Lituània
Da Wikipedia.
 |
Quest articol chì l'è assee ben faa e l'è mia de trà via | |
 |
Cheest artícul al è scrivüü in koiné uçidentala, urtugrafía ünificada. |
|
|||||
| Lema nazziunaal: Vienybė težydi | |||||
 |
|||||
| Lengui ufizziaal | Litüaan | ||||
| Capitala | Vilnius 54°40′N 25°19′E |
||||
| Citaa plüü granda | Vilnius | ||||
| Governameent
Presideent dela Repüblica
|
Repüblica parlamentaar Valdas Adamkus |
||||
| Süperfiis - Tutala - Acqua(%) |
65.200 km² (123°) trascürabil |
||||
| Abitaant - Stimazziun 2005 - Cens - - Densitaa |
3.431.000 (131°) - 55 ab./km² (144°) |
||||
| Muneda | Litas (ltl) |
||||
| Füüs urari - Estaa (DST) |
EET (UTC+2) Sì, EEST (UTC+3) |
||||
| Custitüzziun |
|||||
| Imnu nazziunal | Tautiška giesmė | ||||
| Dumini internet | .lt | ||||
| Còdas telefònich | +370 |
||||
| Gentilizzi | Litüaan, litüana | ||||
Cuntegnüü |
[Mudifica] Teritòri, clima e vegetazziun
La Lituània l'è un paees de l'Europa nurdurientaal, bagnada dal Maar Baltich cunt 100 km de linea de costa. La cunfina cunt la Pulònia e la Rüssia (la sò exclave de Kaliningrad) a südovest, cunt la Bielorüssia a südest e cunt la Letònia a N.
Ul sò teritòri l'è quasi tütt pianüra, e i ünich muvimeent in rapresentaa da una quaj culina murenica in de la zòna südurientaal e nurducidentaal; in del teritòri litüaan sa cunten püssee de 3.000 laach. I fiümm principaj a inn ul Nemunas e ul sò aflüeent Neris.
In sü la costa baltica la sa tröva una lagüna, ca la sa slünga inver S fin a tucà la citaa de Kaliningrad.
Ul clima l'è intermedi fra quii temperaa uceanich de l'Europa de l'òvest e quii püssee cuntinentaal de l'est; mediameent sa userven inverni pütòost frecc, un pu' püssee duulz in sü la costa (genaar: Kaunas -6°C, Klaipeda -3°C) e estaa fresch, quasi istèss sü tütt ul teritòri (16-17°C). I precipitazziun a vann tra dii massim de 700 mm in sü la costa e minim de mèn de 500 mm in dii zòn püssee inteern.
De cunseguenza, la vegetazziun l'è prevalentemeent furestaal, anca se al dì d'incöö la quata dumé ul 28% de la süperfiis tutaal; ul rèst l'è staa regalaa a l'agricultüra. L'ambieent l'è, in tütt i maneer, pütòost bèn tegnüü; i ünich preucüpazziun per i ambientaliist a vegnen daj centraj nücleaar, generalment ereditaa dal passaa suvietich (in particulaar quèla de Ignalina).
[Mudifica] Stòria
I primm abitaant de la Lituània inn staa i Balti, fin del I milèni prima de Cristu; a partì dal sécul XIII ul teritòri l'è diventaa un grandücaat ereditari.
In del sécul XIV, cunt un matrimòni, l'è cumincjada l'üniun cunt la Pulònia, ca la rivarà fin a la fin del '700. In del 1795 la Lituània la passa deent in de la Rüssia.
In del 1918, ucüpada daj tudesch, la se declara indipendeent; la sò indipendenza la narà inaanz fin al 1940 quaand, insema cunt tütt i paees del Baltich, la vègn incurpurada in de l'Üniun Suvietica. Dal 1941 al 1944 gh'è la guèra cunt i tudesch naziist, ca ga mazzen 200.000 gjüdee.
In del 1990 ul parlameent al declara l'indipendenza, recugnussüda però dumé l'ann dopu; la Lituània l'è nada inaanz in sü la strada de la demucrazìa, fin a entrà (1/5/2004) in de la NATO e in de l'Üniun Eurupea.
[Mudifica] Pupulazziun
La pupulazziun litüana l'è custitüida per circa ul 85% da litüaan etnich, ca parlen la lengua litüana, vüna dii dü leench ammò viff de la famèja indueurupea baltica. Sta percentüaal inscì vòlta la vègn dal fatt che, anca suta ul dumini suvietich, la Lituània l'è semper stada una repüblica tradizziunalista, puch indüstrializada e che l'è stada per quest minga invasa daj rüss.
I rüss a cunten per ul 6% cumplesiff, prevalentemeent in dii citaa graant e cunt una curiusitaa: a inn ul 55% in de la citaa de Visaginas.
I pulacch a inn circa ul 6,5%, cuncentraa in dii regjun de südest.
Ul muvimeent natüraal de la pupulazziun l'è, daj primm ann '90, in negatiif; la pupulazziun ürbana l'è uramaj ul 70% del tutaal, per ul gròss deent in dii citaa püssee gròss (Vilnius, Kaunas, Klaipeda, Panevėžys, Šiauliai).
[Mudifica] Ecunumìa
La Lituània, cumé tütt i paees de l'ex Üniun Suvietica, g'ann vüü de afruntà ul pasacc tra l'ecunumìa sucjalista del periud suvietich e quèla del liber mercaa de dopu l'indipendenza; chel pasacc chì l'a purtaa dii gross prubleem (inflazziun, croll del PIL), ma ul prucess de liberalizazziun de l'ecunumìa al s'è maj fermaa.
Fin al 1945 la Lituània l'era un paees c'al scampava de agricultüra e alevameent; al dì d'incöö dumé ul 7% del PIL al vègn da chì.
I cultüür inn quii carateristich dii paees nordich: furmeent, barbabietuul, linu, pòmm de tèra, oorz; i bèsti püssee alevaa a inn purcèj e vacch.
Da nutà la pesca (merlüzz).
L'indüstria l'è praticameent nassüda dopu ul 1945, cunt i suvietich, ca g'ann metüü in pé stabilimeent metalürgich, chimich, mecanich. La strutüra indüstriaal l'è restada un pu' ferma dal periut suvietich, e inscì la Lituània l'è minga buna de cumpeet cunt i indüstri ucidentaj; una bela part del sò trafic cumercjaal al va de cunseguenza ammò inver la Rüssia, cumé in del periud suvietich.
Ul setuur terziari l'è dree a svilüpass: l'è impurtaant ul pòrt de Klaipeda, cunt la sò zòna ecunomica libera.
Article by Rubén Berríos Martínez, THE WASHINGTON POST, Washington, D.C., May 23, 1990 / 05-23-1990
|
|
 |
|---|---|
| Albania | Andorra | Armenia2 | Austria | Azerbaigian1 | Belgio | Bielurüssia | Bosnia e Erzegovina | Bulgaria | Cechia | Cipru2 | Citaa dal Vatican | Cruazia | Danimarca | Estonia | Finlandia | Francja | Georgja1 | Germania | Grecia | Irlanda | Islànda | Itàlia | Kazakhstan1 | Letònia | Liechtenstein | Lituània | Lüssemburg | Macedonia | Malta | Muldavia | Monaco | Muntenegru | Nurvegja | Paess Bass | Pulònia | Purtugaal | Reegn ünii | Rumanìa | Rüssia1 | San Marin | Serbia | Sluvachia | Sluvenia | Spagna | Svezzia | Svízzera | Türchìa1 | Ucraina | Ungarìa | | |
| 1. Statt parzialmeent a l'Asia. 2. Statt geugràficameent a l'Asia, però suveent cunsideraa cuma part d'Europa per resunn stòrich e cülturaj. | |
