Rok 1984

Z Wikipedii

1984 (tytuł oryginalny: Nineteen Eighty-Four) jest futurystyczną antyutopią o licznych podtekstach politycznych, napisaną przez George’a Orwella i opublikowaną w roku 1949. Autor napisał ją pod wpływem kontaktu z praktyczną stroną ideologii komunistycznej, do jakiego po raz pierwszy doszło w Hiszpanii w 1938 roku (w czasie wojny domowej), gdzie pojechał jako dziennikarz i sympatyk strony republikańskiej.

Pierwsze polskie tłumaczenie - Juliusza Mieroszewskiego opublikowane zostało na emigracji w Instytucie Literackim w Paryżu w roku 1953. Do upadku ustroju komunistycznego w Polsce (1989) była to powieść zakazana przez cenzurę, od roku 1980 była jednak publikowana w postaci przedruków z wydania paryskiego w wydawnictwach niezależnych - tzw. "drugiego obiegu". Wszystkie wydania krajowe oficjalne od 1988 r. ukazały się w tłumaczeniu Tomasza Mirkowicza.

Do kultury masowej przeniknęły pewne pojęcia z tej powieści np. Wielki Brat (ang. Big Brother), nowomowa (ang. newspeak) czy unperson (polityk odsunięty od wpływów lub obywatel o wrogich lub nieortodoksyjnych poglądach politycznych).

[edytuj] Fabuła

Uwaga! W dalszej części artykułu znajdują się szczegóły fabuły lub zakończenia utworu.

Powieść opisuje Londyn stosunkowo niezbyt odległej przyszłości (w czasie powstawania powieści; obecnie jest to niedawna przeszłość), gdzie życie jednostek zostaje podporządkowane wszechpotężnej władzy państwa. Społeczeństwo podzielone jest na trzy klasy społeczne: 1. - klasę wyższych funkcjonariuszy partyjnych (Partia Wewnętrzna) pełniących najwyższe urzędy państwowe; 2. - szeregowych członków partii (Partia Zewnętrzna) będących urzędnikami niskiego szczebla; 3. - "prole" czyli proletariat będący klasą pracującą. Interesujące jest to, że prole de facto mają znacznie większą wolność osobistą niż "klasa średnia": wolno im kochać, spędzać w dowolny (możliwy) sposób wolny czas (np. uprawiać hazard, chodzić do knajpy etc.), komentować bieżące wydarzenia. Prole mieszkają w osobnych dzielnicach gdzie nie wolno pojawiać się członkom Partii, w dzielnicach tych inwigilacja jest zupełnie niewielka, np. nie ma wszechobecnych teleekranów. Członkowie Partii Zewnętrznej nie mają praktycznie wolnego czasu - po pracy obowiązują ich np. "dobrowolne" prace społeczne czy udział w masowych spotkaniach-manifestacjach. Zasadniczo wolno im tylko oglądać teleekran i czytać (jedyną) gazetę. Małżeństwo jest możliwe, ale tylko w celach prokreacyjnych, miłość jest zakazana. Każdy członek Partii ma w domu teleekran, który jest nie tylko rodzajem telewizora, ale służy również do inwigilacji, mieszkania są tak zaprojektowane, by teleekran był widoczny w każdym jego kącie. O członkach Partii Wewnętrznej wiadomo niewiele: nie kontaktują się z nikim, czasem pojawiają się w teleekranach lub na manifestacjach, urzędują na najwyższych piętrach Ministerstw, korzystają z dobrobytu lecz o tym nikt i tak nie wie (oficjalnie pojawiają się w takich samych uniformach jak wszyscy).

Kodeks karny uproszczony jest do minimum - osoba podejrzana jest winna i wykazanie tej winy jest jedynym zadaniem sądu, kara jest tylko jedna - "ewaporacja", która jest czymś więcej niż kara śmierci. Jest to nie tylko fizyczne unicestwienie człowieka ale również wszelkich śladów jego istnienia (np. niszczy się książki czy gazety, gdzie występowało nazwisko skazanego i drukuje się nowe, już bez niego). Oczywiście od momentu ewaporacji wszelka rozmowa o skazanym jest zabroniona i karana (oczywiście również ewaporacją). Ewaporacja nie jest ogłaszana publicznie, po prostu gdy ktoś nagle nie pojawia się w pracy oznacza to, że już go nie ma i nigdy nie było. Jedynie członkowie Partii Wewnętrznej mają oficjalne procesy, które wykazują ich winę. Czasem tacy skompromitowani członkowie Partii Wewnętrznej jakiś czas są pozostawiani przy życiu i nawet mają możliwość poruszania się po Londynie (np. chodzenia do Kawiarni pod Kasztanami), jednak ostatecznie nieuchronnie są ewaporowani i wtedy każde ich wspomnienie traktowane jest jako myślozbrodnia.

W świecie opisywanym przez Orwella decydującą rolę odgrywają cztery ministerstwa:

Ministerstwo Pokoju, zajmujące się w rzeczywistości ciągłymi działaniami wojennymi
Ministerstwo Prawdy, którego celem jest prowadzenie propagandy i nieustanne fałszowanie wszelkich informacji
Ministerstwo Miłości, odpowiednik tajnych służb i swego rodzaju gestapo, a raczej NKWD, opisywanego świata, słynne z okrucieństwa i tortur
Ministerstwo Obfitości do spraw zaopatrzenia, zajmujące się w rzeczywistości coraz większym obcinaniem i tak głodowych już racji żywnościowych

Głównym bohaterem jest Winston Smith, pracownik Ministerstwa Prawdy w średnim wieku. Zajmuje się on fałszowaniem oficjalnych dokumentów, publikacji prasowych i książek, które nie są zgodne z uznawanym przez rządzącą partię obrazem rzeczywistości. Fałszerstwom takim podlega na przykład zmiana sojuszy pomiędzy państwami (jeżeli nagle Oceania skończy prowadzić wojnę ze Wschódazją i rozpocznie wojnę z Eurazją, wszystkie poprzednie publikacje świadczące o poprzedniej wojnie zostają przerobione tak, by odpowiadały nowemu stanowi).

Winston, znudzony życiem i zawiedziony panującym systemem, stara się dociec, czy to, co mówi Partia jest prawdą i czy to, co robi, ma jakikolwiek sens. Odczuwa potrzebę bliskości z innym człowiekiem, chce kochać i być kochanym, jednak jest to niemożliwe, ponieważ uczucia takie jak miłość, przyjaźń, czy lojalność są w tym świecie zakazane i karalne. Winston wielokrotnie dopuszcza się myślozbrodni (w myślach występuje przeciwko Partii, za co schwytany może zostać przez Policję Myśli), poważnie zaczyna myśleć o przeciwstawieniu się panującemu systemowi. Któregoś dnia poznaje Julię – młodą pracownicę innego działu Ministerstwa Prawdy. Zakochują się w sobie, współżyją ze sobą, znajdują się także w posiadaniu Księgi, (która, jak głoszą plotki, napisana została przez Goldsteina - przeciwnika Wielkiego Brata - i demaskuje mechanizmy angsocu), którą czyta. Ponadto Winston dopuszcza się następujących zbrodni: odwiedza dzielnice proli, rozmawia i pije piwo z prolami, opuszcza koleją na kilka godzin Londyn, przypomina sobie świat przed wojną (przed wprowadzeniem angsocu). Za każde z tych przestępstwa grozi kara (ewaporacja). Ostatecznie Winston ponosi klęskę - zostaje aresztowany, poddany śledztwu w czasie którego przyznaje się do winy. Jest to jednak tylko wstęp, gdyż ostatecznym celem śledztwa nie jest udowodnienie winy (która i tak jest oczywista) a "przebudowa" świadomości skazanego (pranie mózgu). Ostateczną klęską Winstona jest to, iż (po śledztwie) zrozumiał iż kocha Wielkiego Brata - co jest równoznaczne z ewaporacją Winstona.

[edytuj] Świat w Roku 1984

Świat w Roku 1984 z granicami współczesnych państw.

Oceania

Eurazja

Wschódazja

Teren sporny

Atak wojsk eurazjatyckich (czarne) na terytorium Oceanii i odparcie agresji (białe) - ostatni rozdział książki

Świat w Roku 1984 jest podzielony na trzy walczące ze sobą nieustannie supermocarstwa. Państwom tym, które walczą o wielki obszar obfitujący w tanią siłę roboczą (część Afryki, Indie i Bliski Wschód), wcale nie zależy na pokoju, gdyż dzięki wojnie utrzymać można status quo wewnątrz.

Państwa w Roku 1984:

Oceania:
- Państwo, w którym rozgrywa się akcja powieści. Obejmuje obie Ameryki, Wielką Brytanię, południową Afrykę, Australię i Oceanię. Panuje tu ideologia Angsocu (socjalizm angielski), równie totalitarna jak jej odpowiedniki u sąsiadów;

Eurazja:
- Rozrośnięty Związek Radziecki. Obejmuje prócz tego całą Europę (prócz Wysp Brytyjskich). Ideologią panującą jest neobolszewizm;

Wschódazja:
- Obejmuje Chiny i pobliskie kraje. Jest najmniejszym mocarstwem. Jego oficjalną ideologią jest kult śmierci (Kult Nie-Ja).

[edytuj] Film

Na podstawie książki powstało kilka filmów: w roku 1954 (film telewizyjny), 1956 i 1984. Ostatni nakręcony został w Anglii w okolicach miejsc, w których mogła mieć miejsce akcja książki.