Eerste Wêreldoorlog
vanuit Wikipedia, die vrye ensiklopedie.
Die Eerste Wêreldoorlog was die eerste oorlog waar lande van die hele wêreld by betrokke was. Dit vind plaas van 1914 tot 1918 tussen die geallieerdes en die sentrale moondhede. Geen konflik voor dié het soveel soldate gemobiliseer of op soveel slagvelde plaasgevind nie. Teen die einde van die oorlog was dit die tweede bloedigste opgetekende konflik (na die Taipingrebellie), alhoewel dit binne 'n paar dekades oorskadu sou word deur die Tweede Wêreldoorlog.
Geen ander oorlog het die landskap van Europa so dramaties verander nie - vier ryke het tot 'n val gekom: die Duitse, die Oostenryk-Hongaarse, die Ottomaanse en die Russiese Ryk. Hulle vier dinastieë, die Hohenzollerns, die Habsburgers, die Ottomane en die Romanovs, van wie die magte terugdateer tot en met die tyd van die kruistogte, het almal geval gedurende, of ná die oorlog.
Die Eerste Wêreldoorlog word gekenmerk deur die loopgraafoorlog, veral op die Westerse Front. Meer as nege miljoen sterf op die oorlogsveld, en amper ewe veel op die tuisfront weens voedseltekort, massamoord en grondgevegte. Chemiese wapens word vir die eerste keer gebruik, die eerste grootskaalse bomaanvalle uit die lug word geloods, en van dié eeu se eerste grootskaalse burgerlike slagtings vind plaas.
Op 28 Junie 1914 word Franz Ferdinand, troonopvolger tot die Oostenryk-Hongaarse troon, vermoor in Sarajevo, Bosnië deur 'n pro-Serwiese nasionalis (die Bosnies-Serwiese student Gavrilo Princip). Alhoewel daar soms aangevoer word dat hierdie sluipmoord direk aanleiding gegee het tot die oorlog, lê die oorlog se ware oorsake verder terug, in die komplekse web van alliansies en teenkragte wat ontwikkel het tussen die verskeie Europese kragte na die nederlaag van Frankryk en die vorming van die Duitse staat onder Otto von Bismarck in 1871.
Die Eerste Wêreldoorlog bring 'n definitiewe breuk met die ou wêreldorde en laat die absolute monargie in Europa finaal sterf. Die na-oorlogse faling om baie van die oorsake en gevolge van die oorlog effektief te hanteer lei tot die ontstaan van fasisme in Italië, Nasionale Sosialisme in Duitsland en die uitbreek van die Tweede Wêreldoorlog 'n paar dekades later. Die oorlog was ook die katalis vir die Russiese Rewolusie, wat later rewolusies in ander lande soos Sjina en Kuba sou inspireer, en wat die basis word vir die Koue Oorlog tussen die Sowjet-Unie en die VSA. Die einde van die Ottomaanse Ryk in die ooste was die basis vir 'n demokratiese opvolgstaat, Turkye. In Sentraal-Europa is die nuwe state Tjegoslowakye en Joegoeslawië gebore, en Pole is herskep.
Aktiwiteite van Frankryk en die Britse magte1 in die ooste van die voormalige Ottomaanse Ryk het uiteindelik verskeie latere konflikte tot gevolg, insluitend die Israel-Palistina-konflik, die Grieks-Turkse konkflik oor Cyprus, die Iran-Irak-konflik van die 1980's, en die gepoogde landbesettinge van die 1990's deur Irak. Die Grieks-Turkse konflik wat in 1924 geëindig het, was die laaste groot, direkte konflik van die oorlog.
In Suid-Afrika het die oorlog 'n rebellie onder leiding van Jopie Fourie en andere ontketen teen die land se deelname aan die kant van die Britse Ryk.
[wysig] Notas
- Die term "Britse magte" is algemeen in daardie tyd gebruik vir die Verenigde Koninkryk en haar eertydse kolonies Kanada, Suid-Afrika, Newfoundland, Australië en Nieu-Seeland)
[wysig] Bronnelys
- World War I by die Engelse Wikipedia
- Eerste Wereldoorlog by die Nederlandse Wikipedia
