Pokój westfalski 1648
Z Wikipedii
Pokój westfalski - wielostronny układ kończący wojnę trzydziestoletnią 1618-1648, zawarty 24 października 1648 między Habsburgami austriackimi (cesarz Ferdynand III) a Francją (Ludwik XIV, kardynał Jules Mazarin) i jej sojusznikami w Münster oraz między Habsburgami a Szwecją w Osnabrück. Jeden z najbardziej znaczących traktatów międzynarodowych w historii nowożytnej Europy.
Spis treści |
[edytuj] Postanowienia
[edytuj] Kwestie terytoriów i granic
- Święte Cesarstwo Rzymskie i Habsburgowie rezygnują na rzecz Francji z: Górnej i Dolnej Alzacji, twierdz Breisach i Phillipsburg oraz Sundgau
- Święte Cesarstwo Rzymskie rezygnuje na rzecz Francji z tzw. trzech biskupstw (Metz, Toul, Verdun) w Lotaryngii (Francja uzyskała je już w 1559 r., ale pozostały formalnie częścią Rzeszy do 1648 r.)
- Święte Cesarstwo Rzymskie uznaje niepodległość i pełną suwerenność Związku Szwajcarskiego
- Święte Cesarstwo Rzymskie i Hiszpania uznają pełną suwerenność Republiki Zjednoczonych Prowincji Niderlandów
- książę-elektor Bawarii zwraca Habsburgom austriackim Górną Austrię
- król szwedzki otrzymuje Pomorze Przednie (Vorpommern), wyspę Rugię, arcybiskupstwo Bremy (bez samego miasta Brema) i biskupstwo Verden oraz prowincje Thedinghausen i Wildeshausen, tym samym król szwedzki zostaje członkiem Rzeszy Niemieckiej (ale głosy w Sejmie Cesarstwa przysługujące biskupom Bremy i Verden otrzymał książę Brunszwika-Lüneburga, czyli Hanoweru)
- margrabia-elektor Brandenburgii otrzymuje Pomorze Tylne i biskupstwo kamieńskie (Kamień Pomorski), a także arcybiskupstwo magdeburskie, biskupstwo Halberstadt i biskupstwo Minden - jako rekompensatę za utratę Pomorza Przedniego
- zarówno król szwedzki jak i elektor brandenburski otrzymali prawo posługiwania się insygniami książęcymi władców Pomorza
- książę Meklemburgii otrzymał biskupstwo Schwerin
[edytuj] Kwestie pokoju religijnego w Rzeszy
- uznanie kalwinizmu trzecim, obok katolicyzmu i luteranizmu, legalnym wyznaniem w Rzeszy Niemieckiej
- ustanowienie, że w przypadku konwersji księcia Rzeszy, która nastąpiła po 1624 r., poddani owego władcy zachowują stare wyznanie
- luterańscy i kalwinistyczni administratorzy zsekularyzowanych państw kościelnych otrzymali prawo głosu w Sejmie Cesarstwa (w "ławie skośnej" - Querbank)
- potwierdzenie postanowień pokoju religijnego z 1555 r., unieważnienie edyktu restytucyjnego Ferdynanda II oraz pokoju praskiego z 1635 r.
[edytuj] Kwestie ustroju Rzeszy
- potwierdzenie aktu Ferdynanda III z 1644 r. - stany Rzeszy otrzymują prawo do samodzielnego zawierania sojuszy i wypowiadania wojen bez zgody cesarza rzymskiego, ale pod warunkiem, że ich działania nie będą wymierzone przeciw cesarzowi i Cesarstwu
- podział Palatynatu i godności elektorskiej palatyna reńskiego - Palatynat Górny zachował książę Bawarii, Palatynat Dolny otrzymał Karol Ludwik, syn Fryderyka V (jako elektor otrzymał tytuł arcyskarbnika Świętego Cesarstwa Rzymskiego)
- zakaz dziedziczenia Palatynatu Dolnego przez elektorów Bawarii w razie wymarcia linii palatynackiej
- wolne miasta cesarskie (miasta Rzeszy) uzyskały równe z książętami prawo głosu w Sejmie Cesarstwa
- ustalenie, że wszelkie traktaty, umowy i układy wymuszone na stanach Rzeszy siłą stają się nieważne
- potwierdzono prawa i przywileje cesarza, elektorów, książąt i innych stanów Rzeszy, potwierdzono wyłączne prawo Sejmu Cesarstwa do wypowiadania wojny i zawierania pokoju w imieniu całej Rzeszy, stanowieniu i interpretacji ogólnoniemieckich aktów prawnych, budowie zamków i twierdz, zarządzaniu poboru do armii cesarskiej (armii Rzeszy, nie armii Habsburgów jako władców Austrii), uchwalania podatków na rzecz cesarza i Cesarstwa
- traktat westfalski postulował także zwołanie Sejmu Cesarstwa w celu ustalenia reguł elekcji cesarza rzymskiego, reguł tworzenia nowych stanów Rzeszy, ustalenia stałej kapitulacji wyborczej cesarza i uregulowania innych bieżących spornych kwestii ustrojowych
[edytuj] Kwestie polityczne
- król Francji otrzymał prawo do posyłania swojego przedstawiciela na obrady Sejmu Cesarstwa
- król Francji i król Szwecji zostali uznani gwarantami postanowień pokoju
[edytuj] Skutki
- Pokój westfalski w 1648 r. był wielkim zwycięstwem Francji w jej wielowiekowej rywalizacji z dynastią Habsburgów. Król francuski stał się gwarantem pokoju, a więc także stanu ustrojowego w Rzeszy Niemieckiej, gwarantem słabości władzy cesarskiej. Podobnie w XVIII w. car Rosji będzie gwarantem słabości władzy królewskiej w Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
- Pokój westfalski właściwie przekreślił możliwość konsolidacji Rzeszy i wzmocnienia centralnej władzy cesarskiej, do czego dążyli Habsburgowie austriaccy.
- Ostateczne fiasko walki Habsburgów z niemieckim protestantyzmem.
- Habsburgowie hiszpańscy musieli ostatecznie przyzwolić na istnienie protestanckich, wolnych i niepodległych Niderlandów Północnych. W II połowie XVII w. głównym wrogiem Holandii stanie się Francja, a Hiszpania będzie nawet holenderskim sprzymierzeńcem.
- Widząc upadek swoich planów wobec Rzeszy Niemieckiej Habsburgowie austriaccy główną uwagę skupili na budowie scentralizowanego państwa absolutnego w Austrii, Czechach i na Węgrzech.
- Francja uzyskała Alzację, krainę romańskojęzyczną, ale z dużą liczbą ludności niemieckiej. Alzacja i Lotaryngia będą punktem zapalnym konfliktów francusko-niemieckich aż do 1945 r.
- Wzrosło znaczenie elektorów saskiego i brandenburskiego. Mimo anulowania pokoju praskiego Wettinowie zachowali Łużyce uzyskane w 1635 r., a Hohenzollernowie przejęli Pomorze. Będą teraz dążyć do połączenia go z posiadłościami w Prusach.
- Pomimo podziału Palatynatu katolicy zachowali większość głosów w Kurii Elektorów Rzeszy, co gwarantowało Habsburgom następne elekcje na tron niemiecki.
[edytuj] Znaczenie wojny trzydziestoletniej i pokoju westfalskiego
- Zwycięstwo monarchii absolutnych: największym zwycięzcą okazała się Francja. Upadła monarchia stanowa w Czechach. Rozpoczął się proces budowy monarchii absolutnych w Niemczech.
- Dowód na polityczne podłoże wojen religijnych.
- Dowód na nietrwałość pokoju augsburskiego, który wprowadzał wzajemną tolerancję tylko pomiędzy katolikami a luteranami, pomijał kalwinistów.
- Koniec wielkich konfliktów religijnych w Rzeszy.
- Wzrost znaczenia armii zawodowych.
