Historia Argentyny
Z Wikipedii
Początki prehistorycznych dziejów terytorium obecnej Argentyny koncentrują się wokół pierwszych ludzkich osad na południowych krańcach Patagonii sprzed 13 tysięcy lat. Pierwsze cywilizacje agrarne umiejscawiały się na południowo-wschodnich krańcach Andów począwszy od XVIII wieku przed Chrystusem.
Początki spisanej historii terenu, który obecnie zajmuje Argentyna sięgają czasu przybycia hiszpańskich kronikarzy z wyprawą Juana Díaz de Solís do rzeki Río de la Plata w 1516 roku. Ta podróż jednocześnie wyznacza początek hiszpańskiej dominacji w tym regionie. W 1776 roku władca hiszpański powołuje do życia Wicekrólestwo Río de la Plata (hiszp. Virreinato del Río de la Plata), którego rozpad w czasie rewolucji majowej wyznacza początek procesu formowania się niepodległych państw, noszących początkowo wspólną nazwę Zjednoczonych Prowincji Río de la Plata (hiszp. Provincias Unidas del Río de la Plata).
Wraz z ogłoszoną 9 lipca 1816 roku deklaracją niepodległości, klęską wojskową Imperium Hiszpańskiego w 1824 i wyjściem z federacji w 1853, kształtuje się kraj, który dzisiaj znany jest jako Republika Argentyny
Spis treści |
[edytuj] Prehistoria
Ponad połowa współczesnych miejscowości w Argentynie ma, choć w niewielkim stopniu, korzenie przedkolumbijskie. Historia i dziedzictwo pierwotnych ludów zamieszkujących Argentynę były marginalizowane w tradycji historiograficznej, a dominująca kultura zdefiniowała argentyńskie miasta jako "przeszczepienie miast europejskich".
[edytuj] Osadnictwo
[[Grafika::Piedramuseo2.jpg|Muzeum Piedra (Santa Cruz) 11.000 lat przed Chrystusem: pierwsi mieszkańcy ziemi argentyńskiej]]Muzeum Piedra (Santa Cruz) 11.000 lat przed Chrystusem: pierwsi mieszkańcy ziemi argentyńskiej
Argentyński badacz, Florentino Ameghino (1854-1911), ustanowił teorię mówiącą o tym, że człowiek pochodzi z terenów pampy (Homo Pampeus), która jednak została wielokrotnie odrzucona i odłożona na bok.
Pierwsi ludzie, którzy przybyli na teren obecnej Argentyny, przyszli ze skrajnie południowych krańców Patagonii, z obszarze który obecnie należy do Chile. Najstarszy zachowany ślad obecności ludzkiej można obecnie spotkać w Muzeum Piedra (Santa Cruz). Datuje się go na 11.000 lat przed Chrystusem. Wspólnie ze znaleziskami z Monte Verde (Chile) i Pedra Furada (Brazylia), stanowi on, przynajmniej na chwilę obecną, najstarsze znane miejsca osadnictwa ludzkiego w Ameryce Południowej. Inną dawną osadę ludzką odkryto w Los Toldos, również w prowincji Santa Cruz, datowaną na 10 500 lat przed Chrystusem.
Pierwsi mieszkańcy terytorium obecnej Argentyny żywili się
Począwszy od 9 tysięcy lat przed naszą erą, powstają pierwsze osady na terenie papmy, zaś północno-wschodnia jej część została zasiedlona dopiero 7 tysięcy lat przed Chrystusem.
[edytuj] Stefy kulturowe
Tradycyjna ludność Argentyny dzieli się na dwie główne grupy: myśliwsko-zbierającą, zamieszkującą Patagonię, Pampę i Chacho oraz rolniczą, zamieszkałą północny wchód, Cuyo, góry Cordoby oraz, nieco później, Mezopotamię – międzyrzecze Parany i Urugwaju.
[edytuj] Konkwista i epoka kolonialna (1516-1806)
Pierwsi europejczycy przybyli na ziemie argentyńskie na statku Americo Vespuciego w 1502 roku, zaś hiszpański żeglarz, Juan Díaz de Solís, przybył w 1516 roku. Pedro de Mendoza założył Port Matki Boskiej Dobrych Wiatrów (Puerto de Santa María del Buen Ayre) (znany dzisiaj jako Buenos Aires) w 1536. Mimo tego, osadnictwo hiszpańskie poniosło klęskę z powodu głodu i konfliktów z ludnością rdzenną. Juan de Garay
Hiszpania założyła stałą kolonię w Buenos Aires w 1580 roku, jako część Wicekrólestwa Peru (hiszp. Virreinato del Perú). W 1776 roku, osady hiszpańskie na tym terenie wywalczyły sobie status wicekrólestwa, nazwanego Wicekrólestwem Río de la Plata. Zajmowało ono tereny obecnej Argentyny, Urugwaju i Paragwaju oraz część terenu Boliwii.
W tym okresie Buenos Aires przekształciło się w znaczący port morski, nawet pomimo tego, iż był oskarżany o kontrabandę przeciw monopolowi handlowemu zwierzchniego królestwa. Hiszpanie zresztą mówią, że ich bogactwo ma swe źródło w złocie i srebrze przywiezionym z Ameryki Południowej.
Hiszpania narzuciła swym koloniom amerykańskim system kast, którzy narzucał "czystość krwi", która miała wywodzić się ze ścisłej klasyfikacji ludzi wedle ras i ich mieszanin. Uznali oni, że istnieją trzy rasy (biała, indiańska i czarna) oraz ich dziewięć możliwych połączeń (mulato, mestizo, zambo, tercerón, cuatralbo, zambaigo, tresalbo, mulato prieto, zambo prieto i cuarterón). Ludzi ras mieszanych uważano za "splamionych" (hiszp. machados) lub o "nieczystej krwi" (hiszp. sangre impura), chociaż traktowano ich na różne sposoby – ludzi "krwi indiańskiej" (hiszp. sangre india) mieli być splamionymi przez trzy pokolenia, a ludzie "krwi czarnej" (hiszp. sangre negra) mieli być splamieni na wieki. U szczytu systemu kast, Hiszpanie z Półwyspu Iberyjskiego, uważanych za czystokrwistych (hiszp. sangre pura) cieszyli się największą ilością przywilejów. Zaraz za nimi w hierarchii stali "amerykańscy Hiszpanie" (hiszp. españoles americanos), którzy cieszyli się nieco mniejszymi prawami, a których oboje rodzice pochodzili z Hiszpanii. Na drugim biegunie systemu kast społecznych stali "czarni" (hiszp. negros).
Hiszpania narzuciła chrześcijaństwo i język kastylijski. Na całym obszarze Ameryki kontrolowanym przez Hiszpanię rządziły hiszpańskie zwyczaje i moda, chociaż różne kultury i zwyczaje napotykali osadnicy.
[edytuj] Powstawanie państwa narodowego (1806-1852)
W czasie wojen napoleońskich, w 1806 i 1807, angielskie siły zbrojne przeprowadziły tak zwane inwazje angielskie na terytorium Río de la Plata. W pierwszej z nich dowodzili Home Riggs Popham i William Carr Beresford w pierwszej z nich, a w drugiej – John Whitelocke. Pomimo tego, że oba ataki zostały odparte, doprowadziły one do braku poszanowania dla prawa instytucjonalnego i, w konsekwencji, do zniesienia Wicekrólestwa, a następnie do powołania do zycia innego organizmu państwowego, niezależnego od Królestwa Hiszpanii.
Wielka Rewolucja Francuska i wojna o niepodległość Stanów Zjednoczonych podsyciły idee wyzwoleńcze w Ameryce Łacińskiej. Rewolucja majowa w 1810 roku doprowadziła do proklamowania pierwszego, utworzonego głownie przez ludność kreolską, niezależnego rządu w Zjednoczonych Prowincjach Río de la Plata, nazwanego później pierwszą juntą.
W 1816 roku Zjednoczone Prowincje Ameryki Południowej ogłaszają niepodległość na Kongresie w Tucumán. José de San Martín, Manuel Belgrano i Martín Miguel de Güemes byli głównymi bojowników o niepodległość. W latach 1817-1822, José de San Martín wspólnie z Simónem Bolívarem prowadzili walki wyzwoleńcze w Chile i Peru. Simón Bolívar wywalczył również niepodległość dla Wielkiej Kolumbii i Boliwii. Argentyna uważa Sana Martína jako głównego bohatera wojskowego jej niepodległości i honoruje go tytułem "Ojca Ojczyzny" (hiszp. "Padre de la Patria").
Począwszy od 1820 roku, unitaryści i federaliści debatowali nad formą rządu i ekonomią państwa. Wraz z triumfem federalistów w Bitwie pod Cepedą, rozpoczyna się okres silnej autonomii prowincji i wojen domowych. Unia pomiędzy prowincjami przetrwała tylko dzięki podpisaniu traktatów międzyprowincjalnych. Wojny między prowincjami, czy też między Buenos Aires a pozostałymi prowincjami, trwały ponad 40 lat. Wodzowie prowincji zdominowali mapę polityczną pierwszej połowy XIX wieku, tworząc własne, duże wojska i własne rządy.
Między 1820 i 1824 rokiem Martín Rodríguez rządzi w Buenos Aires, realizując historyczne reformy, kontynuowane przez Gregorio Las Heras. Zjednoczenie kraju następuje w 1826 roku, a kongres mianuje prezydentem centrystę Bernardino Rivadavia. Wojna brazylijska, która kończy się niepodległością Urugwaju i ustanowieniem Unii w 1826, doprowadza do końca prezydencji Rivadavii. Jego następcą został federalista Manuel Dorrego, który zakończył wojnę z Brazylią i uznał niepodległość Urugwaju. Unitaryści, buntujący się pod wodzą Juana Lavalle rozstrzelali Dorrego. To wznowiło wojnę domową między unitarystami i federalistami.
W 1829, uważany za dyktatora, federalista Juan Manuel de Rosas przejął władzę w prowincji Buenos Aires wraz rozkazami nadzwyczajnymi. Rządził do roku 1832, przejawiając dyktatorskie i egoistyczne zapędy. W 1832 Wielka Brytania zajęła Malwiny, a Juan Manuel de Rosas zaczyna walki z rdzenną ludnością Patagonii. Od 1832 do 1835 roku rządziło trzech słabych gubernatorów – Antonio González Balcarce, Juan José Viamonte i Manuel Maza, z których ostatni odpowiedzialny jest za zabicie wodza Facundo Quiroga w Barranca Yaco. W 1835 roku, na skutek panującej w kraju anarchii, Juan Manuel de Rosas zostaje wybrany gubernatorem Buenos Aires, a ogólne referendum zalegitymizowało formę jego wyboru. Zainicjował on politykę socjalistyczną, chociaż nie tworzył nowych zakładów pracy, ani nie wprowadził powszechnej edukacji. Przy pomocy swych sporych uprawnień sprawował on dyktatorskie rządy. Charakteryzowały się one częstymi prześladowaniami opozycjonistów (unitarystów, części federalistów, niektórych środowisk intelektualnych i imigranckich), którzy byli mordowani, aresztowani lub wyrzucani z kraju. Jego polityka doprowadziła do powstań wewnątrz kraju. Powstała wówczas opozycyjna grupa młodych intelektualistów, zwana "Generacją 37." (hiszp. Generación del 37), skupiona wokół romantycznego Salonu Literackiego, która silnie krytykowała reżim.
Między 1838 i 1840 opór stawia Blok Francuski, powodowany dyskryminacją ludności pochodzenia francuskiego. Co więcej, w latach 1843-1851 okupując Montevideo, pomaga on Urugwajczykowi Manuelowi Oribe umocnić swój kraj. Chyląc się ku upadkowi, reżim de Rosasa musi zwalczać opór Bloku Francusko-Angielskiego w latach 1845-1848.
W ostatnich latach rządów de Rosasa wypowiedzenia posłuszeństwa władcy stają się powszechne. Jedno z nich zostało bardzo ciepło przyjęte przez Justo José de Urquiza, który zdecydował się na podobny krok, co rozwścieczyło dykatora. Doprowadziło to do Bitwy pod Caseros, w której wojska Urquiza, wspomagane siłami urugwajskimi i brazylijskimi, oraz przeciwnikami dyktatury, pokonały tysiące żołnierzy federalnych.
Po tym wydarzeniu, Juan Manuel de Rosas zaczyna żyć na uchodźstwie w Wielkiej Brytanii, a Justo José de Urquiza przewodzi państwu. W końcu, w 1853 roku, po zakończeniu separacji prowincji Buenos Aires, Konfederacja uchwala swą konstytucję, mieszając idee federalne, republikańskie i liberalne.
[edytuj] Ku współczesnej Argentynie (1853-1880)
Wspólnie z opozycjonistami z Buenos Aires, które uznawało się za niepodległy stan, Urquiza zorganizował Kongres Konstytucyjny w Santa Fe (1853), który w następnym roku przyjął konstytucję republikańską, federalistyczną i reprezentantywną, wprowadzając w życie model Juana Bautisty Alberdiego. Urquiza został mianowany prezydentem Konfederacji.
Po Drugiej Bitwie pod Cepedą i Bitwie pod Pavón, zjednoczono kraj. W 1862 roku Bartolomé Mitre, który był wcześniej gubernatorem Buenos Aires, zostaje pierwszym konstytucyjnym prezydentem zjednoczonej Argentyny.
Rozpoczął on starania na rzecz kodyfikacji prawa, promował imigrację i edukację. Rozgromił Peñaloza i podjął sojusz z Urugwajczykami i Brazylijczykami w wojnie przeciwko Paragwajowi w wojnie trójprzymierza (hiszp. La Guerra de la Triple Alianza).
Jego nastepcą został Domingo Faustino Sarmiento, który uważany jest za głównego sprawcą dyktatury Francisco Solano Lópeza.
