73-84. 1932.
  9. ↑ Schönenberg, H. Zur Diagnose und Differentialdiagnose des Status Bonnevie-Ullrich. European Journal of Pediatrics. 70, 4. 1951.
  10. ↑ Petersen, GA. Zur Kasuistik des „Status Bonnevie-Ullrich”. European Journal of Pediatrics. 61, 1. 1939.
  11. ↑ Freund, J. Zur Phätogenese des Status Bonnevie-Ullrich. European Journal of Pediatrics. 77, 5. 1956.
  12. ↑ Uhlig, H. Klinische Betrachtungen zum Status Bonnevie-Ullrich. European Journal of Pediatrics. 72, 1. 1952.
  13. ↑ Ford, CE, Jones, KW, Polani, P, de Almeida, JC, Briggs, JH. A sex-chromosome anomaly in a case of gonadal dysgenesis (Turner's syndrome). Lancet, 1, 711-713. 1959. PMID 13642858.
  14. ↑ Stratakis, CA, Rennert, OM. Turner syndrome: molecular and cytogenetics, dysmorphology, endocrine, and other clinical manifestations and their management. Endocrinologist, 4, 442–453. 1994.
  15. ↑ 15,00 15,01 15,02 15,03 15,04 15,05 15,06 15,07 15,08 15,09 15,10 15,11 15,12 15,13 15,14 15,15 15,16 15,17 Gravholt CH. Epidemiological, endocrine and metabolic features in Turner syndrome. European Journal of Endocrinology, 151, 657–687. 2004. PMID 16544046.
  16. ↑ Jacobs PA, Melville M, Ratcliffe S, Keay AJ, Syme J. A cytogenetic survey of 11,680 newborn infants. Ann Hum Genet. 37, 359-76. 1974. PMID 4277977.
  17. ↑ Hook EB, Warburton D. The distribution of chromosomal genotypes associated with Turner's syndrome: livebirth prevalence rates and evidence for diminished fetal mortality and severity in genotypes associated with structural X abnormalities or mosaicism. Hum Genet. 64, 24-27. 1983. PMID 6683706.
  18. ↑ Nielsen J, Wohlert M. Chromosome abnormalities found among 34,910 newborn children: results from a 13-year incidence study in Arhus, Denmark. Hum Genet. 87, 81-83. 1991. PMID 2037286.
  19. ↑ Prevalence of Turner syndrome in Japan. W: Imaizumi K, Kuroki Y: Basic and clinical approach to Turner syndrome. Hibi I, Takano K (red.). Amsterdam: Excerpta Medica, 1993, ss. 3-6. 
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 20,3 20,4 20,5 20,6 20,7 20,8 20,9 Łącka, K. Zespół Turnera – korelacja pomiędzy kariotypem a fenotypem. Endokrynologia Polska. 56, 6, 986-983. 2005. PMID 16821224.
  21. ↑ Wiśniewski, A, Romer, TE. Zespół Turnera. IMED Standardy Medyczne.
  22. ↑ Tabor A, Starzyk J, Schlegel-Zawadzka M. Interdisciplinary nature of the integrated care model for children with Turner Syndrome. Probl Hig Epidemiol 2006; 87 (4), 372-381
  23. ↑ Kelly, TE, Ferguson, JE, Golden, W. Survival of fetuses with 45,X: an instructive case and an hypothesis. Am J Med Genet. 42, 6, 825-826. 1992. PMID 1554022.
  24. ↑ Held, KR, Kerber, S, Kaminsky, E, Singh, S, Goetz, P, Seemanova, E, Goedde, HW. Mosaicism in 45,X Turner syndrome: does survival in early pregnancy depend on the presence of two sex chromosomes?. Human Genetics, 88, 288–294. 1992. PMID 1733830.
  25. ↑ Fernandez, R, Mendez, J, Pasaro, E. Turner syndrome: a study of chromosomal mosaicism. Human Genetics, 98, 29–35. 1996. PMID 8682502.
  26. ↑ Ogata, T. SHOX haploinsufficiency and its modifying factors. J Pediatr Endocrinol Metab. Suppl, 5, 1289-94. 2002. PMID 12510982.
  27. ↑ Ellison, JW, Wardak, Z, Young, MF, Gehron, Robey, P, Laig-Webster, M, Chiong, W. PHOG, a candidate gene for involvement in the short stature of Turner syndrome. Human Molecular Genetics. 6, 8, 1341-1347. 1997. PMID 9259282.
  28. ↑ Clement-Jones, M, Schiller, S, Rao, E, Blaschke, RJ, Zuniga, A, Zeller, R, Robson, SC, Binder, G, Glass, I, Strachan, T, Lindsay, S, Rappold, GA. The short stature homeobox gene SHOX is involved in skeletal abnormalities in Turner syndrome. Human Molecular Genetics. 9, 5, 695-702. 2000. PMID 10749976.
  29. ↑ Bouchera, CA, Sargenta, CA, Ogatab, T, Affara, NA. Breakpoint analysis of Turner patients with partial Xp deletions: implications for the lymphoedema gene location. J Med Genet. 38, 591-598. 2001. PMID 11546827.
  30. ↑ Berdahl, LD, Wenstrom, KD, Hanson, JW. Web neck anomaly and its association with congenital heart disease. Am J Med Genet. 56, 3, 304-307. 1995. PMID 7778596.
  31. ↑ 31,0 31,1 Gravholt, CH, Fedder, J, Naeraa, RW, Müller, J, Fisker, S, Christiansen, JS. Occurrence of gonadoblastoma in females with Turner syndrome and Y chromosome material: a population study. J Clin Endocrinol Metab, 85, 3199-3202. 2000. PMID 10999808.
  32. ↑ Ross, JL, Roeltgen, D, Kushner, H, Wei, F, Zinn, AR. The Turner syndrome-associated neurocognitive phenotype maps to distal Xp. Am J Hum Genet. 67, 3, 672-681. 2000. PMID 10931762.
  33. ↑ 33,0 33,1 Zinn AR, Roeltgen D, Stefanatos G, Ramos P, Elder FF, Kushner H, Kowal K, Ross JL. A Turner syndrome neurocognitive phenotype maps to Xp22.3. Behav Brain Funct. 3, 24. 2007. PMID 17517138.
  34. ↑ 34,0 34,1 Romer TE, Walczak M, Lewiński A, Roszkowska-Blaim M i wsp. Ogólnopolski program leczenia niedoboru wzrostu u dzieci i młodzieży w następstwie somatotropinowej niedoczynności przysadki, zespołu Turnera i przewlekłej niewydolności nerek, przez zastosowanie hormonu wzrostu. Opracowanie przygotowane dla potrzeb Ministerstwa Zdrowia 20-27
  35. ↑ Ljunger, E, Cnattingius, S, Lundin, C, Annerén, G. Chromosomal anomalies in first-trimester miscarriages. Acta Obstetricia et Gynecologica Scandinavica. 84, 11, 1103–1107. 2005. PMID 16232180.
  36. ↑ Kagan-Krieger, S, Selby, P, Vohra, S, Koren, G. Paternal Alcohol Exposure and Turner Syndrome. Alcohol & Alcoholism. 37, 6, 613–617. 2002. PMID 12414557.
  37. ↑ Van der Putte, SCJ. Lymphatic malformation in human fetuses. A study of fetuses with Turner's syndrome or status Bonnevie-Ullrich. Virchows Arch A Pathol Anat Histol. 376, 233-246. 1977. PMID 145719.
  38. ↑ ,Chitayat, D, Kalousek, DK, Bamforth, JS. Lymphatic abnormalities in fetuses with posterior cervical cystic hygroma. Am J Med Gen. 33, 352-356. 1989. PMID 2801770.
  39. ↑ von Kaisenberg, CS, Nicolaides, KH, Brand-Saberi, B. Lymphatic vessel hypoplasia in fetuses with Turner syndrome. Human Reproduction. 14, 3, 823-826. 1999. PMID 10221720.
  40. ↑ 40,0 40,1 Vittay, P, Bosze, P, Gaal, M, Laszlo, J. Lymph vessel defects in patients with ovarian dysgenesis. Clin Gen. 18, 1980, 387-391. PMID 7460375.
  41. ↑ 41,00 41,01 41,02 41,03 41,04 41,05 41,06 41,07 41,08 41,09 41,10 41,11 41,12 Sybert, VP, McCauley, E. Medical Progress: Turner's Syndrome. New England Journal of Medicine. 351, 1227-1238. 2004.
  42. ↑ 42,00 42,01 42,02 42,03 42,04 42,05 42,06 42,07 42,08 42,09 42,10 42,11 42,12 42,13 42,14 42,15 42,16 Elsheikh, M, Dunger, DB, Conway, GS, Wass, JAH. Turner’s Syndrome in Adulthood. Endocrine Reviews. 23, 1, 120-140. 2002. PMID 11844747.
  43. ↑ Nathwani, NC, Unwin, R, Brook, CG, Hindmarsh, PC. Blood pressure and Turner syndrome. Clin Endocr. 52, 363-370. 2000. PMID 10718835.
  44. ↑ 44,0 44,1 44,2 44,3 44,4 44,5 44,6 44,7 Mazzanti L, Cacciari E. Congenital heart disease in patients with Turner’s syndrome. Italian Study Group for Turner Syndrome (ISGTS). Journal of Pediatrics. 133, 5, 688–692. 1998. PMID 9821430.
  45. ↑ 45,0 45,1 45,2 45,3 45,4 45,5 45,6 45,7 Gøtzsche CO, Krag Olsen B, Nielsen J, Sorensen KE & Kristensen, BO. Prevalence of cardiovascular malformations and association with karyotypes in Turner’s syndrome. Archives of Diseases in Childhood. 71, 5, 433–436. 1994. PMID 7826114.
  46. ↑ 46,0 46,1 46,2 46,3 46,4 46,5 46,6 Dawson FKL, Wright AM, Bakker B, Pitlick PT, Rosenfeld RG. Cardiovascular evaluation in Turner syndrome: utility of MR imaging. Australasian Radiology. 36, 3, 204–209. 1992. PMID 1445102.
  47. ↑ 47,0 47,1 47,2 47,3 47,4 47,5 47,6 Sybert VP. Cardiovascular malformations and complications in Turner syndrome. Pediatrics. 101, 1, E11. 1998. PMID 9417175.
  48. ↑ 48,0 48,1 48,2 Miller MJ, Geffner ME, Lippe BM, Itami RM, Kaplan SA, DiSessa TG, Isabel-Jones JB, Friedman WF. Echocardiography reveals a high incidence of bicuspid aortic valve in Turner syndrome. Journal of Pediatrics. 102, 1, 47–50. 1983. PMID 6848727.
  49. ↑ Lippe, B, Geffner, ME, Dietrich, RB, Boechat, MI, Kangarloo, H. Renal malformations in patients with turner syndrome: imaging in 141 patients. Pediatrics. 82, 852-856. 1988. PMID 3054787.
  50. ↑ Flynn, MT, Ekstrom, L, DeArce, M, Costigan, C, Hoey, HM. Prevalence of renal malformation in Turner syndrome. Pediatr Nephrol. 10, 4, 498-500. 1996. PMID 8865252.
  51. ↑ El-Mansoury, M, Bryman, I, Berntorp, K, Hanson, C, Wilhelmsen, L, Landin-Wilmhelsen, K. Hypothyroidism is common in turner syndrome: results of a five-year follow-up. J Clin Endocrinol Metab. 90, 4, 2131-2135. 2005. PMID 15623818.
  52. ↑ Elsheikh, M,Wass, JA, Conway, GS. Autoimmune thyroid syndrome in women with Turner's syndrome - the association with karyotype.. Clin Endocrinol. 55, 223-226. 2001. PMID 11531929.
  53. ↑ Mathisen, B, Reilly, S, Skuse, D. Oral-motor dysfunction and feeding disorders of infants with Turner syndrome. Dev Med Child Neurol. 34, 141-149. 1992. PMID 1733819.
  54. ↑ Bonamico, M, et al. Prevalence and Clinical Picture of Celiac Disease in Turner Syndrome. The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism. 87, 12, 5495-5498. 2002. PMID 12466343.
  55. ↑ Idilman R, De Maria N, Colantoni A, Kugelmas M, Van Thiel DH. Cirrhosis in Turner's syndrome: case report and literature review. Eur J Gastroenterol Hepatol. 12, 6, 707-709. 2000. PMID 10912494.
  56. ↑ Milkiewicz P, Heathcote J. Primary biliary cirrhosis in a patient with Turner syndrome. Can J Gastroenterol. 19, 10, 631-3. 2005. PMID 16247527.
  57. ↑ 57,0 57,1 57,2 57,3 Saenger, P, Albertsson Wikland, K, Conway, GS, Davenport, M, Gravholt, CH, Hintz, R, Hovatta, O, Hultcrantz, M, Ladin-Wilhelmsen, K, Lin, A, Lippe, B, Pasquino, AM, Ranke, RB, Rosenfeld, R, Silberbach, M. Recommendations for the Diagnosis and Management of Turner Syndrome. The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism. 86, 7, 3061-3069. 2001. PMID 11443168.
  58. ↑ Alvarez-Nava, F, Soto, M, Sanchez, MA, Fernandez, E, Lanes, R. Molecular analysis in Turner syndrome. J Pediatr. 142, 336-340. 2003. PMID 12640385.
  59. ↑ Women’s Health Initiative. Risks and benefits of estrogen plus progestin in healthy postmenopausal women: principal results from the Women’s Health Initiative randomized controlled trial. JAMA. 288, 321–333. 2002. PMID 12117397.
  60. ↑ Page DCY. Chromosome sequences in Turner’s syndrome and risk of gonadoblastoma or virilisation. Lancet. 334, 240-248. 1994.
  61. ↑ Fryns JP, Kleczkowska A, Petit P, van der Berghe H. Fertility in patients with X chromosome deletions. Clin Genet. 22, 76-79. 1982.
  62. ↑ Kagan, KO, Avdigou, K, Molina, FS, Gajewska, K, Nicolaides, KH. Relation between Increased Fetal Nuchal Translucency Thickness and Chromosomal Defects. Obstetrics & Gynecology. 107, 1, 6-11. 2006. PMID 16394033.
  63. ↑ 63,0 63,1 Gravholt CH, Juul S, Naeraa RW, Hansen J. Prenatal and postnatal prevalence of Turner's syndrome: a registry study. BMJ. 312, 7022, 16-21. 1996. PMID 8555850.
  64. ↑ Savendahl, L, Davenport, ML. Delayed diagnoses of Turner’s syndrome: proposed guidelines for change. Journal of Pediatrics. 137, 455–459. 2000. PMID 11035820.
  65. ↑ Massa, G et al. Trends in age at diagnosis of Turner syndrome. Archives of Disease in Childhood. 90, 267-268. 2005. PMID 15723912.
  66. ↑ Rosenfeld, FG, et al. Growth hormone therapy of Turner’s syndrome: beneficial effect on adult height. J Pediatr. 132, 319-324. 1998. PMID 9506648.
  67. ↑ Cave, CB, Bryant, J, Milne, R. Recombinant growth hormone in children and adolescents with Turner syndrome. Cochrane Database Syst Rev. 3, CD003887. 2003.
  68. ↑ Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 21 grudnia 1999 roku zmieniające rozporządzenie w sprawie wykazu wysokospecjalistycznych procedur medycznych finansowanych z budżetu państwa oraz zasad i trybu udzielania tych świadczeń. Dziennik Ustaw. Nr 106, Pozycja 1214.
  69. ↑ Johnston, DI, Betts, P, Dunger, D, Barnes, N, Swift, PG, Buckler, JM. A multicentre trial of recombinant growth hormone and low dose oestrogen in Turner syndrome: near final height analysis. Arch Dis Child. 84, 76-81. 2001. PMID 11124794.
  70. ↑ Press F, Shapiro HM, Cowell CA, et al. Outcome of ovum donation in Turner`s syndrome patients. Fertil Steril. 64, 5, 995-8. 1995. PMID 7589649.
  71. ↑ Khastgir G, Abdalla H, Thomas A, Korea L, Latarche L, Studd J. Oocyte donation in Turner's syndrome: an analysis of the factors affecting the outcome. Hum Reprod. 12, 2, 279-85. 1997. PMID 9070711.
  72. ↑ Tarani L, Lampariello S, Raguso G, et al. Pregnancy in patients with Turner's syndrome: six new cases and review of literature. Gynecol Endocrinol. 12, 2, 83-7. 1998.
  73. ↑ Foudila T, Soderstrom-Anttila V, Hovatta O. Turner's syndrome and pregnancies after oocyte donation. Hum Reprod. 14, 2, 532-35. 1999. PMID 10100005.
  74. ↑ Abir R, Fisch B, Nahum R, et al. Turner's syndrome and fertility: current status and possible putative prospects. Hum Reprod Update. 7, 6, 603-10. 2001.

[edytuj] Bibliografia

[edytuj] Linki zewnętrzne

p • d • e
Aberracje chromosomowe

Trisomie autosomów 

Zespół Downa (21) - Zespół Pataua (13) - Zespół Edwardsa (18) - Trisomia 9 - Zespół Warkany'ego 2 (8) - Zespół kociego oka (22)

Monosomie / delecje autosomów 

Zespół Wolfa i Hirschhorna (4p) - Zespół cri du chat (5p) - Zespół Angelmana (15q) - Zespół Pradera i Williego (15q) - Zespół Millera i Diekera (17p) - Zespół Smith i Magenis (17p) - Zespół De Grouchy'ego (18p, 18q) - Zespół Di George'a (22q)

Aberracje allosomów 

Zespół Turnera (45,X) - Zespół Klinefeltera (47,XXY, 48,XXXY, 49,XXXXY) - Zespół XXX - Zespół XYY

Translokacje 

Chromosom Philadelphia - Chłoniak Burkitta
 



aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - bcl - be - be_x_old - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - co - cr - crh - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dsb - dv - dz - ee - el - eml - en - eo - es - et - eu - ext - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gan - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - hak - haw - he - hi - hif - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kaa - kab - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mdf - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - mt - mus - my - myv - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - quality - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - rw - sa - sah - sc - scn - sco - sd - se - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sr - srn - ss - st - stq - su - sv - sw - szl - ta - te - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu -