Język walijski
Z Wikipedii
| Cymraeg | |
| Obszar | Walia, Anglia, Argentyna, Stany Zjednoczone i inne |
| Liczba mówiących | 610 tysięcy |
| Ranking | (poza pierwszą 100.) |
| Klasyfikacja genetyczna | Języki indoeuropejskie
|
| Pismo | łaciński |
| Status oficjalny | |
| Język urzędowy | Walia (Wielka Brytania) |
| Regulowany przez | ? |
| Kody języka | |
| ISO 639-1 | cy |
| ISO 639-2 | wel/cym |
| SIL | WLS |
| W Wikipedii | |
| Zobacz też: język, języki świata | |
Język walijski - język z grupy brytańskiej (p-celtyckiej) języków celtyckich, którym posługuje się ponad 500 tys. mieszkańców Walii (Wielka Brytania). W regionie tym ma on status języka urzędowego. Można wyodrębnić cztery główne dialekty: wenedocjański, powyski, domecki i gwencki. Najstarsze zabytki literackie pochodzą z VI w.
Blisko spokrewnione z nim są języki: bretoński i kornijski. Ciekawostką jest, że litera "w" służy do zapisu samogłoski.
Posiada 23 spółgłoski, z których osobliwe jest występowanie dwóch wersji r i l: dzwięcznej i bezdźwięcznej (zapisywane odpowiednio l, ll, r i rh). Samogłosek jest 12, dzielą się one na krótkie i długie. Występują również dyftongi.
Na języku walijskim pisarz J.R.R Tolkien oparł Sindarin - fikcyjny język, używany przez elfy zamieszkujące Śródziemie
Rzeczowniki dzielą się przez rodzaje (męski i żeński) i liczby. Brak odmiany przez przypadki. Posiada dość nietypowe reguły ortograficzne.
Spis treści |
[edytuj] Historia
[edytuj] Starowalijski
Najstarsze ślady języka identyfikowanego z walijskim sięgają 6. stulecia, język ten nazywany jest wczesnowalijskim; zachowało się niewiele jego przykładów. Nastepny ważny okres to starowalijski (Hen Gymraeg, 9. do 11. stulecia), nieco lepiej poświadczony. Jego przykłady zachowały się w postaci poezji walijskiej i szkockiej.
[edytuj] Średniowalijski
Średniowalijski to nazwa nadana formie języka walijskiego pomiędzy 12. a 14. stuleciem, której przykładów istnieje znacznie więcej od poprzednich. Język ten był bliski temu z najstarszych manuskryptów Mabinogionu, chociaż samo dzieło musi być znacznie starsze. Jest w pewnym stopniu zrozumiały dla współczesnego Walijczyka.
[edytuj] Współczesny walijski
[edytuj] Wczesny współczesny walijski
Współczeny język walijski możemy podzielić na dwa okresy. Pierwszy, wczesny współczesny walijski, trwał od początku 15. do końca 16. stulecia i był używany przez Dafydd af Gwilym.
[edytuj] Późny współczesny walijski
Późny współczesny walijski liczy się od publikacji przekładu Biblii Williama Morgana w roku 1588. Podobnie jak jego angielski odpowiednik, Wersja Króla Jamesa, spowodował ustabilizownie języka, i rzeczywiście współcześnie brzmi on prawie tak samo jak u Morgana, choć oczywiście zaszły pewne drobne zmiany.
[edytuj] 19. wiek
Język cieszył się wtedy wrastającym znaczeniem wraz z publikacją pierwszych walijskich słowników. Praca leksykografów, takich jak Daniel Silvan Evans, spowodowała udokumentowanie języka tak dokładnie jak to możliwe. Współczesne słowniki, jak Geiriadur Prifysgol Cymru (Słownik Uniwersytetu Walijskiego) kierują się właśnie tymi pierwszymi.
Wpływy języka angielskiego w czasie Rewolucji Przemysłowej od około 1800 roku doprowadziły do zmniejszenia się liczby mówiących walijskim. Przybysze z Anglii rzadko uczyli się walijskiego, a Walijczycy w relacjach z nimi preferowali angielski. Status prawny walijskiego zmniejszył się w porównaniu z angielskim, który stopniowo zaczął dominować, z wyjątkiem terenów wiejskich, szczególnie w północno-zachodniej i środkowej Walii. Wyjątek stanowiły tradycjonalne kościoły, mocno przywiązane do języka walijskigo.
[edytuj] 20. i 21. wiek
W 20. stuleciu liczba użytkowników walijskiego zaczęła gwałtownie sie kurczyć i twierdzono, że wygaśnie on w przeciągu kilku pokoleń. Spis powszechny zaczął zadawać pytania o język w 1891 roku, w tym czasie 54% ludności wciąż posługiwało się walijskim. Liczba ta malała z każdym kolejnym spisem, osiągając najniższy wynik w 1981 (19%), który utrzymał się w 1991, natomiast w roku 2001 wynosiła 21%. W spisie z roku 2001 odnotowano także, iż 20% osób potrafiło po walijsku czytać, 18% pisać, a 24% rozumieć mówiony walijski. Co wiecej, największy ich odsetek był wśród młodych ludzi, co dobrze rokuje temu językowi. W roku 2001, 39% dzieci w wieku 10-15 lat potrafiło mówić, czytać i pisać po walijsku (wiele z nich poznało go w szkołach), odpowiednio 25% w wieku 16-19 lat. Jednakże, odsetek mówiących walijskim na obszarach, gdzie język ten jest głównym, wciąż maleje. Wydaje się, że to wzrastający walijski nacjonalizm utrzymuje ten język, a powstanie walijskiego radia i telewizji zachęciło []. Prawdopodobnie najważniejsze okazało się wprowadzenie obowiązku nauczania walijskiego w szkołach dzieci do 16 lat, co spowodowało zwiększenie się popularności języka na obszarach walijskojęzycznych i [] podstawowej znjomości go tam, gdzie dominuje angielski. Spadek odsetku Walijczyków znających walijski został zahamowany, a nawet obserwuje się wzrost jego popularności. Jednakże, choć walijski jest językiem codziennym w wielu regionach Walii, angielski jest powszechnie zrozumiały.
[edytuj] Ortografia
Język walijski zapisywany jest wersją alfabetu łacińskiego tradycyjnie zawierającą 29 liter, z których osiem jest dwuznakami traktowanymi jak jedna litera:
a, b, c, ch, d, dd, e, f, ff, g, ng, h, i, j, l, ll, m, n, o, p, ph, r, rh, s, t, th, u, w, y
Litera "j" jest powszechnie włączana do alfabetu pomiędzy "i" a "l", ponieważ stosuje się ją w niektórych wyrazach zapożyczonych z angielskiego (np. nazwisko Jones). Litery "k", "w", "x" i "z" używane są w niektórych terminach technicznych, jak kilogram, volt, xeroser czy zero, lecz mogą zostać zastąpione (co często się robi) literami walijskimi: cilogram, seroser i sero.
Najczęstszym znakiem diakrytycznym jest cyrkumfleks, używany do zaznaczenia długich samogłosek.
[edytuj] Linki zewnętrzne
goidelskie:
irlandzki • manx • shelta • staroirlandzki † • szkocki gaelicki
brytańskie:
bretoński • brytyjski † • kornijski • kumbryjski † • walijski
pozostałe:
celtyberyjski † • galatyjski † • galijski † • lepontyjski † • piktyjski †
