Okręg wojskowy

Z Wikipedii

Okręg wojskowy - jest to wyższy związek administracyjny łączący w swym składzie oddziały, związki taktyczne, instytucje i zakłady różnych rodzajów wojsk oraz organów terenowej administracji wojskowej rozmieszczonych na ściśle określonym terenie.

Jego zadaniem jest jak najsprawniejsze zarządzanie wojskiem w czasie pokoju oraz mobilizowanie wojsk na wypadek wojny. Nie ma kompetencji operacyjnych. Jego dowódca może jednak na wypadek wojny rozbudować swój sztab pod względem operacyjnym. W takim wypadku najczęściej zmienia się jego nazwę na korpus, armię lub front w zależności od liczby wojsk stacjonujących na jego terytorium.

Spis treści 1 Okręgi wojskowe w strukturach WP 2 Okręgi wojskowe i generalne w latach 1918-1921 3 Okręgi korpusów w latach 1921-1939 4 Okręgi organizacji kospiracyjnych latach 1939-1945 5 Okręgi wojskowe w latach 1945-1949 6 Okręgi wojskowe w latach 1949-1953 7 Okręgi wojskowe w latach 1953-1992 8 Okręgi wojskowe w latach 1992-1998 9 Okręgi wojskowe od roku 1999 10 Źródła: 11 Przypisy

[edytuj] Okręgi wojskowe w strukturach WP

Okręg wojskowy jest pojęciem dotyczącym struktury organizacyjnej Wojska Polskiego już od pierwszych lat funkcjonowania II Rzeczypospolitej. Świadczy to o sile tradycji orężnych Rzeczypospolitej. Z chwilą oswobodzenia Polski z wojsk zaborców w 1918 władze młodego państwa dokonały olbrzymiego wysiłku w kierunku tworzenia wojska narodowego i jego struktur. Wojsko Polskie od początku kształtowano jako jeden z podstawowych elementów aparatu państwowego. Nie sposób pominąć tak ważnego zagadnienia, jak stosunek państwa i społeczeństwa do sił zbrojnych. Ówczesne funkcje spełniane przez wojsko oraz okoliczności, w jakich było formowane, zadecydowały o jego pozycji. Kształtowały się one początkowo niejednoznacznie, wojsko występujące jako zbrojne ramię narodu i obrońca podstaw bytu, było wprawdzie dumą narodu, ale jednocześnie wobec sił zbrojnych utrzymywała się stereotypowa rezerwa, egzystująca jako reminiscencja niechęci żywionej od dziesięcioleci wobec armii zaborczych W aparacie państwowym Wojsko Polskie miało natomiast pozycję bezsprzecznie silną. Gwarantowały ją obowiązujące przepisy prawne dotyczące różnorodnych dziedzin życia wewnętrznego kraju.

[edytuj] Okręgi wojskowe i generalne w latach 1918-1921

27 października 1918 Rada Regencyjna wydała dekret o przystapieniu do formowania narodowej armii regularnej na podstawie Tymczasowej Ustawy o powszechnym obowiązku służby wojskowej, którą ogłoszono równocześnie. ^[1] Artykuł 19 wspomnianej ustawy stanowił, co następuje: "Państwo polskie pod względem służby wojskowej podzielone będzie na określoną liczbę okręgów wojskowych, z których każdy obejmie pewną liczbę powiatów. Podział ten winien być dostosowany do podziału administracyjnego kraju."

29 października 1918 na posiedzeniu Rady Ministrów postanowiono o podziale Królestwa Polskiego na okręgi wojskowe. ^[2]

30 października 1918 Prezydent Rady Ministrów Józef Świeżyński działając w zastępstwie ministra spraw wojskowych i w porozumieniu z Zygmuntem Chrzanowskim, ministrem spraw wewnętrznych podpisał rozporządzenie w sprawie podziału obszaru Królestwa Polskiego pod okupacją austriacką i niemiecką na 15 okręgów wojskowych ^[3] Tego samego dnia, w wykonaniu powyższego rozporządzenia, szef Sztabu Generalnego WP, gen. dyw. Tadeusz Rozwadowski wydał swój rozkaz o powołaniu okręgów wojskowych:

• Okręg Wojskowy Nr I Warszawski - ppłk Bolesław Jaźwiński
• Okręg Wojskowy Nr II Siedlecki - płk Aleksander Mroziński
• Okręg Wojskowy Nr III Lubelski - płk Jan Dobrowolski
• Okręg Wojskowy Nr IV Radomski - płk Leon Billewicz
• Okręg Wojskowy Nr V Kielecki - płk Włodzimierz Skrzyszewski
• Okręg Wojskowy Nr VI Piotrkowski - płk Jan Rządkowski
• Okręg Wojskowy Nr VII Częstochowski - płk Antoni Bronisław Jastrzębski ^[4]
• Okręg Wojskowy Nr VIII Łódzki - płk Albin Jasiński
• Okręg Wojskowy Nr IX Kaliski - płk Józef Lewszecki
• Okręg Wojskowy Nr X Łowicki - płk Franciszek Korewo
• Okręg Wojskowy Nr XI Włocławski - ppłk Stefan Borowski
• Okręg Wojskowy Nr XII Ciechanowski - ppłk Michał Milewski
• Okręg Wojskowy Nr XIII Łomżyński - ppłk Bronisław Kapliński
• Okręg Wojskowy Nr XIV i XV Suwalszczyzna i dalsza część etapów

W każdym okręgu przystapiono do formowania pułku piechoty. Organizowane pułki zamierzano rozwinąć w brygady, a te z kolei w dywizje. Równocześnie powołano trzy lokalne inspektoraty, jako zalążki dowództw dywizji:

• Inspektorat Warszawski (okręgi wojskowe nr I, II, VII-XV)
  • inspektor - gen. Zygmunt Zieliński
  • szef sztabu - mjr Zygmunt Platowski
• Inspektorat Lubelski (okręgi wojskowe nr III i IV)
  • inspektor - gen. Kajetan Olszewski
  • szef sztabu - ppłk Stefan Pasławski
• Inspektorat Kielecki (okręgi wojskowe nr V i VI)
  • inspektor - gen. Wacław Iwaszkiewicz-Rudoszański
  • szef sztabu - płk Włodzimierz Bokszczanian

28 października 1918 w Krakowie powstała Polska Komisja Likwidacyjna, która początkowo objęła swoim zasięgiem powiaty Galicji Zachodniej i Śląska Cieszyńskiego, które wcześniej podlegały austriackiemu Militar-Kommando w Krakowie. 7 listopada PKL rozszerzyła swoją władzę o resztę Galicji, a w drugiej połowie listopada również o powiaty: będziński, dąbrowski i olkuski. 12 listopada 1918 PKL podjęła decyzję o utworzeniu 7 okręgów wojskowych:

• Podhalański Okręg Wojskowy z siedzibą w Nowym Targu - ppłk Andrzej Galica
• Przemyski Okręg Wojskowy z siedzibą w Przemyślu - ppłk Michał Tokarzewski-Karaszewicz ^[5]
• Śląski Okręg Wojskowy z siedzibą w Cieszynie - płk Franciszek Latinik
• Tarnowski Okręg Wojskowy z siedzibą w Tarnowie - płk Mieczysław Kuliński
• Wadowicki Okręg Wojskowy z siedzibą w Wadowicach - płk Celestyn Brŭckner
• Rzeszowski Okręg Wojskowy z siedzibą w Rzeszowie - płk Ludwik Zawada
• Będziński Okręg Wojskowy z siedzibą w Będzinie - płk Rudolf Tarnawski

Kraków i Wieliczka oraz powiat krakowski leżały w gestii Komendy Miasta Krakowa. Komendantem miasta mianowany został gen. Antoni Madziara, jego zastępcą, płk Stanisław Haller. Komendy okręgów wojskowych podlegały Polskiej Komendzie Wojskowej w Krakowie. 27 listopada 1918 Polska Komenda Wojskowa przemianowana została na Dowództwo Okręgu Generalnego w Krakowie.

17 listopada 1918 dokonano przebudowy terytorialnej władz wojskowych. Zlikwidowano wówczas inspektoraty lokalne i powołano 5 dowództw okręgów generalnych: Warszawa, Lublin, Kielce, Łódź, Kraków.

Dowódcy okręgów generalnych byli odpowiedzialni za prawidłowe funkcjonowanie wojskowej służby wewnętrznej, za ogólny ład, bezpieczeństwo i porządek, a także za majątek wojskowy i państwowy. W procesie przechodzenia sił zbrojnych na służbę w warunkach pokojowych nastąpiły również istotne zmiany w wojskowym podziale terytorialnym kraju.

[edytuj] Okręgi korpusów w latach 1921-1939

Na miejsce dotychczasowych siedmiu utworzono dziesięć okręgów korpusów:

• I – Warszawa
• II – Lublin
• III – Grodno
• IV – Łódź
• V – Kraków
• VI – Lwów
• VII – Poznań
• VIII – Toruń
• IX – Brześć n. Bugiem
• X – Przemyśl

W obrębie każdego z okręgów korpusów stacjonowały cztery wielkie jednostki (trzy dywizje piechoty i przeważnie jedna brygada kawalerii).

Dowódcy okręgu korpusu, sprawującemu z ramienia ministra spraw wojskowych władzę na terenie okręgu, podlegały pod względem mobilizacji, uzupełnienia i przysposobienia rezerw do służby wojskowej oraz administracyjno-gospodarczym wszystkie formacje stacjonujące w danym okręgu. Ponieważ szkoleniem taktycznym i technicznym wojsk kierował minister spraw wojskowych, dowódcy okręgów korpusów byli w tym zakresie jedynie pośrednikami i kontrolowali wykonanie rozkazów ministra spraw wojskowych.

Na przełomie lat 1926-1927 Józef Piłsudski wprowadził zasadę, że dowódcy okręgów korpusów są władzą administrującą terenem przygotowanym pod względem wojennym i pokojowym. Zagrożenie wojenne w II poł. lat 30. zadecydowało, że od 1937 dowódcom okręgów przyznano uprawnienia do dowodzenia jednostkami obrony narodowej, kierowania obroną przeciwlotniczą i przeciwgazową oraz koordynacji szkolenia wojsk.

[edytuj] Okręgi organizacji kospiracyjnych latach 1939-1945

W latach II wojny światowej okręgi wojskowe występowały w strukturze organizacyjnej podziemnego państwa polskiego. Okręgi Armii Krajowej terytorialnie odpowiadały podziałowi administracyjnemu kraju z 1939 i tworzone były na bazie ówczesnych województw. Okręgi dzieliły się na inspektoraty rejonowe (obejmujące co najmniej dwa obwody), obwody (zwykle był to teren powiatu), rejony, placówki (jedna lub kilka wsi). Czasami organizowano szczeble pośrednie: podokręgi i podobwody. Ogółem było 17 okręgów Armii Krajowej: Warszawa – miasto, Warszawa – województwo, Radom (dowództwo w Kielcach), Lublin, Kraków, Śląsk, Łódź, Poznań, Pomorze, Białystok, Polesie, Nowogródek, Wilno, Wołyń, Lwów, Tarnopol i Stanisławów. Na czele okręgu stał komendant (dowódca), który podlegał Komendzie Głównej Armii Krajowej. W jego kompetencjach znajdowały się wszystkie sprawy związane z działalnością wojskową i walką zbrojną. Problemy polityczne na ogół pozostawały w gestii okręgowego delegata rządu emigracyjnego.

Okręgi występowały również w strukturze Batalionów Chłopskich do połowy 1944, tzn. do czasu podpisania umowy scaleniowej z kierownictwem Armii Krajowej. W Batalionach Chłopskich funkcje i podział terytorialny okręgu był zbliżony do Armii Krajowej. Różniły się natomiast nazwy poszczególnych szczebli organizacyjnych. Okręg dzielił się bowiem na podokręgi, obwody, gminy i gromady. Ogółem w latach II wojny światowej istniało 10 okręgów Batalionów Chłopskich: Warszawa – miasto, Warszawa – województwo, Kielce, Lublin, Łódź, Kraków, Białystok, Wołyń, Lwów i Poznań.

Z kolei w Gwardii, a później w Armii Ludowej, okręgi tylko przejściowo (w 1942), były najwyższymi terytorialnymi szczeblami organizacyjnymi. Później natomiast stanowiły element składowy obwodu. Dowództwo okręgu kierowało całokształtem działalności organizacyjno-bojowej na podległym sobie terenie, z wyłączeniem brygad partyzanckich. W zasadzie podział organizacyjny AL zawierał się w następujących elementach: obwody, okręgi, podokręgi, garnizony, dzielnice i placówki. Uogólniając można stwierdzić, że okręgowi wojskowemu w Armii Ludowej odpowiadał, pod względem kompetencji i zasięgu terytorialnego, obwód. Armia Ludowa liczyła sześć obwodów: Warszawski, Lubelski, Radomsko-Kielecki, Śląski, Łódzki i Krakowski.

W specyficznych okolicznościach, w jakich pozostawały polskie formacje zbrojne w ZSRR, nie było potrzeby organizowania okręgów wojskowych. Funkcje mobilizacyjno-organizacyjne spełniał Ośrodek Formowania Polskich Sił Zbrojnych, przemianowany na Główny Sztab Formowania Armii Polskiej.

Zmiana sytuacji nastąpiła po przejściu frontu za linię Wisły. Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego rozkazem z 1 lutego 1945 poleciło utworzyć 6 okręgów wojskowych.

[edytuj] Okręgi wojskowe w latach 1945-1949

Koniec wojny zastał Wojsko Polskie w okresie intensywnego rozwoju organizacyjnego. Zrezygnowano co prawda z realizacji koncepcji Frontu Polskiego. Powstawały jednak nowe związki taktyczne i oddziały wojsk. W wyniku mobilizacji liczebność wojska w maju 1945 osiągnęła 370 tysięcy żołnierzy zaś we wrześniu 1945 roku 440 tysięcy. Na wyzwalanych obszarach organizowano Okręgi Wojskowe. Podstawą formowania okręgów był rozkaz ND WP nr 23/0rg z 1 lutego 1945. Nakazywał on: "Na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej sformować do dnia 1 kwietnia 1945 r. sześć okręgów wojskowych według etatu nr Dl/17:

• Warszawski OW (DOW I ^[6]) z siedzibą w Warszawie, obejmujący woj. warszawskie i białostockie,
• Lubelski OW (DOW VII) z siedzibą w Lublinie, obejmujący woj. lubelskie i rzeszowskie,
• Krakowski OW (DOW V) z siedzibą w Krakowie, obejmujący woj. krakowskie i śląskie,
• Łódzki OW (DOW VI) z siedzibą w Łodzi, obejmujący woj. łódzkie i kieleckie,
• Poznański OW (DOW III) z siedzibą w Poznaniu, obejmujący woj. poznańskie,
• Pomorski OW (DOW II) z siedzibą w Toruniu, obejmujący woj. pomorskie i Wolne Miasto Gdańsk"
• Śląski OW (DOW IV) z siedzibą w Katowicach sformowany został w terminie późniejszym (do dnia 17 września 1945).

W rozkazie sprecyzowano terminy organizacji i zasięg terytorialny okręgów oraz numerację. Jako pierwszy rozpoczął działalność (7 lutego 1945) Lubelski Okręg Wojskowy, a później Krakowski, Łódzki i Pomorski Okręg Wojskowy. Okręgi wojskowe sprawowały bezpośrednie zwierzchnictwo nad jednostkami stacjonującymi na administrowanym przez nie terenie. Dowódcy okręgów podlegali bezpośrednio szefowi Sztabu Generalnego WP.

W 1946 rozwiązano Łódzki OW, a trzy lata później Poznanśki i Lubelski OW.

[edytuj] Okręgi wojskowe w latach 1949-1953

• Pomorski Okręg Wojskowy
• Śląski Okręg Wojskowy
• Warszawski Okręg Wojskowy
• Krakowski Okręg Wojskowy

W listopadzie 1953 rozwiązano Krakowski OW.

[edytuj] Okręgi wojskowe w latach 1953-1992

• Pomorski Okręg Wojskowy
• Śląski Okręg Wojskowy
• Warszawski Okręg Wojskowy

[edytuj] Okręgi wojskowe w latach 1992-1998

• Pomorski Okręg Wojskowy
• Śląski Okręg Wojskowy
• Warszawski Okręg Wojskowy
• Krakowski Okręg Wojskowy

[edytuj] Okręgi wojskowe od roku 1999

Z dniem 1 stycznia 1999 zniesione zostały dotychczasowe okręgi wojskowe (Krakowski Okręg Wojskowy, Pomorski Okręg Wojskowy, Śląski Okręg Wojskowy i Warszawski Okręg Wojskowy), a w ich miejsce utworzono, na potrzeby administracji wojskowej, następujące okręgi wojskowe jako jednostki terytorialnego podziału specjalnego: ^[7]

• Pomorski Okręg Wojskowy z dowództwem w Bydgoszczy
• Śląski Okręg Wojskowy z dowództwem we Wrocławiu

Pomorski Okręg Wojskowy obejmuje obszar województw: zachodniopomorskiego, pomorskiego, warmińsko-mazurskiego, podlaskiego, wielkopolskiego, kujawsko-pomorskiego i mazowieckiego. Siedzibą Pomorskiego Okręgu Wojskowego i jego dowództwa jest Bydgoszcz.

Śląski Okręg Wojskowy obejmuje obszar województw: lubuskiego, dolnośląskiego, opolskiego, łódzkiego, świętokrzyskiego, lubelskiego, śląskiego, małopolskiego i podkarpackiego. Siedzibą Śląskiego Okręgu Wojskowego i jego dowództwa jest Wrocław.

Z dniem 1 lipca 2007 okręgi wojskowe podporządkowane zostały szefowi Inspektoratu Wsparcia Sił Zbrojnych.

[edytuj] Źródła:

• Tadeusz Böhm, Z dziejów naczelnych władz wojskowych II Rzeczypospolitej. Organizacja i kompetencje Ministerstwa Spraw Wojskowych w latach 1918-1939, Wydawnictwo Bellona, Warszawa 1994, ISBN 83-11-08368-1, s. 22, 23,
• Piotr Stawecki, Słownik biograficzny generałów Wojska Polskiego 1918-1939, Warszawa 1994, ISBN 83-11-08262-6, s. 151, 152,
• Paweł Piotrowski, Śląski Okręg Wojskowy. Przekształcenia organizacyjne 1945-1956, Warszawa 2003, ISBN 8388542-53-2, s. 39,

Przypisy