Jedlińsk
Z Wikipedii
Współrzędne: 51°31' N 21°07' E
| Jedlińsk | |||
|
|||
| Województwo | mazowieckie | ||
| Powiat | radomski | ||
| Gmina | Jedlińsk | ||
| Sołtys | Andrzej Langierowicz | ||
| Położenie | 51° 31' N 21° 07' E |
||
| Liczba mieszkańców • liczba ludności |
ok. 1700 |
||
| Strefa numeracyjna (do 2005) |
48 | ||
| Kod pocztowy | 26-660 | ||
| Tablice rejestracyjne | WRA | ||
|
Położenie na mapie Polski
  Jedlińsk
|
|||
 |
|||
| Strona internetowa wsi | |||
Jedlińsk – wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie radomskim, w gminie Jedlińsk.
W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie radomskim.
Miejscowość jest siedzibą gminy Jedlińsk.
Spis treści |
[edytuj] Położenie
Miejscowość położona przy trasie E77 w odległości 90 km na południe od Warszawy i 10 km na północ od Radomia nad rzeką Radomką i Tymianką.
[edytuj] Historia
.jpg/180px-Mogiła_(bitwa_pod_Jedlińskiem).jpg)
Nazwa Jedlińsk wywodzi się od licznych jodeł, otaczających średniowieczną osadę. Miejscowość została zlokalizowana przez Mikołaja Jedleńskiego, dzięki przywilejowi Zygmunta I. Od 1540 roku wieś posiadała prawo miecza. W latach 1560 - 1630 Jedlińsk pełnił rolę ważnego ośrodka arian, którzy prowadzili zbór i szkołę podległą Akademii Rakowskiej. W drugiej połowie XVII i w XVIII wieku miejscowe gimnazjum podlegało Akademii Krakowskiej. Od 1630 roku Jedlińsk był własnością rodziny Witowskich, później Załuskich. Najazd szwedzki w 1655 roku spowodował zniszczenie miasteczka. W roku 1869 Jedlińsk został pozbawiony praw miejskich, stając się niewielką osadą. W roku 1794 koło wsi kwaterował Tadeusz Kościuszko, przemieszczając się z wojskiem w kierunku Warszawy. 11 czerwca 1809 roku odbyła się tu bitwa wojsk Księstwa Warszawskiego z Austriackimi (bitwa pod Jedlińskiem). Mogiła poległych mieści się przy drodze do Woli Gutowskiej.
W sierpniu 1890 roku w Jedlińsku wybuchł groźny pożar. Gazeta Radomska zamieściła obszerną relację o tej sytuacji: Straszliwa klęska nawiedziła wczoraj Jedlińsk. Całą osadę w niepełna godzinę zmienił pożar w zgliszcza i popiół. W redakcji owego czasopisma nie dowierzano nadchodzącym pogłoskom. Gdy dano znać redakcji: że Jedlińsk stoi w płomieniach, że cały spłonął wyjechaliśmy natychmiast nie wierząc fatalnej wiadomości i przypuszczając, że jest fantazją! Dziennikarze po przybyciu zredagowali: Sterczące kominy sto blisko domów i niedopałki tyluż zabudowań gospodarskich przekonały nas, że wiadomość o katastrofie jest prawdziwą, iż nieszczęście jest straszne. Według opowiadania pogorzelców pożar wybuchł około godziny 12- tej w południe, podczas nabożeństwa. Pożar w niedzielę rozprzestrzenił się. Zaatakował zabudowania mieszczan. W Jedlińsku był dzień uroczysty, rocznica poświęcenia kościoła obchodzona odpustem. W chwili, gdy kapłan, jak zwykle przed sumą wychodził z procesją ze świątyni niosąc Najświętszy Sakrament rozległ się złowieszczy krzyk: gore! pali się! ratunku! Tłum ludu jak fala w oka mgnieniu rzucił się w kierunku pożaru. Tymczasem nieszczęsny żywioł szalał i huczał zamieniając wszystko w perzynę. Pożar dostał się do centralnej części miejscowości: palił się dom Pieniążka w samym środku miasteczka. W chwilę potem, w parę minut zaczęły płonąć domy i zabudowania w dwóch innych ulicach. Pożar szerzył się z tak błyskawiczną szybkością, że w 15 minut kilkadziesiąt domów stało już w płomieniach, a w pół godziny później drugie kilkadziesiąt było w ogniu.
Miejscowa ludność rzuciła się do ratunku swojego mienie i życiowy wielopokoleniowy dorobek: O ratunku domu Pieniążka, o ujarzmieniu niszczącego żywiołu nie mogło być mowy, bo każdy ratować chciał swoje mienie- swój dom stojący już w płomieniach. Wynoszono z domów przedmioty, składając je na ulicach. Ogień niszczył również i te resztki dobytku. W końcu zaczęła płonąć cała osada. Zdołano zaledwie ocalić rzeczy cenniejsze i trochę dobytku. Sprzęty wynoszone na rynek i ulice spaliły się, ratować ich było niepodobieństwem z powodu żaru piekielnego, niemożliwego dostępu i w obce faktu, że największy nawet pośpiech był jeszcze za powolny - przy szybkości płomieni ogarniających wszystko i zagrażających życiu. Relacja dziennikarzy z Jedlińska w niedzielne południe wyglądała następująco: Spłonęła poczta, sąd i urząd gminy, bożnica i do sto domów mieszkalnych z zabudowaniami, stodoły zapełnione zbożem, sklepy spożywcze z towarami i zapasami obuwia itd. Uratowano kasę gminną i dokument gminy. Z domu wójta gminy p. Radlińskiego nie pozostało ani śladu! Korespondent Gazety Radomskiej pokazał obraz Jedlińska po ogromnym pożarze: W śród zgliszcz dymiących widzisz tu i owdzie zwęglone zwłoki krów, gęsi, trzody i drobiu- niedopałki sprzętów. Setki rodzin rozłożyło się obozem nad rzeką i z niemą rozpaczą spogląda na popioły swego mienia- sterczące kominy i walące się resztki ścian i przepierzeń murowanych. W bezpośredniej relacji dziennikarskiej przekazano: Świątynia i plebania ocalały cudem! Dom organisty już zaczął się palić- zdołano go uratować. Dwory z okolicznych wsi przyszły miasteczku pomóc w walce z ogniem. Sikawki i narzędzia gminne na miejsce wypadku nadesłali: pp. Grobicki z Piastowa, właściciel Jedlanki i pp. Bekerman z Firleja. Stwierdzono, że przyczyną pożaru jest podpalenie.
Od 1994 roku w Jedlińsku działa Towarzystwo Miłośników Ziemi Jedlińskiej, dzięki któremu powstało Muzeum Ziemi Jedlińskiej imienia księdza Jana Kloczkowskiego.
Do dziś mieszkańcy Jedlińska obchodzą obrzęd ludowy, zwany ścięcie śmierci, wywodzący się z 1778 roku, który odbywa się co roku w ostatni wtorek przed Wielkim Postem.
[edytuj] Ważne miejsca i zabytki
- Kościół Apostołów Piotra i Andrzeja w Jedlińsku - założony przez Stanisława Witowskiego, kasztelana brzezińskiego, wzniesiony staraniem jego syna Stanisława, kasztelana sandomierskiego. W 1655 roku został zrujnowany przez Szwedów. Odnowił go Aleksander Józef Załuski, wojewoda rawski. W 1752 roku gruntownie restaurował i przekształcił biskup Andrzej Stanisław Załuski.
- Cmentarz parafii rzymskokatolickiej św. Andrzeja Apostoła - został założony w 1798 roku. Spoczywają tu m.in. rodziny dziedziczne Jedlińska.
[edytuj] Ulice i place
W Jedlińsku znajdują się następujęce ulice:
|
|
[edytuj] Edukacja
Obecnie w miejscowości, przy ulicy Marii Konopnickiej 2, znajduje się plac, w którym mieści się Publiczna Szkoła Podstawowa i Publiczne Gimnazjum. Szkołę (obecnie oddzielnie gimnazjum i szkoła podstawowa) założyli Arianie przebywający w Jedlińsku w latach 1560 – 1630. Sprowadzili do niej nauczycieli z Rakowa. W 1630 roku chorąży łęczycki Stanisław Witowski kupił Jedlińsk, usunął Arian z miasta, a szkołę oddał pod nadzór Akademii Krakowskiej. Wówczas nauczycielami szkoły byli: Sebastian Fafrowicz, Fabian Czaplic, Wojciech Zabłocki, Jan Złomański, Wincenty Ujazdowski i Piotr Struszewski. W 1794 roku ksiądz Michał Dmowski ufundował szkółkę elementarną przy kościele, która istniała do 1815 roku. Przez kolejne dziewięć lat mieszczanie sami szukali nauczycieli i opłacali ich, aż w 1824 roku z poręki rządu przysłano do Jedlińska nauczyciela Tomasza Kozłowskiego. Po nim uczył Antoni Ziębiński, mieszkaniec Jedlińska. Wtedy szkoła znajdowała się w jego domu. Po 16 latach Kurator Okręgu Naukowego Warszawskiego nominował na nauczyciela tej szkoły Karola Zieleniewskiego. Następnie uczył tu Michał Wereszczyński, później zaś Tomasz Barabasz, a po nim Paweł Jopkiewicz, Wincenty Przybyłowski, Stanisław Pytkowski i Szymon Wolski. W 1870 roku do szkoły chodziło 80 dzieci z Jedlińska i trzech okolicznych wsi: Woli Gutowskiej, Piaseczna i Lisowa. Za naukę dzieci włościanie płacili nauczycielowi 30 rubli rosyjskich i 50 kopiejek. W 1885 roku wybudowano nowy budynek szkolny - drewniany z jedną dużą salą szkolną i mieszkaniem dla nauczyciela. Nauka odbywała się w nim do wybuchu pożaru w 1890 roku. Pracę nad budową nowej szkoły rozpoczęto dopiero w 1927 roku. W nowym budynku były cztery sale lekcyjne, kancelaria i pokój nauczycielski, a dalsze dwie sale lekcyjne dobudowano w 1938 roku. Podczas II wojny światowej Niemcy zajęli część szkoły, robiąc w jednej sali warsztat do remontu samochodów, w drugiej mieszkanie dla mechaników. Dzieci uczyły się na tajnych kompletach w prywatnych mieszkaniach, nawet w stodole u pana Salewskiego. W 1945 roku po zakończeniu wojny, kierownikiem szkoły została miejscowa nauczycielka Wacława Ziębicka. Budynek szkolny był zniszczony, toteż nauka odbywała się w pomieszczeniach wynajętych u miejscowej ludności. Remontem budynku szkolnego zajął się Komitet Rodzicielski i przy dużej pomocy ludności przywrócono szkole dawny wygląd. W latach 1952 – 1955 kierownictwo szkoły objęła Helena Jurkowska. Przez następne trzy lata kierownikiem był Edward Wrona. Od 1958 do 1972 roku szkołą kierował Kazimierz Foremniak. Wtedy przeprowadzono remont kapitalny istniejącej części i dobudowano 3 pomieszczenia, które przeznaczono na szatnię, umywalnię i bibliotekę. Ważnym wydarzeniem dla oświaty była przeprowadzona w 1999 roku reforma. Zlikwidowane zostały ośmioklasowe szkoły podstawowe i na ich bazie z dniem 1 września 1999 roku w Jedlińsku powstały sześcioklasowa szkoła podstawowa i trzyletnie gimnazjum.
W latach 2000 - 2002 trwała rozbudowa budynku szkolnego w Jedlińsku. Dobudowano 10 sal lekcyjnych, świetlicę, bibliotekę z czytelnią, szatnie i salę gimnastyczną o wymiarach 36 m x 18 m z zapleczem dla potrzeb Publicznego Gimnazjum w Jedlińsku. Wyremontowano część starego budynku szkolnego i uzyskano dodatkowo pięć sal lekcyjnych oraz pokój nauczycielski dla gimnazjum.
[edytuj] Sport
[edytuj] Ośrodki sportowe
W Jedlińsku mieści się Gminny Ośrodek Sportu i Rekreacji (GOSiR). Na jego terenie mieszczą się:
- boisko piłkarskie - główny obiekt Berty Jedlińsk;
- boisko do koszykówki;
- boisko do piłki siatkowej plażowej;
- korty tenisowe;
- domki kempingowe.
[edytuj] Kluby sportowe
Na terenie miejscowości mieści się siedziba i boisko klubu piłkarski - GKS Berta Jedlińsk, powstałego w 1946 jako LKS Berta. Klub posiada niebiesko-granatowe barwy. Przed sezonem 2004/2005 "Berta" złączyła się z piątoligowcem – Mirax Bierwce. Obie drużyny jako Mirax Berta w sezonie 2005/2006 rozgrywały swe mecze w piątej lidze mazowieckiej (południe). Po nieudanej grze jesienią, drużyna wycofała się z rozgrywek. Klub wznowił grę w sezonie 2006/2007 od B-klasy, którą wygrał i w sezonie 2007/2008 gra w A-klasie. Aktualna nazwa klubu z Jedlińska to LKS Jedlińsk.
[edytuj] Znane postacie z Jedlińska
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Mapy: Autopilot • Google Maps • Szukacz • Targeo • Zumi
- Zdjęcia satelitarne: Google Maps • Wikimapia • Zumi
Sołectwa
Bierwce • Bierwiecka Wola • Boża Wola • Czarny Ług • Górna Wola • Gutów • Janki • Jankowice • Jedlanka • Jedlińsk • Jeziorno • Kamińsk • Klwatka Szlachecka • Klwaty • Kruszyna • Lisów • Ludwików • Mokrosęk • Narty • Nowa Wola • Nowe Zawady • Piaseczno • Piaski • Piastów • Płasków • Romanów • Stare Zawady • Urbanów • Wielogóra • Wierzchowiny • Wola Gutowska • Wsola
Pozostałe miejscowości
Bród • Budki Wierzchowskie • Czarna Rola • Godzisz • Gryzów • Józefów • Józefówek • Kępiny • Marcelów • Moczydło • Obózek
