Jimmy Carter
Bách khoa toà n thư mở Wikipedia
James Earl Carter, Jr. | |
Tổng thống Hoa Kỳ | |
---|---|
Nhiệm kỳ | |
20 tháng 1, 1977 – 20 tháng 1, 1981 | |
Tiá»n nhiệm | Gerald Ford |
Kế nhiệm | Ronald Reagan |
Phó Tổng thống | Walter Mondale |
Äảng | Äảng Dân chủ |
Sinh | 1 tháng 10, 1924 (83 tuổi) Plains, Georgia, Hoa Kỳ |
Tôn giáo | Baptist |
Chữ ký | |
Phu nhân | Rosalynn Carter |
James Earl "Jimmy" Carter, Jr (sinh ngà y 1 tháng 10 năm 1924) là chÃnh khách, và là Tổng thống thứ 39 của Hiệp Chúng Quốc Hoa Kỳ (1977–1981), cÅ©ng là quán quân Giải Nobel Hòa bình năm 2002. TrÆ°á»›c đó ông là thống đốc thứ 76 của Tiểu bang Georgia (1971-1975).[1] Năm 1976, Carter già nh được sá»± Ä‘á» cá» của Äảng Dân chủ, được xem là "ngá»±a ô" trong cuá»™c Ä‘ua, rồi vượt qua Tổng thống Ä‘Æ°Æ¡ng nhiệm Gerald Ford vá»›i chiến thắng sÃt sao trong cuá»™c bầu cá» tổng thống năm 1976.
Nhiệm kỳ tổng thống của Carter đánh dấu vá»›i sá»± suy thoái sau khi nÆ°á»›c Mỹ gánh chịu những vết thÆ°Æ¡ng nhức nhối nhÆ° Chiến tranh Việt Nam, cùng vá»›i sá»± trì trệ kinh tế trong nÆ°á»›c. Vá»›i vụ khủng hoảng con tin tại Iran, và sá»± kiện quân Ä‘á»™i Liên Xô tiến chiếm Afghanistan năm 1979, Hoa Kỳ chứng kiến ảnh hưởng của mình Ä‘ang bị suy giảm trên trÆ°á»ng quốc tế. Lạm phát và lãi suất lên đến đỉnh Ä‘iểm kể từ Äệ Nhị Thế chiến, khi chÃnh phủ cho đóng băng giá dầu ná»™i địa hầu đối phó vá»›i việc tăng giá dầu từ OPEC; các chỉ số lạm phát và thất nghiệp tăng 50% trong bốn năm.
Trong số các thà nh tá»±u chÃnh phủ Carter đạt được cần kể đến Thoả Æ°á»›c Kênh Ä‘Ã o Panama, Hòa Æ°á»›c Trại David, Hiệp Æ°á»›c SALT II vá»›i Liên Xô, và việc thiết láºp bang giao đầy đủ vá»›i Trung Quốc. Bên cạnh đó, Carter tÃch cá»±c tranh đấu cho nhân quyá»n trên qui mô toà n cầu và xem nhân quyá»n là tâm Ä‘iểm cho chÃnh sách đối ngoại của chÃnh phủ ông. Carter theo Ä‘uổi chÃnh sách khuyến khÃch các nÆ°á»›c khác tuân theo những tiêu chuẩn đạo đức khả dÄ© cao nhất, là chuẩn má»±c đạo đức mà ông tin rằng ngÆ°á»i dân Mỹ cÅ©ng muốn tuân thủ.[2]
NhÆ°ng Carter thất bại trong ná»— lá»±c cải cách thuế, và thu hẹp bá»™ máy hà nh chánh của chÃnh quyá»n, nhÆ° ông đã hứa khi ra tranh cá» năm 1976. Carter cÅ©ng không thể thông qua đạo luáºt thiết láºp ngà y quốc lá»… ká»· niệm Martin Luther King, Jr., dù Äảng Dân chủ của ông Ä‘ang nắm quyá»n kiểm soát tại lưỡng viện Quốc há»™i lẫn Tòa Bạch á»c. Nhiệm kỳ nà y của Tổng thống Carter chứng kiến sá»± ra Ä‘á»i của hai bá»™ năng lượng và giáo dục, cÅ©ng nhÆ° sá»± thông qua các đạo luáºt bảo vệ môi trÆ°á»ng. Ông thiết láºp chÃnh sách năng lượng quốc gia,[3] và củng cố các cÆ¡ quan chÃnh quyá»n, ban hà nh những đạo luáºt ủng há»™ mạnh mẽ chủ trÆ°Æ¡ng bảo vệ môi trÆ°á»ng; Ä‘iá»u chỉnh các qui định vá» váºn tải Ä‘Æ°á»ng bá»™, hà ng không, hoả xa, tà i chÃnh, truyá»n thông và công nghiệp dầu má» cÅ©ng nhÆ° há»— trợ hệ thống an sinh xã há»™i; ông láºp ká»· lục trong việc bổ nhiệm phụ nữ và các nhân váºt thuá»™c chủng tá»™c thiểu số và o các vị trà hà nh pháp và tÆ° pháp.
Những ngÆ°á»i chỉ trÃch xem sá»± kiện khủng hoảng con tin tại Iran là đòn chà tỠđánh và o lòng tá»± hà o dân tá»™c; Carter đã phải liên tục tranh đấu trong 444 ngà y tìm kiếm sá»± phóng thÃch cho các con tin. Sá»± thất bại trong ná»— lá»±c giải thoát con tin dẫn đến sá»± từ chức của Bá»™ trưởng Ngoại giao Cyrus Vance. Các con tin chỉ được trả tá»± do sau khi Carter rá»i bá» chức vụ, năm phút sau lá»… nháºm chức của Ronald Reagan.
Tuy nhiên, sau khi rá»i Tòa Bạch á»c, Carter nháºn được nhiá»u sá»± kÃnh trá»ng trong vai trò trung gian hòa giải và kiến tạo hòa bình trên chÃnh trÆ°á»ng quốc tế. Ông cÅ©ng hà nh Ä‘á»™ng tÃch cá»±c vá»›i cÆ°Æ¡ng vị má»™t cá»±u tổng thống Hoa kỳ trong ná»— lá»±c phát triển các hoạt Ä‘á»™ng từ thiện. Ông Ä‘i đến nhiá»u nÆ¡i trên thế giá»›i để quan sát các cuá»™c bầu cá», xúc tiến những vòng Ä‘Ã m phán cho hòa bình, và thiết láºp nhiá»u đỠán cứu trợ.[4] Năm 1982, ông thà nh láºp Trung tâm Carter nhÆ° là má»™t diá»…n Ä‘Ã n cho các vấn Ä‘á» liên quan đến dân chủ và nhân quyá»n. Năm 2002, Carter được trao tặng Giải Nobel Hòa bình cho "những ná»— lá»±c của ông nhằm tìm kiếm các giải pháp hòa bình cho các cuá»™c xung Ä‘á»™t quốc tế, nhằm thăng tiến dân chủ và nhân quyá»n, và thúc đẩy sá»± phát triển kinh tế và xã há»™i".
Carter tiếp tục duy trì sá»± hợp tác tÃch cá»±c và lâu dà i vá»›i Tổ chức Há»— trợ Gia cÆ° (Habitat for Humanity), má»™t tổ chức từ thiện CÆ¡ Äốc vá»›i mục tiêu xây dá»±ng nhà ở cho ngÆ°á»i nghèo.[5]
Carter viết nhiá»u, ông là tác giả của 28 cuốn sách. Äến năm 2008, ông là tổng thống cố cá»±u nhất hiện còn sống, và đứng thứ hai trong số các tổng thống có tuổi thá» cao nhất vẫn còn sống.
Mục lục[giấu] |
[sá»a] Thá»i thÆ¡ ấu
Sinh ra là anh cả trong gia đình bốn con của James Earl Carter và Bessie Lillian Gordy tại Plains, má»™t thị trấn thuá»™c vùng tây nam tiểu bang Georgia, Carter là tổng thống Mỹ đầu tiên chà o Ä‘á»i trong bệnh viện.[6] Cáºu bé Carter chứng tá» mình là má»™t há»c sinh giá»i ngay từ khi còn rất bé. Cáºu luôn ham thÃch Ä‘á»c sách. Khi còn là má»™t há»c sinh trung há»c, Carter chịu ảnh hưởng bởi má»™t trong các giáo viên ở đây.
Em trai của ông, Billy Carter (1937-1988) gây ra má»™t số rắc rối khi ông còn Ä‘Æ°Æ¡ng chức, trong khi ngÆ°á»i em gái chẳng có gì nổi báºt ngoại trừ thú vui sÆ°u tầm và chạy xe mô tô Harley Davidson. NhÆ°ng cô em út, Gloria Carter Spann (1929-1983), là má»™t nhà truyá»n bá phúc âm nổi tiếng.
Carter theo há»c tại Äại há»c Tây Nam Georgia, Há»c viện Kỹ thuáºt Georgia, và nghiên cứu váºt lý hạt nhân tại Äại há»c Union. Năm 1946, Carter nháºn văn bằng cá» nhân khoa há»c tại Há»c viện Hải quân Hoa Kỳ,[7] Carter tốt nghiệp há»c viện hải quân vá»›i thứ hạng 59 trong tổng số 820 há»c viên cùng khoá.
Carter phục vụ tại các tiá»m thuá»· đỉnh thuá»™c Hạm Ä‘á»™i Thái Bình DÆ°Æ¡ng và Hạm Ä‘á»™i Äại Tây DÆ°Æ¡ng. Vá» sau, ông được Äô đốc Hyman G. Rickover tuyển chá»n và o chÆ°Æ¡ng trình tiá»m thuá»· đỉnh hạt nhân của hải quân, tại đây ông phục vụ trong cÆ°Æ¡ng vị má»™t kỹ sÆ° hạt nhân. Rickover là má»™t sÄ© quan nghiêm khắc, tạo láºp nhiá»u ảnh hưởng trên Carter. Vá» sau, Carter nói rằng, sau cha mẹ ông, Rickover là ngÆ°á»i ông chịu ảnh hưởng nhiá»u nhất.
Yêu binh chủng hải quân, nhÆ°ng sau khi thân phụ qua Ä‘á»i, Trung úy Carter xin giải ngÅ©; ngà y 9 tháng 10 năm 1953, Carter rá»i quân ngÅ©[8][9] trở vá» thị trấn quê hÆ°Æ¡ng và thà nh láºp trang trại.
Từ khi còn trẻ tuổi, Carter đã là má»™t tÃn hữu CÆ¡ Äốc sùng tÃn, ông phục vụ há»™i thánh trong cÆ°Æ¡ng vị má»™t giáo viên TrÆ°á»ng Chúa Nháºt suốt cuá»™c Ä‘á»i chÃnh trị của ông. Ngay cả khi trở thà nh tổng thống, Carter vẫn dà nh thá»i gian và i lần trong ngà y để cầu nguyện, và xÆ°ng nháºn rằng Chúa Giê-xu CÆ¡ Äốc là động lá»±c chủ đạo trong cuá»™c Ä‘á»i ông.
Carter kết hôn vá»›i Rosalynn Smith. Dù đã biết nhau từ trÆ°á»›c, hai ngÆ°á»i có cuá»™c hẹn lần đầu và o năm 1945, khi Jimmy gia nháºp hải quân tại Annapolis. Ngà y 7 tháng 7 năm 1946, Jimmy và Rosalynn tổ chức hôn lá»… tại Plains, thị trấn quê hÆ°Æ¡ng của cả hai.
Rosalynn sinh cho ông ba ngÆ°á»i con trai, John William (sinh năm 1947); James Earl III (1950), Donnel Jeffrey (1952), và sau nà y, má»™t cô con gái Amy Lynn (1967).
Rosalynn hoạt Ä‘á»™ng tÃch cá»±c trong các cuá»™c váºn Ä‘á»™ng tranh cá» tổng thống năm 1976 và 1980. Sau khi và o Tòa Bạch á»c, Rosalynn trở thà nh cố vấn thân cáºn và tÃn cẩn nhất của tổng thống. Bà thÆ°á»ng xuyên có mặt trong các buổi há»p ná»™i các, và là Äệ nhất Phu nhân đầu tiên mang theo cặp khi đến là m việc tại văn phòng của bà trong Tòa Bạch á»c.
[sá»a] ChÃnh trÆ°á»ng
Carter bắt đầu sá»± nghiệp chÃnh trị của mình bằng cách tham gia ban quản trị của trÆ°á»ng há»c, bệnh viện và thÆ° viện tại thị trấn Plains. Trong tháºp niên 1960, ông phục vụ hai nhiệm kỳ tại thượng viện tiểu bang Georgia.
Năm 1970, Carter đắc cá» thống đốc tiểu bang Georgia. Trong bà i diá»…n văn nháºm chức, Carter gây kinh ngạc trong tiểu bang và thu hút sá»± chú ý toà n quốc khi tuyên bố rằng thá»i kỳ phân biệt chủng tá»™c đã qua rồi, và tinh thần kỳ thị không còn chá»— đứng trong tÆ°Æ¡ng lai của tiểu bang Georgia. Ông là viên chức cấp tiểu bang đầu tiên tại khu vá»±c "Cá»±c Nam" (Deep South) công khai bà y tá» quan Ä‘iểm nà y. (Chỉ chÆ°a đầy 15 năm trÆ°á»›c, má»™t phát biểu tÆ°Æ¡ng tá»± đồng nghÄ©a vá»›i sá»± kết thúc má»™t sá»± nghiệp chÃnh trị nhÆ° trÆ°á»ng hợp của thị trưởng Atlanta, Ivan Allen, Jr., ngÆ°á»i đã ra là m chứng trÆ°á»›c Quốc há»™i ủng há»™ Äạo luáºt Quyá»n bầu cá»), vì váºy chiến thắng của Carter thu hút sá»± chú ý của công luáºn vì được xem là má»™t chỉ dấu của sá»± thay đổi. Sau đó, ông bổ nhiệm nhiá»u ngÆ°á»i da Ä‘en và o các vị trà công quyá»n trên khắp tiểu bang, ông còn cho treo ảnh Martin Luther King, Jr. tại Tòa nhà Tiểu bang nhÆ° là dấu hiệu của sá»± khởi đầu từ bá» quá khứ kỳ thị chủng tá»™c ở miá»n Nam Hoa Kỳ. Carter đảm nhiệm chức vụ thống đốc tiểu bang Georgia từ năm 1971 đến năm 1975.
[sá»a] Tranh cá» Tổng thống năm 1976
Năm 1975, Carter bắt đầu váºn Ä‘á»™ng tranh cá» tổng thống hầu nhÆ° ngay sau khi rá»i chức vụ thống đốc tiểu bang Georgia. Khi tiến và o các cuá»™c bầu cá» sÆ¡ bá»™ để tranh sá»± Ä‘á» cá» của đảng Dân chủ, nhiá»u ngÆ°á»i xem Carter là nhân váºt Ãt có cÆ¡ may khi đối đầu vá»›i các chÃnh khách tiếng tăm hÆ¡n. Tuy váºy, ký ức vá» vụ tai tiếng Watergate vẫn tồn lÆ°u cách sống Ä‘á»™ng trong tâm trà của cá» tri. Äược xem là má»™t chÃnh trị gia ngoại vi và xa cách trung tâm quyá»n lá»±c Washington, D.C., Carter trở thà nh má»™t tà i sản quý hiếm . Tâm Ä‘iểm của diá»…n Ä‘Ã n tranh cá» của ông là kêu gá»i tái tổ chức bá»™ máy chÃnh quyá»n.
Carter, "chú ngá»±a ô" có Ãt cÆ¡ may nhất, lại thà nh công trong ná»— lá»±c trở thà nh ứng viên dẫn đầu trong các cuá»™c bầu cá» sÆ¡ bá»™ ở bang Iowa và bang New Hampshire. Carter sá» dụng chiến thuáºt hai mÅ©i tấn công. Ở miá»n Nam, ông chá»n cách nhượng bá»™ chiến thuáºt cho George Wallace, trong khi váºn Ä‘á»™ng cá» tri vá»›i hình ảnh của má»™t ngÆ°á»i con được yêu mến của địa phÆ°Æ¡ng. Khi Wallace đã tiêu hao sức lá»±c, ông tiến lên cà n quét toà n vùng. Ở miá»n Bắc, Carter nháºn Ä‘Æ°Æ¡c sá»± ủng há»™ của các tÃn hữu CÆ¡ Äốc bảo thủ và cá» tri nông thôn, nhÆ°ng lại có Ãt cÆ¡ may chiếm được Ä‘a số phiếu ở hầu hết các tiểu bang. Trong vùng đông dân có nhiá»u ngÆ°á»i theo khuynh hÆ°á»›ng tá»± do, ông tìm cách xây dá»±ng những khu vá»±c riêng lẻ có qui mô lá»›n nhất hầu có thể chiến thắng trong và i tiểu bang. Lúc đầu, nhiá»u ngÆ°á»i xem Carter là má»™t ứng viên chỉ có khả năng váºn Ä‘á»™ng ở qui mô khu vá»±c, nhÆ°ng sau cùng ông đã chứng tá» mình là ứng cá» viên đảng Dân chủ duy nhất có thể kiến tạo má»™t sách lược toà n quốc, dần dần Carter có trong tay sá»± Ä‘á» cá» của Äảng Dân chủ Hoa Kỳ.
Trong cuá»™c tổng tuyển cá», Carter khởi đầu vá»›i sá»± cách biệt lá»›n so vá»›i Tổng thống Gerald Ford Ä‘ang lẽo đẽo theo sau, nhÆ°ng qua các cuá»™c thăm dò Ford dần dần thu ngắn khoảng cách, do công luáºn bắt đầu tá» vẻ nghi ngá» vá» năng lá»±c của ứng viên Ãt được biết tiếng nà y. NhÆ°ng Carter kiên trì tiến bÆ°á»›c và cuối cùng đã đánh bại Ford vá»›i kết quả sÃt sao trong ngà y bầu cá» tổ chức trong tháng 11 năm 1976, nháºn được 50,1% số phiếu phổ thông, trở thà nh má»™t trong hai ứng viên tổng thống Äảng Dân chủ dà nh được Ä‘a số phiếu phổ thông kể từ năm 1944 khi Franklin Delano Roosevelt đắc cá» tổng thống.
Tâm Ä‘iểm của chiến dịch tranh cá» của Carter là kế hoạch cải tổ chÃnh quyá»n. Ông là ứng cá» viên đầu tiên đến từ vùng "Cá»±c Nam" đắc cá» tổng thống kể từ Thá»i kỳ Tái thiết.
Trong diá»…n từ nháºm chức, ông nói, “Chúng ta đã biết rằng chất lượng quý hÆ¡n số lượng, và đất nÆ°á»›c vÄ© đại nà y cÅ©ng cần nháºn ra những giá»›i hạn của nó, để biết rằng chúng ta không thể giải đáp má»i câu há»i, cÅ©ng không thể giải quyết hết má»i vấn Ä‘á».†[10] Hà nh Ä‘á»™ng đầu tiên của Carter khi và o Tòa Bạch á»c là ra lệnh cắt giảm má»™t ná»a số nhân viên ở đây, và yêu cầu các thà nh viên ná»™i các sá» dụng xe riêng khi là m việc.
[sá»a] Tòa Bạch ốc
[sá»a] ChÃnh sách
ChÃnh sách đối ngoại của chÃnh quyá»n Carter được nhá»› đến nhiá»u nhất vá»›i vụ khủng hoảng con tin tại Iran, Hiệp Æ°á»›c Hòa bình Trại David giữa Israel và Ai Cáºp, Hiệp Æ°á»›c SALT II giữa Hoa Kỳ và Liên Xô, Hiệp Æ°á»›c Kênh Ä‘Ã o Panama, theo đó con kênh được bà n giao cho Panama, thiết láºp quan hệ ngoại giao đầy đủ vá»›i Trung Quốc sau những ná»— lá»±c mở Ä‘Æ°á»ng của Richard Nixon, ấn định nhân quyá»n là tâm Ä‘iểm của chÃnh sách đối ngoại, và cuối cùng là cuá»™c khủng hoảng năng lượng. Trong các vấn Ä‘á» quốc ná»™i, Carter Ãt thà nh công hÆ¡n, ông tá» ra đối nghịch vá»›i chÃnh đảng của ông và vá»›i các đối thủ qua cung cách hà nh xỠđược xem là thái Ä‘á»™ bất hợp tác vá»›i quốc há»™i – tÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ° khi ông còn là thống đốc. Dù váºy, Carter đã thà nh công trong việc Ä‘iá»u chỉnh má»™t và i ngà nh công nghiệp, củng cố các cÆ¡ quan chÃnh quyá»n, thiết láºp chÃnh sách năng lượng quốc gia và thà nh láºp Bá»™ Năng lượng và Giáo dục, há»— trợ hệ thống an sinh xã há»™i, bổ nhiệm con số ká»· lục phụ nữ và những ngÆ°á»i thuá»™c các dân tá»™c thiểu số và o chÃnh quyá»n và ngà nh tÆ° pháp, ban hà nh các đạo luáºt mạnh mẽ ủng há»™ việc bảo vệ môi trÆ°á»ng và mở rá»™ng gấp đôi CÆ¡ quan Quản lý Công viên Quốc gia.
Khi thị trÆ°á»ng năng lượng bùng nổ, Ä‘iá»u mà Carter là m má»i cách để không xảy ra, ông tÃnh đến việc xuất hiện trÆ°á»›c công chúng vá»›i bà i diá»…n văn quan trá»ng thứ năm vá» năng lượng. Dù váºy, ông cảm thấy ngÆ°á»i dân Mỹ không còn muốn lắng nghe. Thay và o đó, Carter đến Trại David, suốt trong mÆ°á»i ngà y gặp gỡ các thống đốc, thị trưởng, lãnh tụ tôn giáo, nhà khoa há»c, kinh tế gia và đại diện cá» tri. Ông ngồi trên sà n nhà và ghi lại tất cả lá»i nháºn xét của há», đặc biệt là những lá»i chỉ trÃch. Những chuyên gia thăm dò dÆ° luáºn nói vá»›i ông rằng ngÆ°á»i dân Mỹ Ä‘ang đối diện vá»›i má»™t cuá»™c khủng hoảng niá»m tin khởi phát từ vụ ám sát John F. Kennedy, Chiến tranh Việt Nam, và vụ tai tiếng Watergate. Phó Tổng thống của ông, Walter Mondale, tỠý bất đồng và nói rằng luôn có những câu giải đáp đúng đắn cho những vấn nạn tháºt; và không nên triết lý hoá chúng. Ngà y 15 tháng 7 năm 1979, Carter Ä‘á»c bà i diá»…n văn truyá»n hình toà n quốc, trong đó ông nháºn diện Ä‘iá»u mà ông tin là "cuá»™c khủng hoảng niá»m tin" của ngÆ°á»i dân Mỹ. Äược biết đến nhÆ° là bà i "diá»…n văn phiá»n muá»™n", ngay cả khi ông không há» dùng đến từ "phiá»n muá»™n" trong ná»™i dung của nó:
“ |
|
†|
Bà i diá»…n văn của Carter, soạn bởi Chris Matthews, được đón nháºn rá»™ng rãi,[12] dù má»™t số ngÆ°á»i cho rằng nó trông giống má»™t bà i thuyết giáo. Song, đất nÆ°á»›c Ä‘ang gồng gánh má»™t ná»n kinh tế suy yếu do lạm phát hai con số bởi giá dầu của OPEC, nhiá»u công dân tá» ra thất vá»ng vì tổng thống không Ä‘Æ°a ra nổi giải pháp cụ thể nà o. Hai ngà y sau khi Ä‘á»c diá»…n văn, Carter yêu cầu toà n thể ná»™i các từ chức để rồi chấp thuáºn sá»± từ chức của năm ngÆ°á»i. Vá» sau ông thú nháºn rằng lẽ ra ông chỉ nên yêu cầu năm ngÆ°á»i nà y từ chức, sá»± kiện cả ná»™i các từ chức ngụ ý má»™t sá»± phân hoá trong Tòa Bạch á»c. Do không có ná»— lá»±c cụ thể nà o giúp Ä‘Æ°a đất nÆ°á»›c thoát khá»i cuá»™c khủng hoảng, uy tÃn của Carter cà ng sút giảm trong các cuá»™c thăm dò.
Ngà y 1 tháng 10 năm 1979, Tổng thống Carter tuyên bố thà nh láºp Lá»±c lượng Triển khai Nhanh (Rapid Deployment Forces - RDF), Ä‘Æ¡n vị quân Ä‘á»™i có khả năng đáp trả nhanh được dùng để Ä‘iá»u chuyển đến những địa Ä‘iểm có rắc rối trên toà n cầu mà không cần phải Ä‘iá»u Ä‘á»™ng các Ä‘Æ¡n vị của NATO. RDF là tiá»n thân của CENTCOM (United States Central Command - Bá»™ Chỉ huy Trung Æ°Æ¡ng Hoa Kỳ, Ä‘Æ¡n vị chỉ huy phối hợp chiến đấu của Quân lá»±c Hoa Kỳ, đặt dÆ°á»›i quyá»n chỉ huy hà nh quân của Bá»™ trưởng Quốc phòng).
Trong số các tổng thống phục vụ Ãt nhất má»™t nhiệm kỳ, Carter là tổng thống duy nhất chÆ°a bao giá» bổ nhiệm thẩm phán cho Tối cao Pháp viện.
[sá»a] Äối ná»™i
Ngay trong ngà y nháºm chức, 20 tháng 1 năm 1977, Carter thá»±c hiện lá»i hứa khi váºn Ä‘á»™ng tranh cá» bằng cách ban hà nh sắc lệnh tuyên bố ân xá cho những thanh niên trốn nghÄ©a vụ quân sá»± trong Chiến tranh Việt Nam.[13][14]
Ná»n kinh tế Ä‘ang gánh chịu lạm phát hai con số, lại thêm lãi suất rất cao, thiếu hụt dầu má», thất nghiệp cao và tăng trưởng kinh tế cháºm. Xem ra, Carter chẳng là m được gì để cải thiện tình hình trong khi các chỉ số vạch ra rằng ná»n kinh tế Ä‘ang trên Ä‘Ã suy thoái, và Carter phải chịu trách nhiệm vá» tình trạng nà y. Ông thuyết phục Quốc há»™i cho phép nâng Bá»™ Năng lượng lên cấp ná»™i các. Sau những ná»— lá»±c khuyến khÃch bảo tồn năng lượng, Carter mặc áo lạnh, cho lắp đặt panô năng lượng Mặt Trá»i trên mái nhà Tòa Bạch á»c, ra lệnh Ban Dịch vụ khoá Ä‘Æ°á»ng dẫn nÆ°á»›c nóng trong má»™t số khu vá»±c và không cho trang trà thắp sáng trong các ngà y lá»… trong năm 1979 và 1980. Các tòa nhà thÆ°Æ¡ng mại và công thá»± trên toà n quốc phải lắp đặt nhiệt kế để ngăn cản nhân viên tăng nhiệt Ä‘á»™ phòng trong mùa đông và hạ nhiệt Ä‘á»™ phòng trong mùa hè.
ChÃnh phủ cÅ©ng được cải tổ bằng cách tách Bá»™ Y tế, Giáo dục và Phúc lợi (HEW) thà nh Bá»™ Giáo dục và Bá»™ Y tế và Dân sinh.
Lạm phát đẩy lãi suất đến mức cao chÆ°a từng có (trên 12% má»—i năm), và o thá»i Ä‘iểm tháng 12 năm 1980 lên đến mức cao nhất trong lịch sá» 21,5%.[15] Sá»± thay đổi nhanh chóng mức lãi suất là m giảm hiệu suất tÃn dụng của lượng tiá»n dá»± trữ trong ngân hà ng, gieo mầm cho cuá»™c khủng hoảng tÃn dụng và tiá»n tiết kiệm. Tiá»n đầu tÆ° và o các khoản lợi tức cố định (trái phiếu, hÆ°u bổng) ngà y cà ng mất giá, lãi suất cao dẫn đến tình trạng suy thoái kinh tế trong tháºp niên 1980.[16] . Do thị trÆ°á»ng cung ứng tiá»n vay cho chÃnh phủ Ä‘ang chịu sức ép, Carter bổ nhiệm Paul Volcker là m Chủ tịch Quỹ Dá»± trữ Liên bang,[17] thay thế William Miller, ngÆ°á»i được Ä‘iá»u chuyển và o chức vụ Bá»™ trưởng Tà i chánh. Volcker áp dụng các biện pháp siết chặt tiá»n tệ nhằm là m nguá»™i ná»n kinh tế và hạ giảm lạm phát. Vockler thà nh công, nhÆ°ng vá»›i cái giá phải trả là kinh tế tăng trưởng cháºm và tá»· lệ thất nghiệp tăng cao.
Tuy nhiên, trong lúc ấy cÅ©ng có những Ä‘iểm sáng nhÆ° việc Carter ký ban hà nh luáºt há»— trợ hệ thống an sinh xã há»™i, là m tăng đôi chút tiá»n thuế lợi tức và cống hiến việc là m trong chÃnh phủ và bá»™ máy tÆ° pháp cho phụ nữ, ngÆ°á»i da Ä‘en và ngÆ°á»i nói tiếng Tây Ban Nha. Carter ban hà nh luáºt bảo vệ môi trÆ°á»ng. Äạo luáºt Alaska National Interest Lands Conservation do ông ký ban hà nh giúp thà nh láºp công viên quốc gia rá»™ng 103 triệu acre (417.000 km²) ở Alaska. Ông cÅ©ng thà nh công trong việc Ä‘iá»u chỉnh các ngà nh công nghiệp váºn tải, hoả xa, hà ng không, truyá»n thông, dầu khà và tà i chÃnh.
[sá»a] Äối ngoại
[sá»a] Nhân quyá»n
Trong lÄ©nh vá»±c đối ngoại, Tổng thống Carter bắt đầu tách rá»i khá»i chÃnh sách được theo Ä‘uổi lâu nay vá»›i chủ trÆ°Æ¡ng kiá»m chế Liên Xô. Thay và o đó là sách lược ngoại giao vá»›i Æ°u tiên hà ng đầu là nhân quyá»n. Äây là sá»± khác biệt lá»›n so vá»›i láºp trÆ°á»ng của những tổng thống tiá»n nhiệm, theo đó các vi phạm nhân quyá»n sẽ được xem nhẹ nếu chúng xảy ra tại những nÆ°á»›c đồng minh của Hoa Kỳ. Tại Nicaguara, chÃnh phủ Carter ngÆ°ng ủng há»™ nhà độc tà i Somoza và chi hà ng triệu đô la viện trợ chÃnh phủ Sandinista lên cầm quyá»n sau má»™t cuá»™c cách mạng. Những ngÆ°á»i Sandanista theo chủ nghÄ©a Marx và đang xây dá»±ng má»™t chế Ä‘á»™ chuyên chế, nhÆ°ng há» có quan hệ vá»›i các phong trà o Marxist Ä‘ang hoạt Ä‘á»™ng ở Honduras và El Salvador. Há» cÅ©ng có các mối quan hệ khác (vá» vÅ© khÃ, chÃnh trị và háºu cần) vá»›i Cuba, mà Carter quan tâm nhiá»u đến quyá»n xã há»™i và nhân quyá»n trong mối xung Ä‘á»™t lâu dà i của Hoa Kỳ vá»›i Cuba.
Carter nối tiếp những ngÆ°á»i tiá»n nhiệm duy trì lệnh cấm váºn đối vá»›i Rhodesia, đả kÃch việc những ngÆ°á»i Marxitst nhÆ° Robert Mugabe và Joshua Nkomo bị trục xuất khá»i các cuá»™c bầu cá». Do áp lá»±c mạnh từ Hoa Kỳ và Anh mà các cuá»™c tuyển cá» má»›i được tiến hà nh ở đất nÆ°á»›c lúc ấy được gá»i là Zimbabwe Rhodesia. Carter nổi tiếng vì những chỉ trÃch của ông dà nh cho Alfredo Stroessner, Augusto Pinochet, chÃnh quyá»n phân biệt chủng tá»™c ở Nam Phi và những đồng minh truyá»n thống khác của Hoa Kỳ.
[sá»a] Trung Quốc
Carter tiếp tục chÃnh sách của Richard Nixon bình thÆ°á»ng hoá bang giao, thiết láºp quan hệ ngoại giao và thÆ°Æ¡ng mại vá»›i Trung Quốc, do đó chấm dứt bang giao chÃnh thức vá»›i Trung hoa Dân quốc (dù hai nÆ°á»›c vẫn duy trì quan hệ thÆ°Æ¡ng mại và Hoa Kỳ vẫn chÃnh thức công nháºn Äà i Loan qua Äạo luáºt Quan hệ Äà i Loan).
[sá»a] Hiệp Æ°á»›c Kênh Ä‘Ã o Panama
Carter cÅ©ng thà nh công trong ná»— lá»±c thuyết phục Thượng viện phê chuẩn Hiệp Æ°á»›c Kênh Ä‘Ã o Panama nhằm chuyển giao kênh Ä‘Ã o cho Panama. Tuy nhiên, việc Ä‘Ã m phán và ký kết Hiệp Æ°á»›c Kênh Ä‘Ã o Panama và o tháng 9 năm 1977 là má»™t trong những sá»± kiện gây tranh cãi nhiá»u nhất trong nhiệm kỳ tổng thống của Jimmy Carter. Hiệp Æ°á»›c nà y gặp sá»± chống đối mạnh mẽ từ công luáºn Mỹ và từ Äảng Cá»™ng hòa. Lý do chÃnh được viện dẫn là Hoa Kỳ Ä‘ang chuyển giao má»™t tà i sản có giá trị chiến lược lá»›n cho chÃnh phủ thối nát dÆ°á»›i quyá»n lãnh đạo của nhà độc tà i Omar Torrijos. Còn những ngÆ°á»i ủng há»™ hiệp Æ°á»›c láºp luáºn rằng kênh Ä‘Ã o được xây dá»±ng trên lãnh thổ Panama, tiếp tục kiểm soát kênh Ä‘Ã o có nghÄ©a là Hoa Kỳ Ä‘ang chiếm đóng lãnh thổ của má»™t quốc gia khác. NhÆ° váºy, qua hiệp Æ°á»›c, Hoa Kỳ hoà n tất việc trao trả chủ quyá»n cho Panama.
[sá»a] Hiệp Æ°á»›c Trại David
NhÆ°ng thà nh tá»±u rá»±c rỡ nhất của Carter trong suốt nhiệm kỳ tổng thống là Hiệp Æ°á»›c Trại David, là hòa Æ°á»›c được ký kết giữa Israel và Ai Cáºp nhá» những ná»— lá»±c Ä‘Ã m phán của Tổng thống Carter. Carter má»i Thủ tÆ°á»›ng Israel, Menachem Begin và Tổng thống Ai Cáºp, Anwar Sadat, đến Trại David để thÆ°Æ¡ng thảo. Có lúc Sadat muốn bá» vá», nhÆ°ng Carter cho biết Sadat Ä‘ang là m tổn thÆ°Æ¡ng má»™t ngÆ°á»i bạn và điá»u nà y có thể là m hại mối bang giao giữa hai nÆ°á»›c, và Sadat đồng ý ở lại. Lúc khác, Begin cÆ°Æ¡ng quyết rút lui, Carter ký tặng ảnh và nói chuyện vá»›i các cháu của Begin khiến Begin thay đổi quyết định khi nháºn ra rằng các cháu của ông và thế hệ kế tiếp của dân tá»™c Do Thái cần phải sống trong hòa bình. Cho đến nay, hòa bình vẫn được duy trì giữa Israel và Ai Cáºp.
[sá»a] Äà m phán Hạn chế VÅ© khà Chiến lược
Má»™t vấn Ä‘á» ngoại giao quan trá»ng khác thu hút nhiá»u quan tâm của Carter là Hiệp Æ°á»›c SALT II (Strategic Arms Limitations Talks – Äà m phán Hạn chế VÅ© khà Chiến lược) là má»™t chuá»—i những thÆ°Æ¡ng thảo giữa Hoa Kỳ và Liên Xô. Những ná»— lá»±c từ Gerald Ford và Richard Nixon giúp hình thà nh hiệp Æ°á»›c SALT I, nhÆ°ng Carter muốn tiến xa hÆ¡n trong lá»™ trình cắt giảm vÅ© khà hạt nhân. Ấy là mục tiêu chÃnh của ông, nhÆ° được trình bà y trong bà i diá»…n văn nháºm chức, các loại vÅ© khà hạt nhân cần phải biến mất khá»i mặt đất. Carter và Leonid Brezhnev, lãnh tụ Liên Xô, đã đạt được thoả Æ°á»›c và tổ chức lá»… ký kết. Tuy nhiên, do Liên Xô chiếm đóng Afghanistan và o cuối năm 1979, hiệp Æ°á»›c nà y không bao giỠđược phê chuẩn, nhÆ°ng cả hai bên hứa tôn trá»ng những cam kết đạt được qua Ä‘Ã m phán.
[sá»a] Afghanistan
Tháng 12 năm 1979, quân Ä‘á»™i Liên Xô tiến và o Afghanistan sau khi chÃnh phủ thân Moskva bị láºt đổ. ChÃnh phủ Carter, cùng nhiá»u chÃnh trị gia thuá»™c đảng Cá»™ng hòa và Dân chủ, lo ngại Liên Xô Ä‘ang tìm cách kiểm soát nguồn dầu má» Trung Äông. Những ngÆ°á»i khác cho rằng Liên Xô quan ngại những cuá»™c nổi dáºy Hồi giáo sẽ lan toả từ Iran và Afghanistan đến hà ng triệu ngÆ°á»i Hồi giáo Ä‘ang sống trong lãnh thổ Liên Xô. Carter công bố Chủ thuyết Carter: Hoa Kỳ không cho phép bất cứ lá»±c lượng bên ngoà i nà o kiểm soát Vịnh Ba TÆ°. Carter tuyên bố chấm dứt hợp đồng lúa mì vá»›i Nga, văn kiện then chốt theo sáng kiến của Nixon nhằm thiết láºp quan hệ máºu dịch vá»›i Liên Xô hầu giảm nhẹ những căng thẳng của cuá»™c Chiến tranh Lạnh. Xuất khẩu má»… cốc là mối lợi lá»›n cho nhiá»u ngÆ°á»i thuá»™c khu vá»±c nông nghiệp, và lệnh cấm váºn của Carter gây khó khăn cho nông gia Mỹ. Ông cÅ©ng cấm ngÆ°á»i Mỹ tham gia Thế váºn há»™i Mùa hè năm 1980 tổ chức ở Moskva, và phục hồi chế Ä‘á»™ đăng ký quân dịch. Carter và Zbigniew Brzezinski khởi xÆ°á»›ng má»™t chÆ°Æ¡ng trình bà máºt trị giá 40 tỉ USD huấn luyện ngÆ°á»i Hồi giáo bảo thủ tại Pakistan và Afghanistan nhắm và o mục tiêu đánh đổ Liên Xô. Những ngÆ°á»i chỉ trÃch qui cho Carter và Reagan trách nhiệm tạo ra tình trạng bất ổn của các chÃnh phủ Afghanistan sau nà y, lót Ä‘Æ°á»ng cho sá»± trá»—i dáºy của các chế Ä‘á»™ thần quyá»n Hồi giáo trong vùng và những vấn Ä‘á» hiện nay liên quan đến ngÆ°á»i Hồi giáo bảo thủ. Tuy nhiên, má»™t số sá» gia cho rằng sá»± bất ổn của Afghanistan xuất phát từ những nhân tố kết hợp từ việc chiếm đóng của Liên Xô.
[sá»a] Khủng hoảng Con tin tại Iran
Sá»± xung Ä‘á»™t giữa nhân quyá»n và quyá»n lợi Hoa Kỳ thể hiện trong cung cách xá» lý của Carter trong vụ Quốc vÆ°Æ¡ng Iran. Kể từ Äệ Nhị Thế chiến, nhà vua của Iran (Shah) là đồng minh thân cáºn của Mỹ, là má»™t trong hai "trụ cá»™t song đôi" là ná»n tảng cho chÃnh sách chiến lược của Hoa Kỳ ở Trung Äông. Song nhà vua cai trị đất nÆ°á»›c cách chuyên chế, năm 1953 dá»±a và o kế hoạch của chÃnh phủ Eisenhower để láºt đổ thủ tÆ°á»›ng Mohamed Mossadegh. Dù Carter ca ngợi nhà vua nhÆ° má»™t nhà lãnh đạo khôn ngoan và tà i năng, khi các cuá»™c nổi dáºy chống vÆ°Æ¡ng quyá»n bùng nổ ở Iran, chÃnh phủ Carter đã không can thiệp.
Nhà vua bị phế truất và lÆ°u vong. Nhiá»u ngÆ°á»i tin rằng không có sá»± ủng há»™ của Hoa Kỳ là nguyên nhân chÃnh dẫn đến sá»± sụp đổ của vÆ°Æ¡ng triá»u. Carter chuẩn bị công nháºn chÃnh quyá»n má»›i tại Iran, nhÆ°ng ná»— lá»±c của ông không có kết quả.
Ngà y 22 tháng 10 năm 1979, Carter cho phép quốc vÆ°Æ¡ng bị phế truất, Mohamed Rezza Pahlavi đến Mỹ để tị nạn chÃnh trị và chữa bệnh; ngà y 15 tháng 12, Pahlavi rá»i Mỹ đến Panama. Phản ứng vá»›i việc cho phép Pahlavi và o nÆ°á»›c Mỹ, quân dân Iran chiếm giữ đại sứ quán Hoa Kỳ tại Tehran và bắt giữ 52 con tin ngÆ°á»i Mỹ. Iran yêu cầu (1) giao trả nhà vua vá» Iran để chịu xét xá», (2) hoà n trả tà i sản của nhà vua cho nhân dân Iran, (3) thừa nháºn lá»—i lầm của Hoa Kỳ tại Iran trong quá khứ và đưa ra lá»i xin lá»—i, (4) cam kết sẽ không can thiệp và o Iran. Mặc dù nhà vua rá»i Hoa Kỳ và qua Ä‘á»i ở Ai Cáºp, cuá»™c khủng hoảng con tin tiếp tục kéo dà i và ảnh hưởng sâu sắc đến năm cuối cùng của nhiệm kỳ tổng thống, ngay cả sau khi má»™t ná»a số con tin được phóng thÃch. Các phản ứng đối vá»›i cuá»™c khủng hoảng, từ "chiến lược VÆ°á»n Hồng" đến ná»— lá»±c bất thà nh nhằm giải thoát con tin được xem là những nhân tố góp phần và o sá»± thất bại của Carter trong cuá»™c bầu cá» năm 1980.
[sá»a] Bầu cá» năm 1980
Carter rá»i Tòa Bạch á»c sau chiến thắng vang dá»™i của Ronald Reagan trong cuá»™c tuyển cá» năm 1980. Reagan dà nh được xấp xỉ 51% phiếu phổ thông, trong khi Carter chỉ có 41%, nhÆ°ng vì sá»± ủng há»™ của cá» tri dà nh cho Carter không táºp trung và o các khu vá»±c địa dÆ°, Reagan chiếm được 91% phiếu của cá» tri Ä‘oà n, chỉ để lại cho Carter vá»n vẹn sáu tiểu bang và Hạt Columbia. Ứng cá» viên Ä‘á»™c láºp John Bayard Anderson thu hút phiếu của cá» tri có khuynh hÆ°á»›ng tá»± do bất bình vá»›i chÃnh sách của Carter, tuy chỉ được 7% phiếu nhÆ°ng gây khó khăn cho Carter ở những bang có truyá»n thống ủng há»™ Äảng Dân chủ nhÆ° tiểu bang New York, Wisconsin và Massachusetts.
Cảm giác chung của công luáºn là việc chÃnh phủ Carter đã không giải quyết hiệu quả cuá»™c khủng hoảng con tin ở Iran góp phần và o thất bại của ông trong cuá»™c bầu cá» tổng thống. Mặc dù nhóm thÆ°Æ¡ng thuyết đã Ä‘Ã m phán thà nh công vá»›i những ngÆ°á»i bắt giữ con tin, bản thoả thuáºn chỉ được ký và o ngà y 19 tháng 1 năm 1981, sau khi Ronald Reagan đắc cá». Các con tin được trả tá»± do năm phút sau lá»… nháºm chức tổng thống sau 444 ngà y bị cầm giữ. Reagan đã yêu cầu Carter đến Äức để chà o đón các con tin.
[sá»a] ChÃnh phủ
CHỨC VỤ | TÊN | NHIỆM KỲ |
Tổng thống | Jimmy Carter | 1977–1981 |
Phó Tổng thống | Walter F. Mondale | 1977–1981 |
Cố vấn An ninh Quốc gia | Zbigniew Brzezinski | 1977–1981 |
Giám đốc CIA | Stansfield Turner | 1977–1981 |
Giám đốc FBI | Clarence M. Kelley | 1977–1978 |
William Hedgcock Webster | 1978–1981 | |
Bộ trưởng Ngoại giao | Cyrus R. Vance | 1977–1980 |
Edmund Muskie | 1980–1981 | |
Bộ trưởng Ngân khố | W. Michael Blumenthal | 1977–1979 |
G. William Miller | 1979–1981 | |
Bộ trưởng Quốc phòng | Harold Brown | 1977–1981 |
Bộ trưởng Tư pháp | Griffin Bell | 1977–1979 |
Benjamin R. Civiletti | 1979–1981 | |
Bộ trưởng Nội vụ | Cecil D. Andrus | 1977–1981 |
Bộ trưởng Thương mại | Juanita M. Kreps | 1977–1979 |
Philip M. Klutznick | 1979–1981 | |
Bộ trưởng Lao động | Ray Marshall | 1977–1981 |
Bộ trưởng Nông nghiệp | Robert Bergland | 1977–1981 |
Bộ trưởng Y tế, Giáo dục và Phúc lợi | Joseph A. Califano, Jr. | 1977–1979 |
Bộ trưởng Y tế và Dân sinh | Patricia R. Harris | 1979–1981 |
Bộ trưởng Giáo dục | Shirley M. Hufstedler | 1979–1981 |
Bá»™ trưởng Gia cÆ° và Phát triển Äô thị | Patricia R. Harris | 1977–1979 |
Moon Landrieu | 1979–1981 | |
Bộ trưởng Giao thông | Brock Adams | 1977–1979 |
Neil E. Goldschmidt | 1979–1981 | |
Bộ trưởng Năng lượng | James R. Schlesinger | 1977–1979 |
Charles W. Duncan | 1979–1981 |
[sá»a] Sau khi rá»i Tòa Bạch á»c
Từ khi rá»i Tòa Bạch á»c, Carter trở vá» sống trong nông trang ở Georgia, để biết mình Ä‘ang mắc má»™t khoản nợ lên đến má»™t triệu USD, do đã tin cáºy những ngÆ°á»i được ủy thác quản lý tà i sản trong thá»i gian ông tại chức - nhằm mục Ä‘Ãch tránh tình trạng xung Ä‘á»™t lợi Ãch khi ông Ä‘ang phục vụ đất nÆ°á»›c trong cÆ°Æ¡ng vị tổng thống. Carter táºp trung viết sách để trả nợ, tất cả 23 cuốn sách của ông Ä‘á»u được công luáºn đón nháºn rá»™ng rãi, trong số đó có và i quyển là sách bán chạy nhất. Äồng thá»i, ông cÅ©ng dà nh thì giỠđể thà nh láºp Trung tâm Carter và xây dá»±ng thÆ° viện tổng thống[18]
Trong lịch sá» nÆ°á»›c Mỹ, cá»±u Tổng thống Jimmy Carter và cá»±u Phó Tổng thống Walter Mondale là những ngÆ°á»i từng đứng chung liên danh còn sống lâu nhất sau khi rá»i chức vụ. Äến ngà y 23 tháng 5 năm 2006, Carter và Mondale đã rá»i nhiệm sở 25 năm và 123 ngà y, vượt qua ká»· lục của Tổng thống John Adams và Phó Tổng thống Thomas Jefferson. Adams và Jefferson qua Ä‘á»i trong cùng má»™t ngà y – 4 tháng 7 năm 1826.
[sá»a] Ngoại giao
Năm 1994, Carter đến Bắc Triá»u Tiên theo yêu cầu của Tổng thống Clinton,[19] khi cuá»™c khủng hoảng Bán đảo Triá»u Tiên Ä‘ang nóng dần do Bắc Triá»u Tiên trục xuất nhóm thanh tra của CÆ¡ quan Năng lượng Nguyên tá» Quốc tế và doạ sẽ bắt đầu xá» lý nhiên liệu hạt nhân đã qua sá» dụng. Cuá»™c há»™i kiến giữa Carter và Kim Il Sung dẫn đến việc ký kết bản thoả hiệp khung, theo đó Bắc Triá»u Tiên đồng ý ngÆ°ng xá» lý nhiên liệu hạt nhân đổi lấy việc bình thÆ°á»ng hoá bang giao vá»›i Mỹ, được nháºp dầu và hai lò phản ứng nÆ°á»›c nhẹ để thay thế lò graphite của há». NhÆ°ng Bắc Triá»u Tiên đã không tuân thủ thoả Æ°á»›c và tìm cách che giấu những vi phạm của há».
Dù công luáºn khen ngợi bản thoả Æ°á»›c khung do Jimmy Carter thÆ°Æ¡ng thảo nhÆ° là má»™t thà nh quả ngoại giao, Bắc Triá»u Tiên không có ý định chấm dứt chÆ°Æ¡ng trình chế tạo vÅ© khà hạt nhân.[20] Năm 2005, Bắc Triá»u Tiên tuyên bố đã có vÅ© khà hạt nhân.
Tháng 5 năm 2002, Carter đến thăm Cuba, gặp Fidel Castro và nói chuyện vá»›i công chúng Cuba qua hệ thống truyá»n hình quốc gia, ông viết và đá»c bà i diá»…n văn bằng tiếng Tây Ban Nha. Sá»± kiện nà y biến Carter thà nh tổng thống đầu tiên của Hoa Kỳ, Ä‘Æ°Æ¡ng nhiệm hoặc mãn nhiệm, đến thăm đảo quốc nà y kể từ cuá»™c cách mạng năm 1959 mặc dù khi Ä‘Æ°Æ¡ng nhiệm ông đã không chịu dỡ bá» lệnh cấm váºn.
Tháng 6 năm 2005, Carter kêu gá»i đóng cá»a nhà tù Vịnh Guantanamo ở Cuba, địa danh đã trở nên tâm Ä‘iểm của những lá»i than phiá»n vá» những ngược đãi tù nhân.
Không phải má»i ná»— lá»±c của Carter Ä‘á»u có được sá»± ủng há»™ của Washington; ngÆ°á»i ta thuáºt lại rằng các tổng thống Clinton, George H. W. Bush và George W. Bush tá» ra không hà i lòng vá» những hoạt Ä‘á»™ng ngoại giao "tá»± do" của Carter ở Iraq và những nÆ¡i khác.[21] Những ngÆ°á»i chỉ trÃch cho rằng những ná»— lá»±c ngoại giao của Carter (lúc Ä‘Æ°Æ¡ng nhiệm hoặc mãn nhiệm) là chân tháºt và có thiện ý, nhÆ°ng ông thÆ°á»ng thiếu hiểu biết vỠẩn ý của những nhà lãnh đạo nÆ°á»›c ngoà i thiếu thiện chÃ.[22]
Tháng 10 năm 2007, Carter đến thăm Darfur cùng vá»›i các nhà lãnh đạo châu Phi, trong đó có Tổng Giám mục Anh giáo Desmond Tutu, nhÆ°ng bị lá»±c lượng an ninh Sudan ngăn cản. Äiá»u nà y dẫn đến những tranh cãi gay gắt giữa cá»±u tổng thống Mỹ và giá»›i chức an ninh Sudan.[23]
[sá»a] Hoạt Ä‘á»™ng nhân đạo
Từ sau thất bại trong ná»— lá»±c tái tranh cá», Carter, qua Trung tâm Carter, tham gia tÃch cá»±c và o các lÄ©nh vá»±c nhÆ° chÃnh sách công quốc gia và quốc tế, tìm kiếm giải pháp cho các cuá»™c tranh chấp, nhân quyá»n và những hoạt Ä‘á»™ng từ thiện. Ông thà nh láºp Trung tâm Carter ngay sau khi rá»i Tòa Bạch á»c, hiện nay cùng vá»›i vợ, Rosalynn, Ä‘ang là đồng chủ tịch trung tâm. Trung tâm Carter táºp chú và o các hoạt Ä‘á»™ng nhÆ° chÆ°Æ¡ng trình chăm sóc sức khoẻ vá»›i qui mô toà n cầu, trong đó có chiến dịch kiểm soát bệnh sán guinea. Carter và các thà nh viên khác của trung tâm thÆ°á»ng tham gia các hoạt Ä‘á»™ng giám sát tiến trình bầu cá» nhằm ủng há»™ các cuá»™c bầu cá» tá»± do và công bằng. HỠđến châu Phi và châu Mỹ Latin vá»›i tÆ° cách quan sát viên bầu cá».
Carter và Rosalynn được nhiá»u ngÆ°á»i biết tiếng qua sá»± cá»™ng tác của há» vá»›i Tổ chức Há»— trợ Gia cÆ° Habitat (Habitat for Humanity), má»™t tổ chức từ thiện CÆ¡ Äốc chuyên xây dá»±ng nhà ở cho ngÆ°á»i nghèo. Sau thất bại trong ná»— lá»±c ở lại Tòa Bạch á»c cho nhiệm kỳ thứ hai, Carter đến vá»›i Habitat trong năm 1984. Từ đó, Carter và vợ má»—i năm dà nh má»™t tuần lá»… cùng là m việc vá»›i các thiện nguyện viên khác của tổ chức từ thiện nà y xây dá»±ng nhà ở cho ngÆ°á»i nghèo.[24]
Jimmy Carter là tổng thống Hoa Kỳ thứ ba, sau Theodore Roosevelt và Woodrow Wilson, được trao Giải Nobel Hòa bình. Trong bà i diá»…n văn nháºn giải, Ä‘á»c trÆ°á»›c má»™t cá» tá»a Ä‘oà n Âu châu, ông nói rằng hà nh Ä‘á»™ng của Hoa Kỳ sau khi quân Ä‘á»™i Liên Xô tiến và o Afghanistan, Chiến tranh vùng Vịnh năm 1991, cÅ©ng giống NATO, là sá»± tiếp nối chủ thuyết an ninh táºp thể của Tổng thống Wilson.[25]
[sá»a] ChÃnh trị Mỹ
Carter là bạn rất thân vá»›i ngÆ°á»i tiá»n nhiệm Gerald Ford, bất kể sá»± kiện ông là ngÆ°á»i đánh bại Tổng thống Ford trong kỳ bầu cá» tổng thống năm 1976. Carter và vợ thÆ°á»ng xuyên đến thăm nhà ông bà Ford.
Ngà y 26 tháng 12 năm 2006, tá» New York Times thuáºt lại rằng, theo yêu cầu của Ford, ngÆ°á»i kế nhiệm ông, cá»±u Tổng thống Jimmy Carter, sẽ là ngÆ°á»i Ä‘á»c Ä‘iếu văn trong tang lá»… của ông, "Ông Ford Ä‘á» nghị ngÆ°á»i kế nhiệm xem xét việc Ä‘á»c Ä‘iếu văn trong tang lá»… của ông; ngược lại ông sẽ là m nhÆ° váºy trong tang lá»… của Carter, phụ thuá»™c và o việc ngÆ°á»i nà o sẽ ra Ä‘i trÆ°á»›c."[26] Ngà y 3 tháng 1 năm 2007, Carter Ä‘á»c bà i Ä‘iếu văn đầy cảm xúc trong tang lá»… của Gerald Ford cá» hà nh tại Nhà thá» Grace Episcopal (Anh giáo) ở East Grand Rapids.
Năm 2001, Carter tá» ra bất bình vá»›i lệnh ân xá gây nhiá»u tranh cãi của Tổng thống Clinton dà nh cho Marc Rich, gá»i nó là "má»™t sá»± ô nhục" và cho rằng chÃnh số tiá»n 520 triệu USD Rich đóng góp cho Äảng Dân chủ là nhân tố dẫn đến quyết định ân xá của Clinton.[27]
Tháng 3 năm 2004, Carter công khai chỉ trÃch George W. Bush và Tony Blair vì đã tiến hà nh má»™t cuá»™c chiến không cần thiết, chỉ "dá»±a trên những lá»i nói dối và những giải thÃch sai lệch" nhằm đánh đổ Saddam Hussein. Ông cho rằng Blair đã để những phán Ä‘oán chÃnh xác hÆ¡n của mình bị tác Ä‘á»™ng bởi định ý của Bush muốn kết thúc cuá»™c chiến mà cha ông ấy (George H. W. Bush) đã bắt đầu. Tháng 8 năm 2006, Carter chỉ trÃch Blair là “phụ thuá»™c†chÃnh phủ Bush, cáo buá»™c Blair ủng há»™ mà không há» tra vấn chÃnh sách “cá»±c Ä‘oan hoặc thiếu sáng suốt†của Bush.[28] Ngà y 19 tháng 5 năm 2007, khi Blair thá»±c hiện chuyến viếng thăm sau cùng đến Iraq trong cÆ°Æ¡ng vị Thủ tÆ°á»›ng Anh, Carter sá» dụng cÆ¡ há»™i nà y để đả kÃch Blair. Ông nói vá»›i Ä‘Ã i BBC rằng rõ rà ng là Blair “phục tùng†Bush và dà nh sá»± ủng há»™ mù quáng cho Iraq.[29] Carter hi vá»ng Gordon Brown, ngÆ°á»i kế nhiệm Blair, sẽ “Ãt nhiệt tình hÆ¡n†đối vá»›i chÃnh sách của Bush vá» Iraq.[30]
[sá»a] Tuyên dÆ°Æ¡ng
Carter được trao bằng danh dá»± tại nhiá»u trÆ°á»ng đại há»c ở Mỹ nhÆ° Harvard, Bates và Äại há»c Pennylvania.
Ngà y 22 tháng 11 năm 2004, Thống đốc thuá»™c Äảng Cá»™ng hòa của Tiểu bang New York, George Pataki bổ nhiệm Carter và các cá»±u tổng thống khác hiện còn sống, Gerald Ford, George H. W. Bush, và Bill Clinton, là những thà nh viên danh dá»± của ban tái thiết tòa nhà World Trade Center.
Do đã phục vụ trong má»™t tiá»m thuá»· đỉnh (tổng thống duy nhất từng là m Ä‘iá»u nà y), má»™t tiá»m thuá»· đỉnh được chá»n để đặt theo tên của Carter. Tiá»m thuá»· đỉnh USS Jimmy Carter (SSN-23) được đặt tên và o ngà y 27 tháng 4 năm 1998 khiến nó trở nên má»™t trong số rất Ãt phÆ°Æ¡ng tiện của Hải quân Hoa Kỳ được đặt tên theo má»™t nhân váºt còn sống.
Carter nháºn dạy má»™t lá»›p há»c TrÆ°á»ng Chúa Nháºt tại nhà thá» Baptist Maranatha ở thị trấn Plain, tiểu bang Georgia. Thông thạo nghá» má»™c, thỉnh thoảng Carter xuất hiện trên những trang báo của tạp chà Fine Wood Working của nhà xuất bản Taunton Press, ông cÅ©ng sá» dụng kỹ năng nà y khi tham gia xây dá»±ng nhà ở cho ngÆ°á»i nghèo trong các đỠán của Tổ chức Há»— trợ Gia cÆ° Habitat.
Carter là khách má»i tại những buổi lá»… nhÆ° lá»… khánh thà nh thÆ° viện của các tổng thống Ronald Reagan, George H. W. Bush và Bill Clinton. Ông cÅ©ng tham dá»± nhiá»u diá»…n Ä‘Ã n, buổi diá»…n thuyết, uá»· ban, tang lá»… và các sá»± kiện khác. Gần đây nhất, ông Ä‘á»c Ä‘iếu văn tại tang lá»… của Coretta Scott King, vợ của nhà lãnh đạo Phong trà o Dân quyá»n Mỹ Martin Luther King, Jr..
[sá»a] Chú thÃch
- ^ "Jimmy Carter".. Georgia Humanities Council. Äược truy cáºp 2007-12-09.
- ^ http://usinfo.state.gov/usa/infousa/facts/democrac/55.htm
- ^ Biography of Jimmy Carter
- ^ Carter fears Florida vote trouble, BBC
- ^ Jimmy Carter and Habitat for Humanity - Habitat for Humanity Int'l
- ^ Jimmy Carter
- ^ The Class of 1947 had a war-accelerated three-year program. [1].
- ^ [2].
- ^ [3].
- ^ American Presidency, Brinkley and Dyer, 2004
- ^ Transcript - "Crisis of Confidence" speech, July 15, 1979
- ^ Clymer, Adam (July 18, 1979). “Speech Lifts Carter Rating to 37%; Public Agrees on Confidence Crisis; Responsive Chord Struck Speech Lifts Carter Rating to 37% Big Impact Found Some Would Buy Bonds Big Gain in the South More Encouragementâ€. New York Times: A1.
- ^ [4]
- ^ [5].
- ^ "http://mortgage-x.com/general/indexes/prime.asp".
- ^ "The downturn was precipitated by a rise in interest rates to levels that exceeded the record rates recorded a year earlier." Congressional Budget Office, "The Prospects for Economic Recovery," February 1982.
- ^ Erwin C. Hargrove, Jimmy Carter as President: Leadership and the Politics of the Public Good, London, 1988, p 102.
- ^ American Presidency, Brinkley and Dyer, 2004
- ^ Marion V. Creekmore. A Moment of Crisis: Jimmy Carter, The Power of a Peacemaker, and North Korea's Nuclear Ambitions (2006)
- ^ [6].
- ^ Marion V. Creekmore, A Moment of Crisis: Jimmy Carter, The Power of a Peacemaker, and North Korea's Nuclear Ambitions (2006).
- ^ [7].
- ^ Jimmy Carter blocked from meeting Darfur chief : Mail & Guardian Online
- ^ Auchmutey, Jim. "25 years later, the Carters are still building houses" The Atlanta Journal-Constitution, 15.05.2008. “Má»—i khi đáp máy bay, tôi Ä‘á»u đến chà o và bắt tay từng hà nh khách cùng chuyến bay. Tháºt đáng ngạc nhiên khi nhiá»u ngÆ°á»i không há»i tôi vá» tiến trình hòa bình ở Trung Äông, hoặc các chÆ°Æ¡ng trình há»— trợ y tế mà chúng tôi ná»— lá»±c váºn Ä‘á»™ng trong 51 tuần má»—i năm tại Trung tâm Carter, mà chỉ há»i chúng tôi vá» tuần lá»… nà y [là m việc cho Habitat]. Há» tháºt sá»± quan tâm đến những ngôi nhà mà chúng tôi góp công xây dá»±ng.†– Jimmy Carter.
- ^ Text from the Nobel lecture given by The Nobel Peace Prize laureate for 2002, December 10, 2002, transcript from Jimmy Carter Library and Museum
- ^ Kornblut, Anne E. “Ford Arranged His Funeral to Reflect Himself and Drew In a Former Adversaryâ€, The New York Times, 2006-12-28, tr. A21. Äịa chỉ URL được truy cáºp 2007-01-04.
- ^ CNN.
- ^ [8].
- ^ BBC News accessed January 23, 2008
- ^ "Carter attacks Blair's Iraq role". BBC News (May 19, 2007). Äược truy cáºp ngà y 2007-05-19.
[sá»a] Xem thêm
[sá»a] Tác phẩm
Carter là tác giả của nhiá»u cuốn sách:
- Why Not the Best? (1975 and 1996)
- A Government as Good as Its People (1977 and 1996)
- Keeping Faith: Memoirs of a President (1982 and 1995)
- Negotiation: The Alternative to Hostility (1984)
- The Blood of Abraham (1985 and 1993)
- Everything to Gain: Making the Most of the Rest of Your Life (1987 and 1995), with Rosalynn Carter
- An Outdoor Journal (1988 and 1994)
- Turning Point: A Candidate, a State, and a Nation Come of Age (1992)
- Talking Peace: A Vision for the Next Generation (1993 and 1995)
- Always a Reckoning (1995), a collection of poetry, illustrated by his granddaughter
- The Little Baby Snoogle-Fleejer (1995), a children's book, illustrated by his daughter
- Living Faith (1996)
- Sources of Strength: Meditations on Scripture for a Living Faith (1997)
- The Virtues of Aging (1998)
- An Hour before Daylight: Memories of a Rural Boyhood (2001)
- Christmas in Plains: Memories (2001)
- The Nobel Peace Prize Lecture (2002)
- The Hornet's Nest (2003), a historical novel and the first work of fiction written by a U.S. President
- Sharing Good Times (2004)
- Our Endangered Values: America's Moral Crisis (2005)
[sá»a] Tham khảo
[sá»a] Hồi ký vá» Carter
- Califano, Joseph A., Jr. Governing America: An insider's report from the White House and the Cabinet 1981
- Jordan, Hamilton. Crisis: The Last Year of the Carter Presidency. 1982
- Lance, Bert. The Truth of the Matter: My Life in and out of Politics. 1991
[sá»a] Nghiên cứu há»c thuáºt
- Bourne, Peter. Jimmy Carter: A comprehensive biography from Plains to post-presidency. 1997
- Brinkley, Douglas. 1996. "The rising stock of Jimmy Carter: The "hands on" legacy of our thirty-ninth president". Diplomatic History 20: 505-29.
- Dumbrell, John. The Carter presidency: A re-evaluation. Manchester University Press 1995.
- Gary Fink and Hugh Davis Graham, eds. The Carter presidency: Policy choices in the post-New Deal era University Press of Kansas. 1998.
- Andrew R. Flint; "Jimmy Carter: The Re-emergence of Faith-Based Politics and the Abortion Rights Issue" Presidential Studies Quarterly. Volume: 35. Issue: 1. 2005. pp 28+.
- Gillon, Steven M. The Democrats' dilemma: Walter F. Mondale and the liberal legacy Columbia University Press. 1992.
- Glad, Betty. Jimmy Carter: In search of the great White House W. W. Norton. 1980.
- Hahn, Dan F. "The rhetoric of Jimmy Carter, 1976-1980". In Essays in presidential rhetoric, edited by Theodore O. Windt and Beth Ingold, 331-65. Kendall/Hunt. 1992.
- Hargrove, Erwin. Jimmy Carter as president: Leadership and the politics of the public good Louisiana State University Press. 1988.
- Jones, Charles O. The Trusteeship Presidency: Jimmy Carter and the United States Congress. 1988.
- Jordan, William J. Panama Odyssey. 1984.
- Kaufman, Burton I. The Presidency of James Earl Carter, Jr. 1993.
- Kucharsky, David. The Man from Plains: The Mind and Spirit of Jimmy Carter. 1976
- Ribuffo, Leo P. "God and Jimmy Carter" in Transforming faith: The sacred and secular in modern American history, edited by Myles L. Bradbury and James B. Gilbert, pp 141-59. Greenwood Press. 1989
- Ribuffo, Leo P. . "'Malaise' revisited: Jimmy Carter and the crisis of confidence". in The liberal persuasion: Arthur Schlesinger, Jr. and the challenge of the American past, edited by John Patrick Diggins, 164-85. Princeton University Press. 1997
- Herbert D. Rosenbaum and Alexej Ugrinsky, eds. The presidency and domestic policies of Jimmy Carter, (1994) pp, 83-116. Greenwood Press.
- Schram, Martin. Running for president, 1976: The Carter campaign (1977)
- Strong, Robert. "Recapturing leadership: The Carter administration and the crisis of confidence" Presidential Studies Quarterly 1986. 16 (Fall): 636-50.
- Strong, Robert. Working in the world: Jimmy Carter and the making of American foreign policy Louisiana State University Press. 2000.
- White, Theodore H. America in search of itself: The making of the president, 1956-1980. 1983
- Witcover, Jules. Marathon: The pursuit of the presidency, 1972-1976 1977
[sá»a] Liên kết ngoà i
- Carter Center
- Jimmy Carter Library and Museum
- Jimmy and Rosalynn Carter Partnership Foundation
- Biography, via whitehouse.gov
- Biography, via Britannica.com - Jimmy Carter
- Biography via ourgeorgiahistory.com
- Biography, via geocities.com
- Navy Years, via submarinehistory.com
- Inaugural Address of Jimmy Carter via re-quest.net
- State of the Union Addresses: 1978, 1979, 1980, 1981 (written message) at UCSB's American Presidency Project
- Audio recordings of Carter's speeches, via Michigan State University
- Nobel lecture, Oslo, Norway (10 December 2002)
- About the malaise speech, via PBS
- The 1980 October Surprise
- "The U.S. President was here" — about Carterpuri, a village in Haryana, India named after President Carter
- Instruments of Statecraft: U.S. Guerrilla Warfare, Counterinsurgency, and Counterterrorism, 1940-1990 Chap. 3 The Carter Years
- Carter's hand written UFO sighting report of 1969
- Carter's church and Sunday school teaching schedule
- More information about the "killer rabbit" incident
- Tác phẩm của Jimmy Carter tại Dự án Gutenberg
- Jimmy Carter trên trang Internet Movie Database
- Jimmy Carter's thoughts on Earth Day 2006
Tổng thống Hoa Kỳ | |
---|---|
Washington | J. Adams | Jefferson | Madison | Monroe | J.Q. Adams | Jackson | Van Buren | W.H. Harrison | Tyler | Polk | Taylor | Fillmore | Pierce | Buchanan | Lincoln | A. Johnson | Grant | Hayes | Garfield | Arthur | Cleveland | B. Harrison | Cleveland | McKinley | T. Roosevelt | Taft | Wilson | Harding | Coolidge | Hoover | F.D. Roosevelt | Truman | Eisenhower | Kennedy | L.B. Johnson | Nixon | Ford | Carter | Reagan | G.H.W. Bush | Clinton | G.W. Bush |
Dữ liệu nhân váºt | |
---|---|
Tên | Carter, Jimmy |
Tên khác | Carter, James Earl Jr. (tên đầy đủ) |
Tóm tắt | ChÃnh khách và Tổng thống Hoa Kỳ (1977–1981) |
Lúc sinh | 1 tháng 10 năm 1924 |
Nơi sinh | Plains, Georgia, Hoa Kỳ |
Lúc mất | |
Nơi mất |
|
---|
Kofi Annan / Liên Hiệp Quốc (2001) • Jimmy Carter (2002) • Shirin Ebadi (2003) • Wangari Maathai (2004) • IAEA / Mohamed ElBaradei (2005) • Ngân hà ng Grameen / Muhammad Yunus (2006) • Al Gore / IPCC (2007) |