Lívfrøði
Frá Wikipedia, hin frælsa alfrøðin
Lívfrøði (biologi) er læran um lív. Grikska orðið biologi er samansett av orðunum bio, sum merkir liv og logos, som merkir vitan. Lívfrøðin fevnir sera vítt og fleiri øki verða ofta roknað sum sjálvstøðugar vísindagreinir.
Innihaldsyvirlit |
[rætta] Søga
Lívfrøðin kann førast aftur til gomlu grikkararnar. Serliga Aristoteles (384 f.Kr. - 322 f.Kr.) eygleiddi nógv dýr og plantur. Hann bólkaði og setti fram ástøðir. Í 1600-talinum var mikroskopið uppfunnið og framdi hetta eina kollvelting innan økið. Til bar nú at síggja kyknur, bakteriur og annað. Í 1859 gav Charles Darwin bókina On the Origin of Species út og legði harvið lunnar undir læruna um lívmenning.
Í 20. øld var funnið útav at arvaeginleikarnir liggja goymdir í litlunum (kromosomunum) og nógv framstig vóru síðani gjørd innan arvalæruna, sum t.d. at kromosomini eru ein dupultspiralur, sum nú verður nevnt DNA.
[rætta] Høvuðsøkið innan lívfrøði
Innan lívfrøðina eru nógvar lærugreinar savnaðar:
- á atom og mýlisstigi eru, mýlislívfrøði, lívevnafrøði og í ávísan mun arvafrøði.
- á kyknustigi er kyknulæra og smáverulívfrøði (mikrobiologi).
- á fleirkyknustigi er lívsvirkisfrøði, kropsbygnaðarlæra (anatomi) og vevnaðarlæra.
- tá talan er um menning (ontogeny) av verum eitur lærugreinin (developmental biology).
- tá talan er um arvafluting millum foreldur og avkom eitur lærugreinin arvafrøði.
- á tí stigi sum viðgerð atburðin hjá bólkum av verum er atferðarfrøði.
- á tí stigi sum viðgerð búfjøld (population) er (population genetics).
- (systematikk) og (taksonomi)
- tá talan er um búfjøldir og teirra umhvørvið hava vit vistfrøði og lívmenning (evolutión).
- og meira spekulativ vísindi eru xeno-lívfrøði, sum viðger lívið uttanfyri jørðina.
[rætta] Týdningarmikil fólk
- Charles Darwin
- Gregor Mendel
- Louis Pasteur
