Język koreański

Z Wikipedii

한국말 / 조선말
Obszar	Korea, Chiny, Rosja, Japonia, USA
Liczba mówiących	78 milionów
Ranking	13.
Klasyfikacja genetyczna	Języki izolowane *Język koreański (nie należący do żadnej grupy językowej)
Pismo	koreański (hangyl)
Status oficjalny
Język urzędowy	Korea
Regulowany przez	Rząd Korei Północnej, Rząd Korei Południowej
Kody języka
ISO 639-1	ko
ISO 639-2	kor
SIL	KKN
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata Koreańska wersja językowa Wikipedii W Wikisłowniku: Słownik języka koreańskiego

Język koreański – język o nieustalonym pochodzeniu, prawdopodobnie jest językiem izolowanym. Według niektórych teorii łączony z językami ałtajskimi lub ajnuskim. Używany jest głównie w Korei Południowej oraz Północnej, a także w sąsiadującej z Koreą Północną chińskiej prowincji Yanbian. Na świecie językiem tym posługuje się ok. 78 milionów ludzi, włączając w to duże skupiska w republikach dawnego Związku Radzieckiego, USA, Kanadzie, Brazylii i Japonii.

Oryginalny koreański system zapisu - hangyl - jest alfabetem sylabicznym i fonetycznym. Coraz rzadziej spotyka się zapis znakami sinokoreańskimi hancha. Większość słów potocznie używanych w języku koreańskim jest pochodzenia koreańskiego, jednakże ponad 50% ogólnego słownictwa ma źródła w koreańskim sposobie odczytania znaków chińskich. Koreański jest językiem typu SOV.

Spis treści 1 Nazwy 2 Klasyfikacja i języki spokrewnione 3 Dialekty 4 Gramatyka 4.1 Zaimki osobowe 4.2 Części mowy 5 Język grzecznościowy 5.1 Honoryfikatywność względem podmiotu 5.2 Honoryfikatywność względem odbiorcy (stopień grzeczności) 5.3 Przykład 6 Słownictwo 7 Pisownia 7.1 Hancha 7.2 Hangyl 8 Różnice pomiędzy dialektami Korei Północnej i Południowej 8.1 Wymowa 8.2 Pisownia 8.3 Różnice w pisowni i wymowie 8.4 Gramatyka 8.5 Słownictwo 8.6 Inne 9 Koreańskie słowa w innych językach

[edytuj] Nazwy

W Korei Północnej Korea nazywa się "Chosŏn" (조선), a na język koreański mówi się "Chosŏnmal" (조선말) lub bardziej oficjalnie "Chosŏnŏ" (조선어).

Z kolei w Korei Południowej, Korea jest nazywana "Hanguk" (w hangyl: 한국). Język koreański jest zwany "Hangugmal" (한국말), lub bardziej formalnie "Hangug-ǒ" (한국어). Czasami, potocznie mówi się na niego "Urimal" (우리말; "nasz język"). Standardowy język nauczany w szkołach nosi nazwę "Gug-ǒ" (국어; "język narodowy").

Korea była także nazywana "Chosŏn" ("Chōsen" w języku japońskim) podczas japońskiej okupacji Korei (1910-1945).

[edytuj] Klasyfikacja i języki spokrewnione

Koreański jest często klasyfikowany jako odrębny język należący do własnej rodziny (języki izolowane). Niektórzy lingwiści koreańscy, europejscy i amerykańscy przypisują ten język do grupy języków ałtajskich. Część lingwistów europejskich i amerykańskich oraz wielu japońskich uznaje koreański za spokrewniony z japońskim.

W samej Korei możliwość związku pomiędzy językami koreańskim a japońskim jest raczej ignorowana. Częściowo dzieje się tak ze względu na historię obu krajów, częściowo ze względu na brak jednoznacznych dowodów pokrewieństwa. Związki z językami ałtajskimi są ostatnio także podważane.

[edytuj] Dialekty

Zob. Dialekty języka koreańskiego

W języku koreańskim wyróżnia się kilka dialektów. Standardowy język (Pyojuneo lub Pyojunmal) w Korei Południowej opiera się na dialekcie z okolic Seulu, w Korei Północnej - z okolic Pjongjangu. Dialekty te są bardzo podobne do siebie, jedynie używany na wyspie Cheju wykazuje dużo różnic od pozostałych. Niektórzy naukowcy uważają ten dialekt za odrębny język. Jedną z największych różnic pomiędzy dialektami jest akcentowanie. Użytkownicy dialektu seulskiego w bardzo niewielkim stopniu używają akcentowania, w przeciwieństwie do osób posługujących się dialektem gyeongsang, który dzięki częstemu stosowaniu intonacji brzmi podobnie jak języki europejskie.

Poniżej znajduje się lista nazw tradycyjnych dialektów oraz miejsce ich występowania:

Standardowy dialekt	Miejsce występowania
dialekt seulski	Seul, Inch'ŏn, Kyŏnggi (Korea Południowa); Kaesŏng (Korea Północna)
dialekt pjongjański	Pjongjang, region P'yŏngan, Chagang (Korea Północna)
Dialekty regionalne	Miejsce występowania
dialekt Ch'ungch'ŏng	Taejŏn, region Ch'ungch'ŏng (Korea Południowa)
dialekt Kangwŏn	Kangwŏn (Korea Południowa)/Kangwŏn (Korea Północna)
dialekt Kyŏngsang	Pusan, Taegu, Ulsan, region Kyŏngsang (Korea Południowa)
Dialekt Hamgyŏng	Rasŏn, region Hamgyŏng, Ryanggang (Korea Północna)
dialekt Hwanghae	region Hwanghae (Korea Północna)
dialekt Cheju	Wyspa/prowincja Cheju (Korea Południowa)
dialekt Chŏlla	Kwangju, region Chŏlla (Korea Południowa)

[edytuj] Gramatyka

Koreański jest językiem aglutynacyjnym. W zdaniach zachowany jest, podobnie jak w łacinie szyk SOV, czyli podmiot-dopełnienie-orzeczenie. Większość współczesnych języków europejskich używa szyku podmiot-orzeczenie-dopełnienie, więc przyzwyczajenie się może sprawiać pewne trudności. Szyk zdania SOV może ulegać pewnym modyfikacjom, ale należy zachować na końcu czasownik. Modyfikatory, będące czymś w rodzaju odmiany słów, poprzedzają dane słowo. W języku polskim powiemy: "Idę do sklepu.", po koreańsku zdanie to będzie wyglądać: "Ja sklep-do idę."

Słowa, które są oczywiste (temat, o którym się rozmawia) mogą być pominięte (podobnie jak to się dzieje w języku polskim), o ile nie zaszkodzi to w zrozumieniu zdania.

H: "가게에 가세요?" (gage-e gaseyo?)

G: "예." (ye.)

H: *"Sklep do idziesz?"

G: "Tak."

tłumaczenie na polski:

H: "Czy idziesz do sklepu?"

G: "Tak."

W języku koreańskim rzeczowniki nie posiadają rodzaju, nie odmienia się ich także przez przypadki czy osoby. Koniugacja czasowników, jednakże, jest zależna od użytego czasu oraz relacji pomiędzy rozmówcami. podobnie jak w języku japońskim język honoryfikatywny posiada inne końcówki niż język potoczny, używany w domu, wśród przyjaciół, itp.

[edytuj] Zaimki osobowe

W koreańskim zaimki odzwierciedlają honoryfikatywność języka.

Zaimki pierwszej osoby ("ja", "my")

• na - forma uprzejma, liczba pojedyncza
• jeo - forma neutralna, liczba pojedyncza
• uri - forma uprzejma, liczba mnoga
• jeoheui - forma neutralna, liczba mnoga

Zaimki drugiej osoby ("ty", "wy")

• dangsin - forma uprzejma, liczba pojedyncza
• neo - forma neutralna, liczba pojedyncza
• dangshindeul - forma uprzejma, liczba mnoga
• neo-heui-deul - forma neutralna, liczba mnoga

[edytuj] Części mowy

Obecnie w języku koreańskim w wersji południowokoreańskiej wyróżnia się dziewięć części mowy (pumsa; 품사 品詞) przy czym według różnych źródeł liczba ta może się nieznacznie różnić. Oprócz tego istnieją jeszcze inne słowa i morfemy, które nie są klasyfikowane jako części mowy.

Części mowy:

• Gwanhyeongsa; 관형사) - determinuje liczbę lub rodzaj rzeczowników
• Myeongsa; 명사 - rzeczownik
• Daemyeongsa; 대명사 - zaimek
• Josa; 조사 - partykuła
• Susa; 수사 - liczba
• Busa; 부사 - przysłówek
• Dongsa; 동사 - czasownik
• Hyeongyongsa; 형용사 - przymiotnik
• Gamtansa; 감탄사 - interiekcja

Inne klasy słów lub morfemów:

• Jisieo; 지시어 - zaimki wskazujące
• Jeopsogeo; 접속어 - spójniki
• Eomi; 어미 - końcówki czasownikowe
• Jeopdueo; 접두어 - przedrostki
• Jeommieo; 접미어 - przyrostki

[edytuj] Język grzecznościowy

[edytuj] Honoryfikatywność względem podmiotu

Mówiąc o czyimś statusie, mówiący lub piszący używa specjalnych rzeczowników lub końcówek czasowników aby wyrazić tę pozycję. Z szacunkiem, który wyraża się poprzez dobór odpowiedniego słownictwa i końcówek zwracamy się do starszych osób, obcych, pracodawców, szefów, nauczycieli, klientów itp. Na tym samym lub niższym poziomie, także podkreślanym słownictwem i stosowaniem odpowiednich końcówek, są młodsi nieznajomi, uczniowie, podwładni itp. Bardzo niegrzecznym i mogącym się dosyć tragicznie skończyć jest próba zwrócenia się do kogoś stojącego wyżej w hierarchii społecznej używając konstrukcji zarezerwowanej np. dla zwierząt lub osób stojących niżej w hierarchii od mówiącego.

Jednym ze sposobów honoryfikowania jest użycie specjalnych rzeczowników w miejsce normalnych. Najlepszym przykładem jest użycie słowa jinji zamiast bap ("jedzenie"). Częściej używa się specjalnych rzeczowników w rozmowie o krewnych. Przykładowo, mówiąc o swojej babci powiemy halmeoni, o czyjejś natomiast halmeonim. Końcówka -m jest częścią honoryfikatywnego przyrostka -nim (님).

Wszystkie czasowniki mogą być zamienione na honoryfikatyne dodając po rdzeniu i przed końcówką -si (시, wymawiane jako shi). Przykładowo, gada staje się gasida. Kilka czasowników ma swoje specjalne honoryfikatywne ekwiwalenty. Dla itda ("istnieć") bardziej formalną formą jest gyesida; meokda ("jeść") - japsusida; jada ("spać") - jumusida.

Kilka czasowników posiada specjalną skromną formę, używaną w przypadku kiedy mówimy o sobie w uprzejmej rozmowie. M.in. są to deurida i ollida będące skromną formą juda ("dać").

Zaimki w języku koreańskim mają także swoje mniej i bardziej grzeczne odpowiedniki. Jeo jest skromną formą na ("ja"); jeoheuni skromną formą uri ("my"); dangsin (dosłownie "przyjaciel" ale używany tylko do zwracania się do kogoś, bardziej formalny od chingu) jest grzeczną formą neo ("ty"), mimo tego w języku koreańskim nie używa się raczej zaimków drugiej osoby liczby pojedynczej, zamiast tego lepiej zwracać się po nazwisku lub imieniu albo używać liczby mnogiej ieoreobun.

[edytuj] Honoryfikatywność względem odbiorcy (stopień grzeczności)

Istnieje 7 czasownikowych paradygmatów honoryfikatywności względem odbiorcy, a każdy z nich posiada swoje unikalne końcówki, które pokazują poziom formalności sytuacji. W przeciwieństwie do honoryfikatywności względem podmiotu, która służy do okazaniu odpowiedniego respektu podmiotowi wypowiedzi, tutaj respekt odnosi się do odbiorcy wypowiedzi. Nazwy tych siedmiu poziomów wywodzą się od niehonoryfikatywnej formy rozkazującej czasownika hada ("robić") dla każdego poziomu oraz przyrostka che, oznaczającego "styl".

[edytuj] Przykład

Na przykładzie czasownika hada (하다; "robić") przedstawiono poniżej stopnie honoryfikatywności względem odbiorcy i podmiotu w zależności od formalności sytuacji.

Stopień grzeczności	Poziom formalności	Niehonoryfikatywna, teraźniejsza, oznajmująca forma "hada"	Honoryfikatywna, teraźniejsza, oznajmująca forma "hada"
Zastosowanie
Hasoseoche (하소서체)	Bardzo formalnie, grzecznie	hanaida (하나이다)	hashinaida (하시나이다)
Tradycyjnie kierowane do władców lub wyższych urzędników; teraz tylko w dramatach historycznych i Biblii
Hapshoche (합쇼체)	Formalnie, grzecznie	hamnida (합니다)	hashimnida (하십니다)
Używane często między obcymi sobie ludźmi, wśród męskich współpracowników, w zapowiedziach TV i do klientów
Haoche (하오체)	Formalnie, neutralny poziom grzeczności	hao (하오)	hashio (하시오), hasho (하쇼)
Używane obecnie głównie wśród ludzi starszych
Hageche (하게체)	Formalnie, neutralny poziom grzeczności	hane (하네)	hashine (하시네)
Używane głównie przez osoby starsze, zwracające się do osób młodszych, przyjaciół lub krewnych
Haerache (해라체)	Formalnie, neutralny poziom grzeczności lub niegrzecznie	handa (한다)	hashinda (하신다)
Używane do bliskich przyjaciół, krewnych w podobnym wieku lub młodszych; stosowane w książkach, gazetach i czasopismach, a także w wypowiedziach typu "Ona powiedziała..."
Haeyoche (해요체)	Nieformalnie, grzecznie	haeyo (해요)	haseyo (하세요) (często), hasheoyo (하셔요) (rzadko)
Głównie pomiędzy nieznajomymi. Częściej używane przez kobiety, jednak w Seulu wielu mężczyzn woli tę formę od Hapsoche
Haeche (해체)	Nieformalnie, neutralna grzeczność lub niegrzecznie	hae (해) (w mowie), hayeo (하여) (na piśmie)	hasheo(하셔)
Używane najczęściej pomiędzy bliskimi przyjaciółmi oraz przy zwracaniu się do młodszych osób. Nigdy nie jest używane pomiędzy nieznajomymi, o ile nie chce się wszcząć bójki.

[edytuj] Słownictwo

Podstawowe koreańskie słownictwo opiera się na rodzimych słowach. Jednakże ponad 50% słów to sinokoreańskie zapożyczenia z języka chińskiego. W niewielkim stopniu zapożyczano z języków mongolskich, sanskrytu i innych. Obecnie wiele nowych słów pochodzi z niemieckiego oraz angielskiego.

Podobnie jak Japończycy, Koreańczycy także używają dwóch systemów liczenia, jeden rdzennie koreański a drugi zapożyczony z chińskiego.

[edytuj] Pisownia

Początkowo do zapisu słów używano hancha - znaków sinokoreańskich. Obecnie rzadko stosuje się ten zapis, stosuje się raczej rodzimy alfabet hangyl, czasami dodając znaki chińskie do zapisu słów sinokoreańskich.

[edytuj] Hancha

zob. hancha

Czasami spotyka się w tekście koreańskim chińskie znaki hancha. Obecnie ich występowanie jest stale ograniczane a na ich miejsce wstawia się wyrazy zapisywane w alfabecie hangyl.

Pod wpływem kultury chińskiej, między innymi przez wprowadzenie pisma, do języka koreańskiego dostawały się bezpośrednio lub pośrednio chińskie wyrazy (hanjaeo; 한자어; 漢字語; "słowa ze znaków Han"), zniekształcane przez inny sposób wymowy koreańskiej. Hancha została po raz pierwszy przedstawiona na Półwyspie Koreańskim w czasie panowania chińskiej dynastii Han (한; 漢) (202 p.n.e. - 220), głównie przez Cheonjamun (천자문; 千字文; Klasyka Tysiąca Znaków) i ściśle związana z rozpowszechnianiem się buddyzmu.

Pomimo że większość najczęściej używanych słów jest pochodzenia koreańskiego, słowa sinokoreańskie stanowią ponad 50% słownictwa w ogóle.

[edytuj] Hangyl

zob. hangyl

Hangul zawiera 24 litery - 14 spółgłosek i 10 samogłosek, które zapisuje się w blokach po 2 do 5 znaków.

Poniżej znajduje się tabela koreańskich symboli oraz ich wymowa IPA:

Spółgłoski

hangyl	ㅂ	ㄷ	ㅈ	ㄱ	ㅃ	ㄸ	ㅉ	ㄲ	ㅍ	ㅌ	ㅊ	ㅋ	ㅅ	ㅎ	ㅆ	ㅁ	ㄴ	ㅇ		ㄹ
IPA	p	t	c	k	b̬	d̬	ɟ̬	ɡ̬	pʰ	tʰ	cʰ	kʰ	s	h	z̬	m	n	ŋ	w	r	j

Samogłoski

hangyl	ㅣ	ㅔ	ㅐ	ㅏ	ㅗ	ㅜ	ㅓ	ㅡ	ㅢ	ㅖ	ㅒ	ㅑ	ㅛ	ㅠ	ㅕ	ㅟ	ㅞ	ㅙ	ㅙ	ㅝ
IPA	i	e	ɛ	a	o	u	ʌ	ɨ	ɨj	je	jɛ	ja	jo	ju	jʌ	wi	we	wɛ	wa	wʌ

W dzisiejszej koreańszczyźnie zdania zapisuje się z zachowaniem odstępów pomiędzy wyrazami, w przeciwieństwie do pozostałych języków CJK (chińskich i japońskiego). Interpunkcja w języku koreańskim jest niemal identyczna jak w alfabetach łacińskich. Obecnie zapisuje się wyrazy od lewej do prawej, w przeszłości natomiast, a także czasami obecnie, szczególnie w poezji, zapisywano słowa od góry do dołu, od strony prawej do lewej, podobnie jak w pozostałych kulturach wschodnioazjatyckich.

[edytuj] Różnice pomiędzy dialektami Korei Północnej i Południowej

Język koreański w Korei Północnej i Południowej różni się w niektórych przypadkach w wymowie, pisowni, gramatyce i słownictwie.

[edytuj] Wymowa

Słowa zapisywane w ten sam sposób można wymawiać w różny sposób. Poniżej znajdują się przykłady wymowy zapisane w transkrypcji McCune-Reischauera (MR) i poprawionej (RR) oraz alfabetem hangyl. Zapisy hangylem wymowy oznaczają jak wyglądały by wyrazy gdyby zapisywać je zgodnie z brzmieniem.

Słowo	Znaczenie	Wymowa
		Północna (RR/MR)	Północna (hangyl)	Południowa (RR/MR)	Południowa (hangyl)
넓다	szeroki	neoptta (nŏpta)	넙따	neoltta (nŏlta)	널따
읽고	czytać (forma ciągła)	ikko (ikko)	익꼬	ilkko (ilko)	일꼬
압록강	rzeka Yalu (Amnok)	amrokgang (amrokkang)	암록강	amnokgang (amnokkang)	암녹강

[edytuj] Pisownia

Niektóre wyrazy są zapisywane inaczej w obu Koreach, ale wymowa pozostaje taka sama.

Zapis słowa		Znaczenie	Wymowa (RR/MR)	Uwagi
Północna	Południowa
해빛	햇빛	światło słoneczne	haetbit (haetpit)	"sai siot" (ㅅ) nie jest zapisywane w Korei Północnej
벗꽃	벚꽃	kwitnienie wiśni	beotkkot (pŏtkkot)
못읽다	못 읽다	nie można przeczytać	monnikda (monnikta)	spacja
한나산	한라산	Hallasan	hallasan (hallasan)	rzadki sposób wymawiania w Korei Północnej nn jak ll

[edytuj] Różnice w pisowni i wymowie

Niektóre słowa mają inną pisownię i wymowę w obu Koreach.

Słowo				Znaczenie	Uwagi
Pisownia północna	Wymowa północna	Pisownia południowa	Wymowa południowa
력량	ryeongryang (ryŏngryang)	역량	yeongnyang (yŏngnyang)	siła	W wersji południowokoreańskiej w wyrazach rozpoczynających się oryginalnie na ri, ry, ni lub ny, zanikły początkowe r i n.
로동	rodong (rodong)	노동	nodong (nodong)	praca	Koreańskie słowa rozpoczynające się na literę r, w Południowej Korei zmieniły początkowe r na n (tylko jeżeli poprzedzają litery y lub i)
원쑤	wonssu (wŏnssu)	원수	wonsu (wŏnsu)	wróg
라지오	rajio (rajio)	라디오	radio (radio)	radio

[edytuj] Gramatyka

Niektóre konstrukcje gramatyczne różnią się w językach koreańskich:

Słowo				Znaczenie	Uwagi
Pisownia północna	Wymowa północna	Pisownia południowa	Wymowa południowa
되였다	doeyeotda (toeyŏtta)	되었다	doeeotda (toeŏtta)	czas przeszły 되다 (doeda/toeda), "stać się"	Wszytkie podobne formy gramatyczne w Korei Płnocnej uzywają 여 zamiast południowokoreańskiego 어.
고마와요	gomawayo (komawayo)	고마워요	gomawoyo (komawŏyo)	dzięki	ㅂ- nieregularne czasowniki w Korei Północnej używają 와 (wa); w Korei Południowej dotyczy to tylko sytuacji, kiedy rdzeń czasownika posiada jedną sylabę.
할가요	halgayo (halkayo)	할까요	halkkayo (halkkayo)	Zrobimy to?	Pomimo, że jest róznica w znakach hangyl, wymowa jest podobna

[edytuj] Słownictwo

Niektóre słowa są różne w obu Koreach.

Słowo				Znaczenie	Uwagi
Pisownia północna	Wymowa północna	Pisownia południowa	Wymowa południowa
문화주택	munhwajutaek (munhwajut'aek)	아파트	apateu (ap'at'ŭ)	mieszkanie ("apartament")	아빠트 (appateu/appat'ŭ) jest także w użyciu w Korei Północnej
조선말	joseonmal (chosŏnmal)	한국말	han-gungmal (han'gungmal)	Język koreański

[edytuj] Inne

W Korei Północnej do cytowania (odpowiednik polskich cudzysłowów) używa się symboli 《 oraz 》, natomiast w Południowej znaków “ i ”.

[edytuj] Koreańskie słowa w innych językach

Wiele koreańskich słów i wyrażeń rozpowszechniło się dzięki sztukom walki. Dotyczy to szczególnie nazw tych dyscyplin (z których jedna: taekwondo, stała się dyscypliną olimpijską), jak i nazewnictwa w nich używanego.