Wikipedia:Vetrina
Da Wikipedia, ła ençiclopedia libara.
 Benvegnu en ła Vetrina de Wikipedia, dove xe racolte le meio vóxe de .vec, ritegnù da i wikipediani anca piazsevołi da lexere. A eł momento ghe xe 10 vóxe en vetrina, che łe vien mostrà a rotazsion in te ła pàxena prinzsipałe, una ogni setimana. Se te ghè na vóxe che te ritien bastanzsa exaustiva zónteła in fondo, e segnaleło su łe Ciàcołe. Se ła comunità no ła ritien adata la vegnarà cavà. Grazsie. |
|
[modifica] Modifica
 Vicenzsa ła xe na zsità del Vèneto e ła ga zsirca zsentoventimiłe abitanti. La xe capołogo de provincia e sede del véscovo. I abitanti de Vicenzsa (Vixentini) i xe famusi par èsare soranomenà "Magnagati"; soranome che se cata anca nel famoso proverbio: "Venessiani gran signori, Padovani gran dotori, Vixentini magnagati, Veronesi tuti mati!" Vicenzsa ła xe sta nominà patrimonio de l'umanità da l'UNESCO, par i pałazsi costruìdi dal Paładio. Par la so arte la se una dele zsità pì importanti de la Venezsia (e de l'Italia). Le so orijni le xe antiché asà, pare che la sia sta fondada dai Veneti atorno l'8° secolo v.c., difati xe sta catà, soto la Standa in corso Paladio, i resti de on tenpio veneto e de le laminete votive. Fasilmente la so orijine, come tute le çità venete, xe al'età de bronxo o prima ancora. El so nome, come testimonià da documentasion del 135 a.C., jera Vicetia. |
[modifica] Modifica
Ła granda piazsa ełitica del Prà de ła Vałe ła xe uno dei sínbołi de Pàdoa, ła pí granda piazsa padoana e una de łe pí grande de l'Eoropa. Ła mixura su par zó 90.000 mq., uncò ła se prexenta cofà no spàzsio monumental de granda inprezsion, co in mexo na ixoła verde dita Ixoła Memia, che ła ga tuto torno na canałeta e un dopio baxamento co sóra calche statua; de 'ste qua una ła raprexenta Andrea Memo, el patrizsio venezsian, nominà proveditor de Padova, che 'ntel 1775 el ga vú l'idea de mełiorar tuta la piazsa, che a qûel tenpo la jera nà pałú senzsa forma. L'intiero projeto, restà squaxi inconpiú, xe rafigurà da na famoxa incixion de rame de Francesco Piranesi del 1785. A se dixe che Memo el gavese comisionà 'sta raprexentazsion insieme co de łe altre e łe tegnese in mostra a Palazso Venezsia, cà de l'Anbasiata de ła Republica a Roma, par catar personaji e utorità proponendo de pagar par costruir łe statue da mètar al ornamento de ła piazsa... |
[modifica] Modifica
Ła Regio X Venetia et Histria ła gera una de łe regiones co łe quałi Augusto gà divixo l'Itałia zsirca 'ntel 7 d.C.. Łe denominazsion de łe regioni augustee łe gera sóło numerałi, e sóło łe fonti acadèmeghe atuałi uxa atribuir al nome uficiałe roman un agetivo che designa el teritorio. A ła region xé stà zontà l'agetivo Venetia, par via dei vèneti, ła popołazsion che vivea 'nte ła zona prima dei romani, mentre Histria derìa da ła tribù iłìrega dei histri. El teritorio se stendea dal'Ada al Tajamento, oltre che mucia parta del Carso, l'Istria. Ła Venetia ła gera ła parta abità dal pópoło veneto dal qual toe el nome, un pópoło zà noto ai greci e ai etruschi coi quałi comerzsava, mentre el Friul el gera abità par en prevałenzsa da genti cèlteghe, tra łe quałi se ricorda i carni. |
[modifica] Modifica
Belùn o Bełun (leto "belùn" e anca "beùn" come i lo ciama te le basse) l'è 'n comun de 36.112 anime, capoluogo de provincia, e pi gros zentro abità de ła Valbelluna. La žità vecia de Bełun la se kata su na ponta de sas vesin de n'dè ke la Piave e gl'Art i se kata. Drioghe de la žità ghe n'è la Sciara (2531 s.l.m) con la Gusela del Vescovà, al monte Serva (2133 s.l.m) con la so panža grosa e il monte Talvena, inveže a sud ghe n'è le prealpi ke le tira na riga tra al Bełumat e la Trevisana. Sempre a sud, te 'l Castionese, se kata l'alpe del Nevegal ko i so impianti de risalita e le piste da sci. Al nome de la žità al gnen dal celtico belo-dunum ke ol dir conkòl che slùsega, propio parkè 'l se kata 'te'n posto de oro in mež a la Valbelluna. |
[modifica] Modifica
El monte Pasubio el xe un alto acròcoro dełe Prealpi Venete, postà tra ła provincia de Vicenzsa e ła provincia de Trento. A sud e a est el casca xo 'ntełe vał Łeogra e val Poxina, che łe xe visentine, e a ovest e a nord nord-est el ga ła Vałarsa e ła Val Teragnoło, che łe xe trentine. El Paso deła Borcoła ło łiga ai Altipiani, el Paso Xomo al monte Novegno e el Pian dełe Fugase al Sengio Alto. Ła parte de sora del monte ła xe un altopian tajà da diversi vałoni, coi punti pi alti che xe el Roite (2148 m), el Pałòn (2232 m) e l'Incudine (2114 m), tuti in riga da nord a sud. Da sta cadena prinçipal se staca altri rami: queło deła Sima dei Forni Alti (2023 m) che'l va verso el Paso Xomo e i altri che i va al monte Xenevri, ai Soj Bianchi, al monte Bisorte e al Col Santo, tuti sora i domiła metri. |
[modifica] Modifica
Poła ła xè ła sità pì granda de l'Istria. Co fa tuta la rejon de ła costa istro-dalmata ła ga na storia venesiana, e, par sta via, de influensa itałiana. Indopo de ła sconfita de l'Itałjia ne ła seconda guera mondiałe ła xe pasada definitivamente soto el controło de ła republica Jugoslava. Col siolimento de ła Jugoslavia de Tito ła sovranità ła xe pasada ała Croasia. Ancora al dì de unquo, na minoransa de sitadini de Pola ła continua sentirse veneto-istriani, e a parlar veneto nonostante vendete, pericołi e svantaji. Par i più zòveni, pol eser curioso de inparar che ła majoransa dei stesi croati "autoctoni" che da secołi i xe stài parte integrante de ła società istro-veneta, i cata del tuto normałe esprìmerse in vèneto o anca in italian quando che se scumisia el discorso in veneto; naturalmente questo no vale par i croati rivadi da l'interno. In un serto senso, par i croati autoctoni de Pola i croati da l'interno i xe probabilmente manco familiari dei veneti. |
[modifica] Modifica
Giacomo Girolamo Casanova (Venezsia, 2 de apriłe 1725 – Dux, odierna Duchcov, 4 de giugno 1798) el xe stà un scritor, diplomatico e agente segreto venezsian. Resta de lu 'na produzsion leteraria molto vasta ma el vien prinzsipalmente ricordà come aventuriero e come quel che ga fato del so nome el sinonimo de sedutor. A sta fama ga contribuìo verosimilmente ła so pì inportante opera autobiografica: Histoire de ma vie (Storia deła me vita), dove ł’autor el descrive, con ła masima franchezsa, tute łe so aventure, i so viaji e i so incontri co' łe done. |
[modifica] Modifica
Villa Capra, dita La Rotonda (conossiùa anca come Villa Almerico-Capra o Villa Capra-Valmarana) la xe na villa veneta a pianta zentral costruìa da Andrea Palladio a partir dal 1566 a do passi da la sità de Vicensa. El nome "Capra" el vien dal cognome dei do fradei che i ga conpletà l'edificio dopo verlo cronpà nel 1591. La Rotonda la xe probabilmente la villa piasè famosa del Palladio e forsi anca de tute le ville venete, e uno dei edifici piasè inportanti de la storia de l'architetura de l'epoca moderna. Quando nel 1565 el canonico e conte Paolo Almerico, che el s'avea ritirà da la Curia Romana dopo èsar sta referendario apostolico soto i papi Pio IV e Pio V, el ga decidesto de tornar in te la sità do che l'era nato (Vicensa) e costruirse na residenza de canpagna, no'l s'avaria mai imaginà che la casa che el ga comissionà a l'architeto Andrea Palladio la saria devegnùa uno dei prototipi architetonici piasè studiè e imitè par i zinque secoli dopo. |
[modifica] Modifica
La definizion de Republiche marinare la se dopara in relazion a zerte sità costiere (de la penisola italiana ma anca no), che tra el X e el XII secolo le ga godesto de un periodo de prosperità economica par via de la so atività comercial, in te un quadro de larga autonomia politica. In genere, la definizion la se riferise in particolar a quatro sità italiane: Amalfi, Genoa, Pisa e Venexia. Oltre a ste quatro chi, che le xe le pi famose, ghe xera anca altre sità che le godea a la stessa maniera de l'indipendenza (con un goerno autonomo soto forma de republica oligarchica, un so scheo, un so esercito, etc.), le gavea partesipà a le Crociate, le gavea na flotta de navi e la gavea fònteghi (cioè boteghe-magazini dove vendar le merci) nei vari porti del Mediteraneo, e par tuti sti motivi le pode esar ritegnue anca lore republiche marinare. Fra ste chi, ghe xe Gaeta, Ancona, Trani, Ragusa e Noli. Lexi la voxe... |
[modifica] Modifica
La guera de Morea la xe sta conbatua tra el 1684 e el 1699 in Morea (el Peloponeso de ancó), nel Mar Egeo e in Dalmazia tra la Republica Veneta e l'Inpero Otoman. La xe sta la setima de le oto guere conbatue tra Venexia e i turchi, e la ga visto l'ultima espansion teritorial de la Republica Veneta, che a la fine de la guera, col Tratado de Karlowitz, la ga goadagnà la Morea e calche toco de la Dalmazia. Nel 1683 xera s-ciopà na nova guera tra l'Austria e i otomani, e un grando esercito turco el ga messo l'asedio a Viena, ma el xe sta batùo da na Liga Santa tra polachi, austriaci e todeschi, i quali, comandà dal re de Polonia Jan Sobieski, i ga sconfito e fato scapar l'esercito asediante. Elora i venexiani i ga pensà de profitar de sto momento, in cui i otomani i era in crisi, par riconquistar i teritori de l'Egeo e de la Dalmazia persi ne le guere precedenti. Lexi la voxe... |
[modifica] ZontaTemplate:PàxenaPrinzsipałe/Vetrina/11 |
[modifica] ZontaTemplate:PàxenaPrinzsipałe/Vetrina/12 |
[modifica] ZontaTemplate:PàxenaPrinzsipałe/Vetrina/13 |
[modifica] ZontaTemplate:PàxenaPrinzsipałe/Vetrina/14 |
[modifica] ZontaTemplate:PàxenaPrinzsipałe/Vetrina/15 |
[modifica] ZontaTemplate:PàxenaPrinzsipałe/Vetrina/16 |
[modifica] ZontaTemplate:PàxenaPrinzsipałe/Vetrina/17 |
[modifica] ZontaTemplate:PàxenaPrinzsipałe/Vetrina/18 |
[modifica] ZontaTemplate:PàxenaPrinzsipałe/Vetrina/19 |
[modifica] ZontaTemplate:PàxenaPrinzsipałe/Vetrina/20 |
