Wikang Aleman

Mula sa Tagalog na Wikipedia, ang malayang ensiklopedya

Ang wikang Aleman ay kasapi ng sangay Hermaniko ng napakalawak na pamilya ng wikang tinatawag na Indoeuropeo. Ang kalipunan ng mga wikang ito ay matatagpuang ginagamit sa Europa at malaking bahagi ng Asya. Kabilang dito ang mga salita sa Indya, Iran, Tajikistan, at Afghanistan at sa kanluran at hilagang Europa. Ang Aleman ay malapit na kamag-anak ng Yidish, Inggles, Olandes, Sweko, Norwego, at Danes. Ang Aleman ay ginagamit sa Alemanya, Austria, bahagi ng Unggriya, bahagi ng Republikang Tseko, Listenstayn at sa hilagang Swisa. Ito ay may mga dyalekto rin na kinabibilangan ng Hessisch, Schwäbisch, Thüringisch, atbp.

Ang Yidish, bagaman nagsimula bilang isang halo ng mga dyalektong Hochdeutsch, ay itinuturing ngayon bilang hiwalay na wika dahil sa paggamit nito ng mga standard na naiiba sa Aleman. Ang Yidish ay dinala ng mga Hudiyo sa iba’t ibang bahagi ng Europa nang sila ay pinaalis sa Alemanya noong ika-18 dantaon at mas maaga pa.

[baguhin] Kasaysayan

Ang Aleman ay nagsimulang kaisa ng wika ng mga Frangko noong panahon na ang France at Alemanya ay magkasanib sa ilalim ni Carlos ang Dakila, bandang Gitnang Panahon. Noong ika-12 dantaon, ito ay naging wikang pampangasiwaan at pampamahalaan sa lupaing kilala ngayon bilang Alemanya. Nagsimula itong maiba sa wika ng mga Frangko sa bandang Timog(France) at ang mga taong di-Frangko, tulad ng Alemannen, Bayern, Sachsen, at Thüringen. Pagkatapos ng mahaba-habang panahon, ang Aleman ay nahati sa dalawang uri: ang Plattdeutsch (Mababang Aleman) at ang Hochdeutsch (Mataas na Aleman). Ang katawagan ay hango sa antas o taas ng kalupaan kinalalagyan ng mga gumagamit, ayon sa antas ng tubig-dagat. Dahil dito, ang Olandes ay tinawag na Mababang Aleman at ang Aleman ay Mataas na Aleman o payak na Aleman.

Si Martin Luther, isang paring agostino, ay kinikilala bilang siyang nagpalaganap, nagpalawig at nagpayabong sa wikang Aleman. Isinalin niya mula sa Latin ang Bibliya na gamit ng simbahang kristyano- ang Bagong Tipan (1521) at ang Lumang Tipan (1534).Dahil dito, naging malawakan ang pagkakilala at paggamit sa wika. Ang pagyabong at pag-unlad ng Aleman ay naaayon sa sumusunod na panahon: 1] 750- 1050-- Althochdeutsch (Matandang mataas na Aleman); 2] 1050- 1350-- Mittelhochdeutsch ( Gitnang mataas na Aleman; 3] 1350- 1650--Fruhneuhochdeutsch(Maagang bagong mataas na Aleman; mulang 1650-- Neuhochdeutsch (Bagong mataas na Deutsch). Mula dito, nabuo ang modernong Aleman.

Si Johann Adelung ang naglimbag ng kauna-unahang Talasalitaang Aleman. Ang magkapatid namang sina Jakob at Wilhelm Grimm, lalong kilala bilang may-akda ng aklat-kwentong pambata, ang naglimbag ng malawakang Talasalitaang Aleman. Sa pag-usad ng Repormasyon, ang wika sa timog Aleman na Hochdeutsch (Mataas na Aleman) ay nangibabaw sa Plattdeutsch (Mababang Aleman). Ang wikang Olandes ay galing sa Mababang Aleman. Noong 1880, si Konrad Duden ay naglimbag ng Talasalitaang Pansulat ng Aleman. Ito ang naging batayan ng pagbaybay (spelling). Noong 1901, nagkaroon ng Pagbabago sa Pagbaybay. Sumunod dito, noong taong 1996 ay inilabas ang binagong Opisyal na Alituntunin sa Pagbaybay ng Aleman.

Ang Aleman sa ngayon ay wikang opisyal na gamit pampangasiwaan, pantanggapan, pangkasulatan, pampanitikan, at pambatas sa Alemanya, Austria, Listenstayn, Luxembourg at Switzerland. May iba pang nagsasalita nito sa Italyang panig ng Tirol, sa bandang Hilaga ng Dinamarka, at sa isang bahagi ng Romanya. Ito'y wika din ng minoriya sa mga sumusunod, kasunod ang bilang ng gumagamit:1] Argentina--300,000; 2] Australia-- 150,000; 3] Brazil--1,900,000; 4] Paraguay-- 200,000; 5] Romanya--70,000; 6] Tsile-- 40,000; 6] Italya--350,000; 7] Poland-- 185,000; 8] Ungriya--145,000; 9] Slovako-Tseko-- 50,000. Sa kasalukuyan sa Tsile, may peryodikong limbag sa Aleman, bunga ng mahalagang papel na ginagampanan doon ng mga may-lahing Aleman.