Język krymskotatarski

Z Wikipedii

Qırımtatar tili, Qırım tili
Obszar	Krym, Turcja, Uzbekistan, Rumunia
Liczba mówiących	~ 500 tys.
Klasyfikacja genetyczna	Języki uralo-ałtajskie Języki ałtajskie Języki tureckie Oguzyjskie/ kipczackie Język krymskotatarski
Pismo	łaciński, cyrylica

Kody języka
ISO 639-1	-
ISO 639-2	crh
SIL	CRH
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata Krymskotatarska wersja językowa Wikipedii W Wikisłowniku: Słownik języka krymskotatarskiego

Język krymskotatarski (Qırımtatar tili, Qırımtatarca) albo język krymski (Qırım tili, Qırımca) - język Tatarów Krymskich, tradycyjnie zaliczany w skład podgrupy kipczacko-połowieckiej kipczackiej grupy języków tureckich.

[edytuj] Liczebność i rozkład geograficzny

Językiem krymskotatarskim posługuje się na co dzień około 350 tysięcy osób, w tym około 250 tysięcy na Krymie. W dalszej kolejności mówiący tym językiem zamieszkują Turcję i Azję Środkową, głównie Uzbekistan. Istotną diasporą tego języka są również posługujący się nim mieszkańcy Rumunii i Bułgarii - łącznie nie więcej niż 30 tysięcy.

[edytuj] Dialekty

Każda z trzech grup etnicznych Tatarów Krymskich posiada własny dialekt. Dlatego dla języka krymskotatarskiego wyróżnia się następujące dialekty:

Południowy, zbliżony do języków oguzyjskich. Niewiele mniej ma różnić się od tureckiego języka literackiego, niż niektóre dialekty tego języka. Ze względu na zaszłości historyczne, osobliwością tego dialektu są liczne zapożyczenia greckie i włoskie;
Stepowy, zbliżony do języka kipczackiego. Posługuje się nim większość Tatarów Turcji oraz Rumunii i Bułgarii;
Średni, inaczej górski, najbardziej rozpowszechniony dialekt, pośredni między dwoma poprzednimi i z obu czerpiący. Jest podstawą współczesnej literackiej odmiany języka krymskotatarskiego.

[edytuj] Historia

Trzy dość odległe od siebie dialekty języka krymskotatarskiego ukształtowały się na skutek złożonej historii regionu i samych Tatarów Krymskich.

Współczesny rozdział dziejów języka otwiera działalność İsmaila Gaspıralı, który podjął się trudu dźwignięcia języka krymskotatarskiego z upadku wywołanego włączeniem Krymu w skład Imperium Rosyjskiego i który zapoczątkował odrodzenie tego języka i stworzył jego literacki wariant, bazujący, w odróżnieniu od dzisiejszego, na dialekcie południowym.

W 1928 zebrana na Krymie konferencja lingwistyczna uchwaliła powołanie nowego języka literackiego, opartego na dialekcie średnim, który jako wariant niejako kompromisowy dla dwóch pozostałych, jest dla wszystkich równo zrozumiały, a przy tym - najczęściej używany.

[edytuj] Alfabety

Właśnie do tegoż 1928 roku język krymskotatarski zapisywano alfabetem arabskim, następnie do 1939 roku – łacińskim, a od 1939 roku – cyrylicą. Od lat 90. XX wieku następuje przechodzenie na alfabet łaciński. Nie jest to jednak przywrócenie starego alfabetu, ale zapożyczenie i modyfikacja alfabetu języka tureckiego. Obecnie równolegle używa się zarówno alfabetu łacińskiego, jak i cyrylicy. Interesujący jest fakt, że cyrylica przeważa w wydawnictwach książkowych, a alfabet łaciński – w Internecie. Alfabet łaciński jest również używany urzędowo do zapisu języka krymskotatarskiego na terytorium Ukrainy.

Łaciński alfabet języka krymskotatarskiego:

A a	B b	C c	Ç ç	D d	E e	F f	G g
Ğ ğ	H h	I ı	İ i	J j	K k	L l	M m
N n	Ñ ñ	O o	Ö ö	P p	Q q	R r	S s
Ş ş	T t	U u	Ü ü	V v	Y y	Z z

с - dż
ç - cz
ğ - h dźwięczne
h - ch
ı - y
j - ż
ñ - jak ng angielske w slowie sing
ö - składamy wargi jak do głoski o i wymawiamy e (niemeckie ö}.
q - podobne do k
ş - sz
ü składamy wargi jak do głoski u i wymawiamy i (niemeckie ü).
y - j
â - lâ - la, kâ — kia.

Międzynarodowy alfabet fonetyczny
а	b	c	ç	d	e	f	g	ğ	h	ı	i	j	k	l	m	n	ñ	o	ö	p	q	r	s	ş	t	u	ü	v	y	z
[a]	[b]	[ʤ]	[ʧ]	[d]	[e]	[f]	[g]	[ɣ]	[x]	[ɯ]	[i], [ɪ]	[ʒ]	[k]	[l]	[m]	[n]	[ŋ]	[o]	[ø]	[p]	[q]	[r]	[s]	[ʃ]	[t]	[u]	[y]	[v], [w]	[j]	[z]

Cyrylica języka krymskotatarskiego:

А а	Б б	В в	Г г	Гъ гъ	Д д	Е е	Ё ё
Ж ж	З з	И и	Й й	К к	Къ къ	Л л	М м
Н н	Нъ нъ	О о	П п	Р р	С с	Т т	У у
Ф ф	Х х	Ц ц	Ч ч	Дж дж	Ш ш	Щ щ	Ъ ъ
Ы ы	Ь ь	Э э	Ю ю	Я я