Język irlandzki

Z Wikipedii

Gaeilge na hÉireann
Obszar	Irlandia (głównie zachodnia) i inne
Liczba mówiących	250 tysięcy (biegła znajomość)
Ranking	(poza pierwszą 100.)
Klasyfikacja genetyczna	Języki indoeuropejskie Języki celtyckie Języki goidelskie (q-celtyckie) **Język irlandzki
Pismo	łaciński
Status oficjalny
Język urzędowy	Irlandia, Irlandia Północna; Unia Europejska
Regulowany przez	Foras na Gaeilge
Kody języka
ISO 639-1	ga
ISO 639-2	gle
ISO/FDIS 639-3	gle
SIL	GLI
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata Irlandzka wersja językowa Wikipedii W Wikisłowniku: Słownik języka irlandzkiego

Irlandia – rejony zamieszkane współcześnie przez ludność irlandzkojęzyczną (Gaeltacht)- kolor zielony

Język irlandzki, język iryjski (Gaeilge) – język z grupy goidelskiej (q-celtyckiej) języków celtyckich. Język narodowy Irlandczyków uznany został za język urzędowy niepodległej Irlandii (obok angielskiego). Mimo to zaledwie 30 tys. osób posługuje się nim jako językiem ojczystym (głównie w regionach Connemara i Donegal – tzw. Gaeltacht). Około 250 tys. osób posługuje się biegle językiem irlandzkim, a około 1,6 miliona mieszkańców Irlandii posiada jakąkolwiek znajomość swojego języka narodowego, wyniesioną głównie ze szkolnych lekcji.

Wiele nazwisk i nazw miejscowości irlandzkich pochodzi z właśnie tego języka, np.:

Belfast – Béal Feirste – Zatoka piaszczystych brzegów,
Cork – Corcaigh – Bagno,
Ennis – Inis – Wyspa.

Do zapisu języka irlandzkiego używa się alfabetu łacińskiego, ale stosuje się także odrębne pismo gaelickie, tzw. pismo ogamiczne. Najstarsze inskrypcje zapisane właśnie tym pismem pochodzą z V w.

Z języka irlandzkiego wywodzi się język szkocki gaelicki oraz język shelta.

[edytuj] Historia języka

Historia języka irlandzkiego sięga 2500 lat wstecz, najstarsze zapisy zachowały się na grobowcach w piśmie ogamicznym. O języku staroirlandzkim można mówić dopiero począwszy od VII wieku n.e. Był to język bogatej literatury, głównie poezji i epiki. Język ten przetrwał do X wieku, kiedy to na tyle różnił się już od języka mówionego niższych warstw społecznych, że poza tworzoną w ośrodkach monastycznych literaturą, był już praktycznie językiem martwym. Na bazie dialektów mówionych rozwinął się wówczas język średnioirlandzki, istniejący aż do XIII wieku.

Przez kolejne 400 lat używano normy literackiej języka irlandzkiego określanej często mianem języka wczesnonowoirlandzkiego lub klasycznego irlandzkiego. Był to przede wszystkim język literatury, szczególnie w końcowym okresie swojego rozwoju znacznie różnił się od języka mówionego.

Począwszy od XVII wieku, głównie z powodu utraty przez Irlandię suwerenności na rzecz Anglii, literatura w języku irlandzkim zaczęła zanikać, a wraz z nią ów sztuczny literacki język. Prowadzone przez Anglików próby zniszczenia całej kultury irlandzkiej (m.in. poprzez wprowadzenie szkolnictwa angielskiego) przyczyniły się też do powolnego upadku mówionych dialektów irlandzkich. Dzieła dopełnił Wielki Głód spowodowany zarazą ziemniaczaną w latach 1846-1848, kiedy wielu Irlandczyków opuściło ojczyznę, udając się za ocean. Prawdopodobnie jeszcze w 1600 roku język irlandzki był jedynym środkiem komunikacji na całej wyspie z wyjątkiem głównych, opanowanych przez Anglików ośrodków miejskich na wschodnim wybrzeżu. W 1851 roku pierwszy powszechny spis ludności ujawnił, że językiem tym posługuje się niespełna jedna czwarta mieszkańców wyspy. Byli to głównie ubodzy wieśniacy, nie umiejący czytać i pisać.

Język irlandzki jawił się w połowie XIX wieku jako język ubogich warstw społecznych, co w połączeniu z negatywnym nastawieniem kleru katolickiego (widzącego w nim narzędzie protestantyzmu), przyczyniło się do jego dalszego odwrotu na rzecz języka angielskiego. Dopiero pod koniec XIX i na początku XX wieku język irlandzki wrócił do łask. Powstały pierwsze instytucje zajmujące się jego propagowaniem, takie jak Liga Gaelicka (irl. Conradh na Gaeilge) pod przewodnictwem Douglasa Hyde'a. Od czasu ogłoszenia przez Irlandię niepodległości w 1922 roku rozpoczęto działania mające na celu obronę języka. Jest to dziś język powszechnie nauczany w szkołach, a spora część Irlandczyków deklaruje, że potrafi się nim do pewnego stopnia posługiwać. Tym niemniej jednak bardzo niewielka część społeczeństwa irlandzkiego używa języka irlandzkiego na co dzień. Z drugiej strony istnieje szereg programów telewizyjnych i radiowych w języku irlandzkim, powstają w nim też książki i czasopisma. 1 stycznia 2007 roku stał się on jednym z 23 oficjalnych języków Unii Europejskiej.

[edytuj] Dialekty

Współczesny język irlandzki rozpada się na trzy główne zespoły dialektów: munsterski (Cúige Mumhan), Connacht (Cúige Chonnacht) i ulsterski (Cúige Uladh). Są to równoprawne odmiany języka irlandzkiego, mimo iż znacznie różnią się od siebie składnią, morfologią i leksyką. W ostatnich latach obserwuje się tendencję do zlewania się poszczególnych dialektów, spowodowaną ułatwionymi kontaktami między użytkownikami języka irlandzkiego z różnych terenów Irlandii.

[edytuj] Źródła

Doyle Aidan i Gussmann Edmund, An Ghaeilge. Podręcznik języka irlandzkiego, Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1997
Gołąb Zbigniew, Heinz Adam i Polański Kazimierz, Słownik terminologii językoznawczej, Państwowe Wydawnictwa Naukowe, Warszawa 1970