Historia Australii
Z Wikipedii
Spis treści |
[edytuj] Odkrycie Australii
Australia, najmniejszy kontynent ziemski, położony na południe od indonezyjskich wysp Azji Południowo-Wschodniej, odkryty został po raz pierwszy przez Europejczyków w XVI w. Byli nimi Portugalczycy, którzy w tym czasie zakładali swe bazy handlowe w Indiach, Azji Płd.-Wsch. i w Chinach. Australia ich jednak nie zainteresowała, gdyż wydawała się niezamieszkana i nieprzyjazna dla Europejczyków pod względem przyrodniczym i klimatycznym. Podobnie Holendrzy, którzy penetrowali w XVII w. zachodnie i północne wybrzeża kontynentu, zadowolili się jedynie nazwaniem go Nową Holandią.
Po raz trzeci Australię odkrył żeglarz i podróżnik angielski James Cook w 1768 r. Przebadał on wschodnie wybrzeża lądu i stwierdził, że nadają się do zamieszkania przez Europejczyków, nazwał rozpoznane terytoria Nową Południową Walią i zaanektował je dla Korony brytyjskiej. W swych kilku wyprawach odkrył również wyspy Nowej Zelandii, Nowej Kaledonii i szereg innych, w tym archipelag, nazwany jego imieniem.
[edytuj] Kolonie karne w Australii
Wielka Brytania pod koniec XVIII w. była państwem o dynamicznie rozwijającej się gospodarce i handlu zamorskim, miała też wówczas wielkie ambicje kolonialne. Wkrótce po odkrywczych badaniach Jamesa Cooka rząd brytyjski podjął więc decyzję o zasiedleniu nowo odkrytego kontynentu Australii, powodując się prawdopodobnie również chęcią rekompensaty za utracone w 1775 r. kolonie w Ameryce Północnej, które wybiły się wówczas na niepodległość.
W pierwszym rzędzie postanowiono w Nowej Południowej Walii, jak nazwał Cook odkryty przez siebie nowy kontynent, zorganizować kolonie karne dla skazanych przestępców. Pierwsza portowa osada Port Jackson (późniejsze Sydney), zaczęła przyjmować skazańców brytyjskich już w 1788 r. Przypadła im pionierska rola w zagospodarowaniu wschodnich wybrzeży Australii. Karczowali oni lasy, zagospodarowywali ugory, hodowali owce na rozległych sawannach. Ale przede wszystkim budowali wzdłuż wybrzeży osady, które później przekształciły się w miasta portowe.
Od czasu założenia w 1799 r. pierwszej osady Port Jackson, przez ok. 40 lat Wielka Brytania traktowała Australię wyłącznie jako miejsce zsyłki więźniów. Do 1858 r. przewieziono ich z metropolii ponad 160 tysięcy. Właściwa kolonizacja, to jest większy napływ osadników wraz z rodzinami, zaczęła się dopiero po 1830 roku.
[edytuj] Australia w XIX wieku
Na początku XIX w. kontynent australijski zamieszkiwało ok. 300 tysięcy tubylczej ludności, zwanej aborygenami. Żyli oni na bardzo niskim poziomie cywilizacyjnym, jakby z epoki prehistorycznej, licząc w skali europejskiej. Prowadzili koczowniczy tryb życia, trudniąc się zbieractwem i łowiectwem, a na wybrzeżach rybołówstwem. W szeregu konfliktów europejscy przybysze dokonali masakry aborygenów i wyparli ich ze wschodnich terytoriów w głąb kontynentu.
Wnętrze Australii było trudno dostępne, z tego też względu zostało przebadane dopiero w drugiej połowie XIX w. Wcześniej rozpoznane zostały wybrzeża, zwłaszcza południowe oraz wschodnie, i na nich w dogodnych miejscach założono wiele portów i przystani. W 1851 r. na terenach w odległości ok. 400 km od wschodnich wybrzeży odkryte zostały bogate pokłady złota. Od tego czasu nastąpiło wielkie przyspieszenie osadnictwa. Ta "gorączka złota" sprawiła, że w 1861 r. zamieszkiwało Australię już milion osadników z Europy, głównie z Wielkiej Brytanii, i chińskich robotników kontraktowych. Zaś w 1890 r. liczba mieszkańców kontynentu wzrosła do ponad trzech milionów. Administracyjnie Australia podzielona została na 6 stanów, posiadających własne samorządy i zrzeszonych w Związku Australijskim, podległym bezpośrednio Koronie Brytyjskiej.
[edytuj] Odkrycia i badania Australii
Terra Australis była legendarnym kontynentem umieszczonym przez Ptolemeusza na jego słynnej mapie. Od tego momentu przez ponad tysiąc lat w świadomości Europejczyków istniał ten olbrzymi, nieznany i nieodkryty ląd. Umieszczenie go na mapie podyktowane było naiwną koncepcją konieczności równowagi kuli ziemskiej. Według niej, by glob zachował swe wertykalne położenie, na południu musiał istnieć kontynent o podobnych co Eurazja rozmiarach, równoważący ciężar północnej masy lądowej. Pierwszym wyłomem w ptolemejskim obrazie świata było odnalezienie wschodniej drogi do Indii (według ptolemejskiej wizji, zagrodzonej kontynentem południowym). Koncepcję tę obaliło ostatecznie odkrycie Australii i uzmysłowienie faktu, że jest ona stosunkowo niewielkim lądem. Ostatecznej korekcji dokonano odkrywając Antarktydę (zobacz Odkrycia i badania Antarktydy).
Australia, podobnie jak Antarktyda, pozostała w pełnej izolacji od reszty świata aż do połowy XVIII wieku. Nie była znana także cywilizacjom wschodnioazjatyckim, choć zamieszkiwana była przez aborygenów – lud przybyły prawdopodobnie z Azji południowo-wschodniej kilkadziesiąt tysięcy lat przed odkryciem Australii.
[edytuj] Okres iberyjski i holenderski
Nie jest jasne, czy Portugalczycy, którzy mieli monopol na żeglugę po wodach Oceanu Indyjskiego w XVI wieku dotarli do Australii. W tamtych czasach, podobnie jak Hiszpanie, utrzymywali wiele swych odkryć w tajemnicy. Wiadomo, że w 1601 Manuel Godinho de Erédia żeglował przez Morze Arafura i mógł wylądować także na Ziemi Arnhema w północnej Australii. Za oficjalnego odkrywcę Australii można uznać Holendra Willema Jansza, kapitana w służbie Kompanii Wschodnioindyjskiej. Płynąc statkiem Duyfken wylądował on w 1606 na kontynencie nad zatoką Karpentaria. Ostatnim epizodem dominacji żeglarzy iberyjskich na wodach australijskich była podróż Luisa Torresa, który w 1606 jako pierwszy opłynął Nową Gwineę i odkrył Cieśninę Torresa.
W momencie gdy Holendrzy wyparli Portugalczyków z tamtego rejonu świata, odkrycia zaczęły się mnożyć. Holenderscy nawigatorzy odkryli, że udając się do Indonezji po opłynięciu Afryki należy trzymać się wschodniego kursu, w sferze silnych i stałych wiatrów, i dopiero na długości około 105°E odbić się na północ docierając prosto na Jawę lub Sumatrę. Oczywistym było, że wiele podróży musiało przypadkowo osiągnąć zachodnie wybrzeża Australii. W taki to właśnie sposób kapitan Dirk Hartog wylądował w 1616 w Zatoce Rekina, na zachodnim wybrzeżu. Odkryty kraj wydał się wysoce niegościnny. Ograniczono się więc tylko do wbicia pala z odpowiednią inskrypcją. W 1624 niemal w tym samym miejscu i równie przypadkowo wylądował inny holenderski kapitan – Vlaming, który pozostawił po sobie drugi pal (przetrwał tam aż do 1817, gdy został odnaleziony przez francuskiego podróżnika Luisa de Freycient). W następnych latach stopniowo poznano większość zachodniego wybrzeża kontynentu. W 1627 Pieter Nuyts zwiedził także część wybrzeży południowych. Do roku 1640 wybrzeża kontynentu, z wyjątkiem wschodniej części, znane były Holendrom dość dokładnie – wyłaniał się obraz olbrzymiej wyspy nazwanej przez nich Nową Holandią. Przez pewien czas wydawało się, że wraz z Nową Holandią odkryto północny przylądek legendarnej Terra Australis. W celu zweryfikowania tej tezy w swą słynną wyprawę wyruszył Abel Tasman. Odkrył wtedy Ziemię van Diemena, wyspę na południowym krańcu Australii, przemianowaną w 1856 na Tasmanię. Ostatnim akordem holenderskiej obecności w tym rejonie świata była wyprawa Vlaminga, w 1697, który wylądował u ujścia Rzeki Łabędziej (Swan River) w okolicach dzisiejszego Perth i udał się w jej górę. Także ta wyprawa przekonała Holendrów o braku ekonomicznej sensowności eksploracji australijskiego lądu.
[edytuj] Angielska kolonizacja
W XVII wieku odkrywca, przyrodnik i korsarz w jednej osobie William Dampier był pierwszym Anglikiem, który zbadał i wyrysował na mapie części Nowej Holandii (Australia) i Nowej Gwinei.
Dopiero w latach siedemdziesiątych XVIII wieku Australia ponownie wzbudziła zainteresowanie. Tym razem za sprawą Anglików, którzy po Holendrach przejęli kontrolę nad szlakami komunikacyjnymi we wschodniej Azji i Oceanii. Pierwszym angielskim odkrywcą w tym rejonie był James Cook, który w czasie swoich dwóch wypraw badał wybrzeża Australii: najpierw w 1770 wschodnie wybrzeża, począwszy od Zatoki Botanicznej. Następnie przesunął się wzdłuż wybrzeża w kierunku północnym, aż do Cieśniny Torresa, gdzie przedarł się przez Wielką Rafę Koralową. Na koniec przeszedł cały odcinek północnego wybrzeża.
W czasie swej drugiej wyprawy w 1777 opłynął kontynent od południa. Cook ostatecznie określił rozmiary lądu i udowodnił brak rozleglejszej masy lądowej na południu. Na przełomie wieków za sprawą Bassa i Flindersa ostatecznie została wykreślona cała linia brzegowa Australii. W 1817 Phillip Parker King jako pierwszy opłynął cały kontynent w czasie jednej wyprawy. W 1814 Matthew Flinders zaproponował, by wyspę traktować jako piąty kontynent i nazwać ją Australia. Nowa nazwa przyjęła się i wyparła używaną wcześniej – Nowa Holandia.
W 1788 Anglia zadecydowała, by założyć w Australii kolonię karną. Pierwsza osada karna powstała tego samego roku w okolicach Sydney. Niedługo później, w 1793, do Australii przybyli pierwsi wolni osadnicy. Początkowo osadnictwo rozwijało się na żyznych i przyjaznych klimatycznie wschodnich rejonach Australii, w okolicach dzisiejszego Sydney. Od kiedy wyprawa Gregory'ego Baxlanda przekroczyła Góry Błękitne i odkryła po ich zachodniej stronie żyzne pastwiska, osadnictwo, a wraz z nim wiedza o wnętrzu kontynentu, zaczęły się szybko rozwijać.
- 1828 – Charles Sturt badał źródła i środkowy bieg rzeki Darling i nieco później rzekę Murray w pełnym jej biegu.
- 1831, 1835, 1836 i 1845 – Thomas Livingstone Mitchell w serii czterech wypraw badał dorzecza Darling.
- 1839 – Edward John Eyre wyruszając z Adelaide najpierw odkrył jeziora wewnątrz kraju – Eyre, Torrens i inne, a następnie wzdłuż wybrzeża dotarł aż do dzisiejszego Albany na 117,5°E.
- 1837-1842 – John Wickham prowadził dokładne badania topograficzne wybrzeży podróżując słynnym okrętem Beagle.
- 1839-1844 – Polak Paweł Edmund Strzelecki jako pierwszy badał Alpy Australijskie i ustalił najwyższy szczyt kontynentu (Góra Kościuszki). Strzelecki jest też odkrywcą zasobów złota w Australii. Jego imieniem została nazwana także Pustynia Strzeleckiego, leżąca na zachód od jeziora Eyre.
- 1844-1845 – Ludwig Leihart wyprawił się z Darling Downs najpierw na północ, a potem na zachód. Celem wyprawy było Perth na zachodnim wybrzeżu, lecz wobec piętrzących się trudności wyprawa zakończyła się na Ziemi Arnhema.
- 1846-1858 – Augustus Charles Gregory w swych wyprawach badał okolice Perth (1846), a później powtórzył wyczyn Leiharta, docierając lądem aż do Zatoki Józefa Bonaparte, zbadawszy przy tym bieg rzeki Sturt. W swej trzeciej wyprawie w 1858 dotarł do Jeziora Eyre od północnego wschodu.
- 1847-1848 – Edmund Kennedy badał półwysep Jork i wnętrze lądu w okolicach jeziora Eyre
- 1860 – Robert O'Hara Burke jako pierwszy pokonał kontynent w kierunku południkowym, wyruszając z Broken Hills i docierając do zatoki Karpentaria
- 1869 – John McDouall Stuart pokonał kontynent wzdłuż południka 133E°.
- 1869, 1870, 1874 – John Forrest w trakcie trzech wypraw badał południowo-zachodnią Australię pomiędzy jeziorem Eyre a miastem Perth.
Doświadczenia i wiedza zgromadzone we wcześniejszych wyprawach przyczyniły się do sukcesu projektu budowy transkontynentalnej sieci telegraficznej w latach 1870-1872. Połączyła ona Port Augusta na południu z Darwin na północy i liczyła 3000 km. Wkrótce wzdłuż linii telegraficznych, przy stacjach przekaźnikowych zaczęły powstawać liczne osady, z których wyruszały kolejne wyprawy, tym razem próbując pokonać kontynent w kierunku równoleżnikowym. Ernest Gilles w 1872 wyruszył w nieudaną wyprawę na zachód. Więcej szczęścia miał Peter Egerton Warburton, który tego samego roku dotarł aż do wybrzeża zachodniego. W tym samym czasie William Gosse był pierwszym Europejczykiem który dotarł do słynnej formacji Ayers Rock. W latach 1891-1892 David Lindsay prowadził badania Wielkiej Pustyni Wiktorii. W 1896 David Carnegie przeszedł z Kalgoorlie na południu do Kimberley na północy.
Także wiek XX przyniósł całą serię spektakularnych wypraw:
- 1901 – Francis James Gillen – przejście z południa na północ
- 1902 – Murray i Maurice – przejście kontynentu znad Wielkiej Zatoki Australijskiej do Zatoki Cambridge
- 1905 – Herbert Basedow – badania w Australii Zachodniej
- 1906-1908 – podróż na wielbłądach Alfreda Cunninga
- 1910 – Eric Mjoeberg – badania Australii północno-zachodniej
XX-wieczni podróżnicy wyposażeni w samochody, a potem w samoloty mieli ułatwione zadanie w dokonywaniu nowych odkryć geograficznych i do połowy wieku Australia przedstawiała się jako dobrze poznany kontynent.
