Język chiński

Z Wikipedii

漢語 Hànyǔ, 中文 Zhōngwén
Obszar	Chińska Republika Ludowa, Hongkong, Makau, Republika Chińska, Korea Północna, Korea Południowa, Wietnam, Singapur, Filipiny, Kambodża, Malezja i inne kraje
Liczba mówiących	powyżej 1,3 miliarda
Ranking	1.
Klasyfikacja genetyczna	Chińsko-tybetańska *Język chiński
Pismo	pismo chińskie
Status oficjalny
Język urzędowy	Chińska Republika Ludowa, Republika Chińska, Singapur i jeden z urzędowych w ONZ
Regulowany przez	?
Kody języka
ISO 639-1	zh
ISO 639-2	chi
SIL	?
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata Chińska wersja językowa Wikipedii W Wikisłowniku: Słownik języka chińskiego

Termin język chiński jest nieprecyzyjny, bo może oznaczać:

Standardowy język mandaryński - oficjalny język ChRL, opracowany w latach 50. i nauczany w chińskich szkołach od 1956 roku. Jego potoczna nazwa to putonghua, czyli powszechna mowa. Według danych z 2004 roku w języku tym mówi 53 proc. mieszkańców Chin, a więc ponad 600 mln osób. Liczbę cudzoziemców władających tym językiem, lub uczących się go chińskie władze szacują na 30 mln osób.
Jeden z kilkudziesięciu języków chińskich należących do rodziny języków chińsko-tybetańskich, do których zalicza się również standardowy mandaryński. Językami tymi posługuje się obecnie ok. 1,3 mld osób w Chinach i na świecie.

Nieporozumienie bierze się m.in. stąd, że w piśmie chińskim zazwyczaj nie odzwierciedlają się różnice między poszczególnymi językami oraz ich dialektami, tj. zapis jest identyczny, ale jego wymowa może się bardzo różnić w zależności od dialektu/języka użytkownika.

Spis treści

1 Standardowy język mandaryński
2 Języki chińskie
- 2.1 Grupa północna
- 2.2 Grupa południowa
3 Dyglosja w Chinach
4 Zobacz też
5 Linki zewnętrzne

[edytuj] Standardowy język mandaryński

Standardowy język mandaryński wywodzi się z tzw. języków mandaryńskich używanych na północy Chin. jest językiem urzędowym w trzech państwach: ChRL, Tajwanie i Singapurze. Dzięki edukacji prowadzonej w tym języku jest on zrozumiały dla większości użytkowników języków chińskich i nazywany w Chinach kontynentalnych putonghua = "mowa powszechna", a na Tajwanie guoyu = "język państwowy".

Zobacz więcej w osobnym artykule: Standardowy język mandaryński.

[edytuj] Języki chińskie

Języki chińskie pochodzą od języka średniochińskiego, używanego w mowie od VI do X wieku. Ze względów politycznych i kulturowych, a także ze względu na istnienie w praktyce jednego standardu języka pisanego, poszczególne języki są często nazywane dialektami (grupami dialektów), tzn. odmawia im się statusu pełnoprawnych języków.

Posługuje się nimi ponad 1,1 mld ludzi zamieszkujących Chińską Republikę Ludową, Republikę Chińską (Tajwan) (20 mln), Malezję (5 mln), Tajlandię (4 mln), Indonezję i Singapur (po 2 mln). Języki chińskie są językami ojczystymi ponad miliarda Chińczyków (Han), a także ludów zasymilowanych, m.in. Mandżurów, Hui czy She.

Z lingwistycznego punktu widzenia współczesne języki chińskie należy podzielić na dwie wielkie grupy:

grupę północną, której języki są ze sobą blisko spokrewnione i w ograniczonym zakresie wzajemnie zrozumiałe. Języki tej grupy mają 3 (dialekt północno-wschodni) lub 4 tony (chiński standardowy, wywodzący się z dialektu pekińskiego). Struktura tonów różni się nieco między językami.
grupę południową, której języki są od siebie (i od chińskiego północnego) bardzo odległe i wzajemnie niezrozumiałe. Języki te mają bogatszą strukturę tonów; najwięcej ma Minnan (południowy Min), który ma 7-8 tonów, w zależności od dialektu. Języki południowe uchodzą za bardziej archaiczne z językoznawczego punktu widzenia.

[edytuj] Grupa północna

W skład grupy północnej (zwanej językiem mandaryńskim) wchodzą:

dialekt północno-wschodni - w prowincjach północno-wschodnich Chin: Liaoning, Jilin, Heilongjiang;
dialekt północny: w prowincjach Henan, Szantung, Shanxi;
północno-zachodni - w prowincjach Gansu, południowym Shaanxi i w regionie autonomicznym Sinkiang;
dialekt pekiński (także w prow. Hebei); na jego wymowie oparto standard urzędowy guoyu/putonghua;
dialekt nankiński - w prowincjach Jiangsu i Anhui;
dialekt południowo-zachodni (w tym np. dialekt syczuański i jego dalsze odmiany jak dialekt miasta Chengdu) - w południowych Chinach, prowincje: Syczuan, Junnan, Kuejczou i Hubei

Wyróżnia się też czasami język jin, który choć obejmuje prowincje Shaanxi, Shanxi i część Mongolii Wewnętrznej zalicza się do grupy języków południowych, ze względów genealogicznych.

[edytuj] Grupa południowa

Do grupy języków południowych wchodzą:

język kantoński (yue) (80 mln) - w południowych Chinach: południowe Guangxi i Guangdong, a także na terytoriach Hongkongu i Makau
język wu (80 mln) - we wschodnich Chinach w okolicach Szanghaju (prowincja Zhejiang)
język min (50 mln) - w południowo-wschodnich Chinach kontynentalnych: Fujian, częściowo Zhejiang i Guangdong, oraz na przybrzeżnych wyspach Hajnan i Tajwan; dzielony często na min północny (w tym dialekt Fuzhou) i min południowy (minnan, łącznie z tajwańskim)
język hakka (w standardowym mandaryńskim: kejia) (40 mln) - północne Guangxi i Guangdong, także na Tajwanie
język xiang (hunański) (40 mln) - prowincja Hunan
język gan (jiangxi) (20 mln) - prowincja Jiangxi
i kilka pomniejszych

Dodatkowo poszczególne języki dzielą się na wiele dialektów, często wzajemnie niezrozumiałych. Niektóre z tych dialektów mają status wyższy od innych i są uznawane za standard. Zwykle są to dialekty dominującego ośrodka administracyjnego - np. w kantońskim taki status ma dialekt Kantonu (używany także w Hongkongu i Makau), wśród dialektów minnan jest kilka standardów (co wiąże się z podziałami administracyjnymi) - w Fujian i na Tajwanie to dialekt miasta Xiamen, we wschodnim Guangdongu - dialekt Shantou i Chaozhou, własne standardy ma też hajnański.

Różnicowanie się języków chińskich od czasów dynastii Zhou po czasy współczesne.

[edytuj] Dyglosja w Chinach

W przypadku języka chińskiego należy także wyraźnie odróżniać język pisany i mówiony, przede wszystkim ze względu na użycie pisma morfosylabicznego, które nie notuje wymowy i przyczyniło się do wykształcenia i trwałości pisanego standardu. Do początków Republiki rolę uniwersalnego języka pisanego pełnił wenyan (chiński klasyczny), różnie czytany w poszczególnych językach i dialektach. Na dialekcie północnym oparta była guanhua (dosł. "mowa urzędników"), używana w mowie lingua franca cesarskiej biurokracji (stąd nazwa "mandaryński" na dialekty północne - "mandaryn" to dawna europejska nazwa urzędnika w cesarskich Chinach), a od czasów dynastii Yuan i Ming stała się językiem pisanym popularnej literatury. Obecnie język pisany jest oparty na mandaryńskim, gramatycznie i leksykalnie tożsamy z oficjalnym standardem, choć pojawia się w nim wiele zapożyczeń z języka klasycznego, rzadko spotykanych w mowie.

W ChRL prowadzona jest kampania propagowania używania w mowie standardowego języka (putonghua): wyłącznie w tym języku ma odbywać się nauka w szkołach, inne języki i dialekty rugowane są z mediów itp. Na Tajwanie języki tajwański oraz hakka mają obecnie wyraźnie wyższą pozycję, obok nauki w języku mandaryńskim, w szkołach są także od kilku lat prowadzone lekcje tych języków jako zajęcia dodatkowe. W Singapurze, w którym lingua franca między różnymi grupami etnicznymi jest angielski, władze promują wśród etnicznych Chińczyków naukę standardowego mandaryńskiego pod hasłem "nauki języka przodków", mimo że większość singapurskich Chińczyków pochodzi z południowych Chin, gdzie znajomość mandaryńskiego dawniej była rzadkością, a w kontaktach rodzinnych używa różnych języków i dialektów. Wyjątkiem są Hongkong i Makau, gdzie oficjalnym językiem jest kantoński (obok angielskiego w Hongkongu i portugalskiego w Makau), jednak większość tekstów pisanych powstaje w języku standardowym, ale czytane są w wymowie kantońskiej.

Rodzimy dialekt jest w wielu regionach Chin ważnym składnikiem tożsamości lokalnej, na ogół użytkownicy danego dialektu będą między sobą się nim posługiwać, przechodząc na język standardowy jedynie gdy zwracają się bezpośrednio do osoby, która go nie rozumie.

Do transkrypcji używa się obecnie głównie systemów opartych na alfabecie łacińskim. Do transkrypcji standardowego mandaryńskiego stosuje się przede wszystkim obowiązującą w ChRL i coraz szerzej respektowaną na świecie transkrypcję łacińską pinyin. Inne, wychodzące stopniowo z użycia systemy to m.in. system Wade'a-Gilesa oraz bopomofo.

Kod ISO 639-1: zh
Kod ISO 639-2/B: chi
Kod ISO 639-2/T: zho