Kawsay yachay
Wikipediamanta
Kawsay yachay nisqaqa (latin simipi: Biologia, grigu simimanta: Βιολογία) istudyah yachaymi tukuy kawsaqkunata.
[allichay] Wiñay kawsay
Kawsay yachaymi ñawpa musuqpas. Ñawpa yachay hina, Aristotelis (384 watamanta 322 watakama K.ñ.) Kawsay yachaypa taytansi. Paymi tiksikuh huk jatun qillqasqap paqarichoqnin watiqaypi.
Kawsay yachay XVI pachakwata XVII pachakwatapas kama manam aswan allichirqanchu. Chay watakunapi, kay yachay tharinankunap musuq pachakunap yanapanrayku wiñasqanmi: kawsaykuqkunap añakikunappas pachanku.
Kurku yachaypi, iskay hatunruku runa rikurisqanku:
- Andreas Vesalius (1514-1564), De humani corporis fabrica-p paqarichoqninmi (latin simipi: Runap kurkunpa pitinkunamanta). Kay qillqasqapi, pay ñawpa amautakunap pantayninkukunatam runap kurkunmanta manacharan.
- William Harvey (1578-1657), qillqasqawan sutichasqa De motu cordis et sanguinis (latin simipi: Sunqup Yawarpapas Kuykuyninkumanta) yachachirqawanchik yawar muyuriymantatam.
XVI pachakwatata tukuspa, mikruskupiwup wiñaynin qallarisqa. Iskay siminakuy qallarisqapas: huk siminakuy inwruiyunpam wiñayninrayku kasqan; huktaq siminakuy manakaqpa paqariyrayku kasqan.
XVIIIpachakwata Malliy Kawsay Yachaypam mitan kasqan. Kay pachap aswan hatunruku runakuna Spallanzani, Réamurpas, Buffonpas Linnépas karanku.
XIX pachakwatapi, Kawsay yachay musuq yachaytam kawsay pachap wiñay kawsayninpa yanapanrayku tukuchikusqan: Schleiden Schwannpas Kawsaykuqpa Iñiyninmantam rimaranku; Pasteur Byuhinisismantam rimaran; Lamarck Darwinpas huktaq yachaqkunapas rikch'aqyaymanta rimaranku.
[allichay] Rak'iykuna
- Istudyaq kawsaqrayku:
- Tantayachiq istudyanapa hinanrayku:
[allichay] Iñi
 |
Kay qillqasqaqa ancha huch'uyllam kachkan. Wikipidiyata yanapayta munaptiyki hatarichinam atichkan |
