Српскохрватски јазик

Од Википедија, слободна енциклопедија

Српскохрватски / Хрватскосрпски јазик српскохрватски / srpskohrvatski hrvatskosrpski / хрватскосрпски hrvatski ili srpski / хрватски или српски српски или хрватски / srpski ili hrvatski
Употреба:	Во периодот на Југославија, еден од нејзините официјални јазици
Област:	Територијата на Босна и Херцеговина, Србија, Хрватска и Црна Гора
Статус на јазикот:	Јазикот се именува како српски, хрватски, босански или црногорски
Класификација:	Индоевропски Словенски Јужнословенски Западно-јужнословенски Српскохрватски / Хрватскосрпски јазик
Јазични кодови
ISO 639-1	sh
ISO 639-2	scr, scc
ISO/DIS 639-3	hbs

Српскохрватски/srpskohrvatski (исто и хрватскосрпски/hrvatskosrpski, српски или хрватски/srpski ili hrvatski или хрватски или српски/hrvatski ili srpski), во лингвистиката е име за јазикот кој во периодот од 1920(?)-1992 е еден од службените јазици на Југославија, заедно со македонскиот и словенечкиот. По распадот на југословенската заедница, овој јазик е преименуван согласно националниот идентитет на народите кои се служеле со него. Така од српскохрватскиот јазик се настанати: српскиот јазик, хрватскиот јазик и бошњачкиот јазик, додека се настојува стандардизирање и на црногорски јазик.

НАПОМЕНА: понатаму во статијата јазикот ќе биде именуван како српскохрватски, чин со којшто не се отфрлаат останатите називи на јазикот, ниту се истакнуваат било какви предрасуди.

[уреди] Особини на јазикот

Српскохрватскиот јазик е словенски јазик што значи дека води потекло од прасловенскиот јазик. Како и за повеќето словенски јазици, така и за српскохрватскиот, најраната книжевна активност е врзана за старословенскиот јазик.

За современиот српскохрватски јазик се битни следниве особини:

развој на старословенските согласнички групи шт (< прасл. *tj) и жд (< прасл. *dj) со ћ и ђ соодветно

На пример: *vortjati (прасл.) > *враштати (стсл.) > враћати (= се враќа)

*medja (прасл.) > *межда (стсл.) > међа (= меѓа);

деназализација на носните вокали, т.е. развој: ѧ > e и ѫ > у (или фонетски: ę > e и ǫ > u);

На пример: *пѧть (стсл.) > пет (= пет)

пѫть (стсл.) > пут (= пат);

повеќе рефлекси на јатот (ѣ) во зависност од дијалектот:

ѣ > e во екавските дијалекти

ѣ > и во икавските дијалекти

ѣ > (и)је во јекавските дијалекти;

На пример:

цвѣтъ > цвет, цвит или цвијет (=цвет)

бѣжати > бежати, бижати или бјежати (=бега);

затврднување на мекото слоготворно л, односно негово изедначување со тврдото и развој во у:

ль > лъ > у

На пример: тлъшти > тући (=толчи):

изедначување на мекото и тврдото слоготворно р и негов развој во нови позиции. Спореди:

срхр. крст со руски црковнословенски крестъ

срхр. крв со руски црковнословенски кровь;

обопштување на завршетокот за инструментал двоина како множински завршеток на истиот падеж:

срхр. I. pl.зубима место стсл. I. pl. зѫбъі (=со заби)

срхр. нама место стсл. нами (=со нас);

формално изедначување на локативот и дативот во сите позиции во корист на вториот:

срхр. L. човеку наместо стсл. L. чловѣцѣ

срхр. L. мужу наместо стсл. L. мѫжи;

формално изедначување на дативот, инструменталот и локативот множина:

срхр. D./I./L. pl. ученицима место стсл. оученикомъ / оученикъі / оученицѣхъ;

задржување на должината на самогласките: постојат кратки и долги самогласки, дури и но неакцентирана положба;

воспоставување на четириакцентски систем. Нагласокот може да биде долг или краток и со надолна (слегувачка) или нагорна (растечка) интонација:

Краткослегувачки (“), пр. брȁт

Краткорастечки (ˋ), пр. òтац

Долгослегувачки (ˆ), пр. грȃд

Долгорастечки (ˊ), пр. тáма

[уреди] Дијалекти

Дијалектното раслојување на јазикот се врши главно по две основи:

според прашалната заменка за неживо, постојат следниве наречја:

штокавски, каде заменката е што т.е. шта

чакавски, каде заменката е ча

кајкавски, каде заменката е кај

според рефлексот на стариот јат пак, постојат следниве изговори

екавски, ѣ > e

икавски, ѣ > и

(и)јекавски, ѣ > (и)јe

Напомена: иако поделбата според рефлексите на јатот може да се примени на целиот српскохрватски дијасистем, најчесто таа се применува само на штокавското наречје.

Географската распределба на дијалектите е ваква:

Чакавски се говори во средна и североисточна Истра, на Хрватското Приморје, на сите кварнерски и речиси сите далматински острови сè до Ластово и во еден тесен појас на далматинскиот брег околу Задар, Шибеник и Сплит.

Кајкавски се говори во Загорје, околу Загреб, потоа во и околу Вараждин, Бјеловар, Крижевци, во Меѓумурје и во северозападна Истра.

Штокавски се говори на целата останата територија на дијасистемот, во целост вклучувајќи ги териториите на Србија, Босна и Херцеговина и Црна Гора.

Напомена: од географската распределба е јасно дека чакавскиот и кајкавскиот јазик имаат говорители исклучиво од хрватска националност.

Како основа на книжевниот српскохрватски јазик првично е избран јекавскиот новоштокавски дијалект (согласно Виенскиот Книжевен Договор од 1850). Ова е јазикот на кој Вук Стефановиќ Караџиќ ја превел Библијата и на кој воопшто творел. Подоцна јазикот се „локализира“: српските книжевници прибегнуваат кон екавскиот новоштокавски дијалект (Шумадиско-Војводински), додека хрватските на широка врата внесуваат кајкавска и чакавска лексика.