Grumman F-14 Tomcat

Z Wikipedii

F-14 Tomcat
Dane podstawowe
Państwo	Stany Zjednoczone
Producent	Grumman
Typ	myśliwiec
Załoga	2 (pilot i operator radaru)
Historia
Data oblotu	21 grudnia 1970
Lata produkcji	1972 - ??
Wycofanie ze służby	2006 (USA)
Dane techniczne
Napęd	F-14A: 2 × Pratt & Whitney TF-30P-412
Moc	54,9 kN (93 kN z dopalaniem)
Wymiary
Rozpiętość	rozłożone: 19 m złożone: 11,4 metrów
Długość	18,6 m
Wysokość	4,8 m
Powierzchnia nośna	54,5 m²
Masa
Własna	19000 kg
Użyteczna	28000 kg
Startowa	32805 kg
Osiągi
Prędkość maksymalna	2,34 Ma (2864 km/h)
Prędkość przelotowa	0.72 Ma (881 km/h)
Prędkość wznoszenia	230 m/s
Pułap	15 000 m
Zasięg	927 km
Rozbieg	427 m
Dobieg	884 m
Dane operacyjne
Uzbrojenie
1 × działko M61 Vulcan kal. 20 mm Uzbrojenie podwieszane o masie 5900 kg: AIM-54 Phoenix, AIM-7 Sparrow, AIM-9 Sidewinder, AIM-120 AMRAAM, bomby konwencjonalne, Paveway, JDAM
Użytkownicy
US Navy(wycofany ze służby), Iran
Rzuty
Galeria zdjęć w Wikimedia Commons

Grumman F-14 Tomcat (ang. Kocur) – amerykański naddźwiękowy, myśliwiec pokładowy Marynarki Wojennej Stanów Zjednoczonych o zmiennej geometrii skrzydeł zaprojektowany przez wytwórnię Grumman. F-14 Tomcat był samolotem obrony floty, przewagi powietrznej i rozpoznania taktycznego, później poprzez dodanie możliwości przenoszenia bomb przystosowany do zadań bliskiego wsparcia. Samolot ten został zaprojektowany po zakończeniu programu myśliwca obrony floty F-111B i był pierwszym myśliwcem nowej generacji opracowanym w oparciu o doświadczenia bojowe w walce z MiGami wyniesione z wojny w Wietnamie.

F-14 wszedł do służby w 1972 r. zastępując samoloty F-4 Phantom II. W 1976 wyeksportowano 79 maszyn do Iranu, jedynego poza Stanami Zjednoczonymi użytkownika F-14. Ze służby w US Navy wycofany we wrześniu 2006 r. został zastąpiony przez wielozadaniowy F/A-18E/F Super Hornet, F-14 nadal pozostają jednak na wyposażeniu lotnictwa Islamskiej Republiki Iranu.

Spis treści 1 Historia 2 Konstrukcja 2.1 Uzbrojenie 2.2 Awionika 3 Eksploatacja samolotów F-14A Tomcat 4 Użycie bojowe 4.1 Marynarka Wojenna Stanów Zjednoczonych 4.2 Lotnictwo Iranu 5 Wersje rozwojowe samolotów F-14 Tomcat 6 Ciekawostki 7 Linki zewnętrzne 8 Bibliografia

[edytuj] Historia

F-14 Tomcat został zaprojektowany w odpowiedzi na zapotrzebowanie Marynarki Wojennej Stanów Zjednoczonych na samolot przewagi powietrznej i obrony floty, budowany w ramach programu VFX (Navy Fighter Experimental – eksperymentalny myśliwiec floty) po zakończeniu nieudanego projektu F-111B. Początki F-14 wywodzą się jednak sprzed programu VFX i sięgają wcześniejszego prywatnego przedsięwzięcia wytwórni Grumman z 1966 r., konstrukcji samolotu myśliwsko-bombowego dla projektu VFAX (Navy Fighter Attack Experimental – eksperymentalny myśliwsko-bombowy samolot floty), który miał być lepszym myśliwcem niż F-4 Phantom II i lepszym bombowcem niż A-7 Corsair II. Po 1965 r. inżynierowie Grummana wykonywali projekt morskiej wersji samolotu F-111 z nowymi ekonomiczniejszymi silnikami turbowentylatorowymi, zmienną geometrią skrzydeł dla optymalizacji lotu z dużymi prędkościami i niskiej prędkości lądowania, zdolnej przenosić nowe duże pociski powietrze-powietrze AIM-54 Phoenix o zasięgu powyżej 200 km. Program VFAX został rozpoczęty, gdy marynarka próbowała wprowadzić samolot F-111B będący tylko nosicielem pocisków rakietowych i niezdolny do walki z MiGami, z którymi zetknęło się lotnictwo amerykańskie podczas wojny w Wietnamie, ze względu na małą zwrotność. Dodatkowo wersja F-111B, ze swoją masą całkowitą przekraczającą 31000 kg, przekraczała założenia US Navy, która przyjęła masę całkowitą nowego samolotu na poziomie 23 ton.

Na początku 1966 r. dowództwo US Navy zdało sobie sprawę, że lżejszy samolot zdolny do przenoszenia pocisków Phoenix będzie lepszym rozwiązaniem niż cięższa myśliwsko-bombowa maszyna jaką był F-111B. W odpowiedzi na nowe wymagania w ramach kolejnego zmodyfikowanego programu VFX, inżynierowie Grummana przenieśli opracowane dla F-111B rozwiązania, silniki i systemy uzbrojenia zoptymalizowane do zadań obrony floty, do nowego samolotu oznaczonego jako G-303, wygrywając konkurs w styczniu 1969 r. Projekt nowego myśliwca marynarki zyskał najwyższy priorytet ze względu na obawy dowództwa US Navy związana z brakiem samolotu zdolnego przeciwstawić się maszynom takim jak radzieckie MiG-25 Foxbat, które powstały w międzyczasie gdy Amerykanie borykali się z nieudanymi projektami najpierw F6D Missileer, a później F-111B.

W nowej maszynie zastosowano silniki Pratt & Whitney TF30 i system kierowania ogniem AWG-9, produkcji firmy Hughes Aircraft Company dla pocisków Phoenix z F-111B, a w celu redukcji kosztów, wykorzystano wloty powietrza, podwozie i skrzydła od samolotu A-6 Intruder, zainstalowane do nowego lepszego kadłuba z mechanizmem zmiany geometrii skrzydeł, oraz z wykorzystaniem wielu elementów tytanowych, w technologii opracowanej przy projektowaniu rozpoznawczego SR-71 Blackbird.

W ramach serii testowej zamówiono 12 egzemplarzy samolotów oznaczonych jako YF-14. Nazwa Tomcat została nadana na cześć admirałów floty amerykańskiej Thomasa Connolly'ego i Thomasa Moorera. Admirał Connolly znacząco wspomógł rozwój projektu na tyle, że zaczęto o F-14 mówić "kot Toma" Tom's cat, ponadto zawołanie lotnicze admirała brzmiało właśnie Tomcat, a dodatkowo było zgodne z tradycją nazywania samolotów marynarki "kocimi" nazwami.

Pierwszy prototyp F-14A oblatano 21 grudnia 1970 r. i był to raczej krótki skok niż lot. 30 grudnia podczas drugiego startu zawiodły instalacje hydrauliczne, co doprowadziło do katastrofy i całkowitego zniszczenia maszyny. Obaj piloci katapultowali się.
Druga maszyna została oblatana 24 maja 1971 i od tej pory prace projektowe znacznie przyspieszyły.

Kolejne loty testowe nie obyły się bez wypadków. Piąty prototyp uległ katastrofie 20 czerwca 1973 r. podczas testów wyrzutni pocisków AIM-7 Sparrow. Po wystrzeleniu pocisk zaczął koziołkować uszkadzając maszynę i doprowadzając do jej katastrofy, ale i tym razem obaj członkowie załogi katapultowali się. Po katastrofie zaczęto stosować mocniejsze ładunki odstrzeliwujące pociski od węzłów podwieszeń.
Prototyp oznaczony numerem 10 również uległ katastrofie 29 czerwca 1973, grzebiąc w swych szczątkach pilota.

F-14 okazał się nie tylko lepszym myśliwcem, ale także lepszym wielozadaniowym bombowcem niż F-4 Phantom. W chwili wprowadzenia do służby F-14 Tomcat był najzwrotniejszym i posiadającym najmocniejsze silniki myśliwcem. Zmienna geometria skrzydeł i system kierowania ogniem obsługujący pociski Phoenix były na tyle niepowtarzalne, że już nigdy później nie skonstruowano w Stanach Zjednoczonych podobnego myśliwca. Ostatecznie maszyna ta została wycofana po 35 latach służby ze względu na duże koszty utrzymania, chociaż nawet teraz, zasięg i udźwig uzbrojenia, oraz parametry radaru i pocisków Phoenix pozostają lepsze w porównaniu do wielu współcześnie używanych maszyn.

[edytuj] Konstrukcja

F-14A był dużym samolotem z podwójną kabiną w układzie tandem wyposażoną w fotele wyrzucane Martin-Baker GRU-7A. Pilot zajmował pierwszą kabinę, a w drugiej znajdował się operator radaru przechwytującego nazywany RIO (od ang. radar intercept officer). Oba kokpity były różne i posiadały bardzo niewiele dublujących się elementów.

Skrzydła o zmiennej geometrii posiadały wiele usprawnień. Skos skrzydeł był regulowany automatycznie w granicach od 20° do 68° w zależności od prędkości (Mach sweep programmer). Możliwe było również ręczne nastawienie skosu w tym wybór specjalnego trybu 55° do ataku na cele naziemne. W celu zmniejszenia przestrzeni zajmowanej przez samolot na lotniskowcu możliwe było złożenie skrzydeł pod kątem 75° w taki sposób, że zachodziły one na stateczniki poziome.

Dla poprawienia własności manewrowych zastosowano spojlery, a dla polepszenia własności lotnych przy niskich prędkościach klapy i sloty. Przy dużych prędkościach i ustawieniu płatów w pod maksymalnym kątem z nasad skrzydeł wysuwały się dodatkowe małe skrzydełka stabilizujące.

Płytowe poziome usterzenie ogonowe mogło działać na dwa sposoby, jako ster wysokości lub jako lotki zwłaszcza podczas lotów ze złożonymi skrzydłami. Na grzbiecie kadłuba zamocowano dwa stateczniki pionowe, oraz hamulec aerodynamiczny.

Kadłub samolotu zbudowano ze stopów aluminium oraz tytanu, z dużym udziałem materiałów kompozytowych. Napęd maszyny stanowiły dwa turbowentylatorowe silniki Pratt & Whitney TF30-P-412 o ciągu 54,9 kN i 93 kN z dopalaniem, umieszczone w osobnych gondolach pod kadłubem w celu zapewnienia odpowiedniego przepływu powietrza, z czym był największy problem w poprzednim samolocie Grummana F-111. Dodatkową zaletą takiego położenia silników był łatwiejszy dostęp i ich ewentualna wymiana przez obsługę naziemną. Wloty powietrza wyprofilowano pod kątem a wewnątrz zainstalowano regulator przepływu w postaci płyty. Pod każdą gondolą silnika można było podwiesić dodatkowy zbiornik paliwa o pojemności 1011 litrów. Z prawej strony dziobu maszyny zainstalowano składaną sondę do tankowania w powietrzu. Ze względu na konieczność startu i lądowania z lotniskowca pomiędzy gondolami silników zainstalowano hak hamujący, a na goleni koła przedniego uchwyt do katapulty.

[edytuj] Uzbrojenie

Główną bronią Tomcatów były przeciwlotnicze pociski rakietowe dalekiego zasięgu AIM-54 Phoenix, naprowadzane aktywnie radiolokacyjnie. Pociski te o donośności 200 km były przenoszone tylko przez samoloty F-14. Chociaż możliwe było podwieszenie sześciu pocisków Phoenix to ze względu na ich duże rozmiary i masę, w warunkach startu z lotniskowca podwieszano tylko 4 Phoenixy do węzłów podkadłubowych pomiędzy gondolami silnikowymi. Do dwóch pozostałych węzłów mocowano dwuprowadnicowe wyrzutnie dla pocisków AIM-7 Sparrow naprowadzanych półaktywnie radiolokacyjnie i AIM-9 Sidewinder naprowadzanych termicznie. Podczas startu z lotnisk możliwe było podwieszenie 6 Phoenixów, jednak dwa dodatkowe pociski stawiały tak duży opór aerodynamiczny, że znacząco pogarszały się parametry lotne samolotu.

Dodatkowo po lewej stronie kadłuba zamontowano produkowane przez General Electric sześciolufowe działko systemu Gatlinga M61 Vulcan, kalibru 20 milimetrów z zapasem 675 sztuk amunicji.

[edytuj] Awionika

Pierwsze egzemplarze F-14A były wyposażone w sterowany przez pilota system poszukiwawczo-naprowadzający AN/ALR-23 Infrared Search and Track (IRST), zainstalowany pod dziobem maszyny, który mógł działać jako sprzężony z radarem lub niezależnie. Na początku lat 80. system IRST zastąpiono zbudowanym przez Northropa zestawem kamer telewizyjnych AN/AXX-1 Television Camera Set (TCS), zawierającym wyposażoną w teleobiektyw kierowaną kamerę telewizyjną do działań przy świetle dziennym. System ten pozwolił Tomcatom na optyczne śledzenie celu przed rozpoczęciem ataku ale tylko podczas dnia i w dobrych warunkach pogodowych. Niemożliwość identyfikacji celu jako wrogiego lub własnego była głównym ograniczenie użycia pocisków rakietowych typu BVR (Beyond Visual Range – poza zasięgiem widzialności wzrokowej).

Ponadto w skład wyposażenia awionicznego wchodziły: transponder IFF, inercyjny system nawigacyjny INS, taktyczny system nawigacyjny lotnictwa TACAN (Tactical Air Navigation), automatyczny wykrywacz kierunku i radiowysokościomierz. F-14A były wyposażone również w detektor opromieniowania radarem AN/APR-45 Radar Warning Receiver (RWR), systemy zakłócające i wyrzutniki pułapek termicznych oraz pasków folii aluminiowej.

Od 1979 r. zaczęto wykorzystywać Tomcaty jako maszyny rozpoznawcze. W tym celu opracowano, oparty na podobnym systemie skonstruowanym dla samolotów A-7 Corsair, zasobnik podwieszany TARPS (Tactical Air Reconnaissance Pod System – zasobnik systemu taktycznego rozpoznania powietrznego). TARPS mierzył 5,18 metra i ważył 794 kg, a w jego skład wchodziły kamery fotograficzne i skanery podczerwieni. System był obsługiwany przez drugiego członka załogi, który posiadał specjalny ekran TARPS do obserwacji zbieranych danych. Zmodyfikowany do zadań rozpoznawczych F-14A nie miał możliwości przenoszenia pocisków Phoenix ze względu na brak miejsca pod kadłubem, pozostawiono jednak możliwość przenoszenia mniejszych pocisków pod gondolami silników dla obrony przed ewentualnym atakiem. Ogółem dla potrzeb systemu TARPS zmodyfikowano około 50 maszyn.

Wyposażone w TARPS maszyny miały być rozwiązaniem przejściowym po wycofaniu specjalizowanego samolotu rozpoznawczego RF-8G Crusader, a przed wprowadzeniem specjalnej wersji F/A-18 Hornet, która ostatecznie nie nastąpiła do końca XX w.

Ciekawostka dotycząca technologii użytej w centrali aerometrycznej F-14 F14 CADC (F-14A Central Air Data Computer) to mikroprocesor zaprojektowany przez Steve'a Gellera i Raya Holta na potrzeby US Navy do myśliwca F-14 Tomcat.

Pierwsze egzemplarze tego układu powstały już w czerwcu 1970, czyli ponad 12 miesięcy wcześniej, niż pierwszy mikroprocesor Intela 4004, który powszechnie uznaje się za pierwszy na świecie mikroprocesor, niemniej z powodu tajemnicy wojskowej istnienie F-14 CADC zostało ujawnione dopiero w 1998.

W porównaniu z układem Intela, który był prostym, 4-bitowym procesorem, F-14 CADC był niezwykle zaawansowanym, 20-bitowym układem z techniką potokową.

[edytuj] Eksploatacja samolotów F-14A Tomcat

Pierwsze Tomcaty trafiły na pokład lotniskowca USS Enterprise do eskadr VF-1 i VF-2 we wrześniu 1974 r. Ostatecznie na wyposażenie US Navy weszło 478 maszyn, włączając 12 prototypów, zastępując starsze F-4 Phantom i F-8 Crusader. Przez załogi F-14A był nazywany Turkey (ang. indyk), ze względu na dużą masę i rozmiary, oraz silniki o zbyt małej mocy, które powodowały że maszyna była ociężała. Ponadto F-14 miały wady, takie jak trudne sterowanie w pewnych warunkach, a szeroko rozstawione silniki mogły, w przypadku awarii jednego z nich, spowodować wpadnięcie maszyny w płaski korkociąg niemożliwy do wyprowadzenia. Także silniki TF30 okazały się bardzo kłopotliwe w eksploatacji. Najpoważniejszą ich wadą było odłamywanie się łopatek turbin podczas pracy i rozrywanie kadłuba poprzez lecące odłamki.
Problemy z jednostką napędową rozwiązano opracowując zmodernizowany, bardziej niezawodny model silnika TF30-P-414 ze stalową osłoną chroniącą samolot przed awarią turbin, jednak kosztem zwiększenia masy własnej maszyny. Do 1979 w nowe silniki wyposażono wszystkie F-14A Tomcat znacznie zwiększając niezawodność maszyn. W 1981 wytwórnia Pratt & Whitney wprowadziła kolejną odrobinę zmienioną jednostkę napędową TF30-P-414A o jeszcze większej niezawodności.

W 2006 roku, ostatnie Tomcaty zostały wycofane ze służby z powodu niezwykle wysokich kosztów bieżących napraw tych samolotów w przeliczeniu na godzinę ich lotu, które były najwyższe w całym lotnictwie Marynarki. Całkowity roczny koszt ich napraw pod koniec służby tych maszyn, sięgał 1 miliarda dolarów rocznie, a według szacunków, w roku 2015 sięgnąć miał 2,5 mld dolarów. Dla porównania, roczny koszt napraw floty samolotów F/A-18E/F wynosi 0,5 mld dolarów.

[edytuj] Użycie bojowe

[edytuj] Marynarka Wojenna Stanów Zjednoczonych

F-14A zostały użyte po raz pierwszy w 1975 r. jako osłona powietrzna ewakuujących się z Wietnamu wojsk amerykańskich. Dopiero w 1981 F-14 zostały użyte bojowo podczas konfrontacji amerykańsko-libijskiej, której podłożem było posądzenie przywódcy Libii Muammara Kadafiego o wspieranie terroryzmu. Podczas potyczki nad zatoką Wielka Syrta dwa F-14A z lotniskowca USS Nimitz zestrzeliły dwa libijskie Su-22.

Następna bojowa akcja Tomcatów miała miejsce 10 października 1985 r. podczas porwania MS Achille Lauro. Po zamordowaniu obywatela amerykańskiego Leona Klinghoffera przez terrorystów, Stany Zjednoczone postanowiły za wszelką cenę ująć terrorystów. Tuż przed północą 10 października cztery myśliwce F-14 Tomcat z lotniskowca USS Saratoga przechwyciły w pobliżu Krety lecącego do Tunisu egipskiego Boeinga 737 i zmusiły go do wylądowania w bazie NATO na Sycylii.

4 stycznia 1989 nastąpiła kolejna konfrontacja Tomcatów z maszynami libijskimi nad zatoką Wielka Syrta. Tym razem Amerykanie zestrzelili dwa MiGi-23, których piloci katapultowali się ale utonęli w morzu.

Podczas Operacji Pustynna Burza używano samolotów F-14 jako maszyn eskorty. Zanotowano kilka incydentów z użyciem pocisków rakietowych przeciwko wrogim samolotom, ale jedynym zniszczonym przez Tomcaty statkiem powietrznym był śmigłowiec Mi-8.
21 stycznia 1991 należący do eskadry VF-103 stacjonującej na lotniskowcu USS Dwight D. Eisenhower F-14B został zestrzelony prawdopodobnie pociskiem ziemia-powietrze S-75 Dźwina (kod NATO: SA-2 Guideline). Obaj członkowie załogi uratowali się, ale jeden z nich dostał się do niewoli irackiej.

Ostatnia misja bojowa F-14 została zakończona 8 lutego 2006 r., gdy dwie maszyny typu F-14D Tomcat wylądowały na lotniskowcu USS Theodore Roosevelt po bombardowaniu w Iraku. Podczas ostatniej operacji bojowej Iracka Wolność (Iraqi Freedom) samoloty F-14 wykonały 1163 misji bojowych w czasie 6876 godzin, zrzucając ponad 4300 kg różnego rodzaju uzbrojenia.

10 marca ostatnie 22 samoloty F-14 D z VF-31 oraz VF-213 wylądowały w bazie morskiej sił powietrznych NAS Oceana w Norfolk / Virginia Beach w stanie Wirginia.

[edytuj] Lotnictwo Iranu

Jedynym zagranicznym użytkownikiem myśliwców F-14 Tomcat było lotnictwo Iranu. W 1974 r. szach Iranu Mohammad Reza Pahlawi zamówił 40 samolotów w wersji F-14AGR, a w kolejnym roku następnych 40 egzemplarzy. Irańskie F-14 były prawie identyczne jak F-14A, a drobne zmiany polegały na przystosowaniu samolotu do użytkowania w warunkach pustynnych, usunięciu klapy zakrywającej składaną sondę do tankowania w powietrzu i usunięciu utajnionych urządzeń awionicznych. Chociaż lotnictwo irańskie nie było w stanie wykorzystać pełnych możliwości Tomcatów to szach chciał posiadać maszyny zdolne podjąć walkę z radzieckimi zwiadowczymi samolotami MiG-25 (przynajmniej taka była oficjalna przyczyna). Wraz z Tomcatami zakupiono pociski AIM-54 Phoenix. Prawdziwym powodem zakupu F-14 była potrzeba posiadania samolotu zdolnego do samodzielnych operacji w obronie ogromnego obszaru kraju, który był zbyt duży by skutecznie bronić go systemami rakiet ziemia-powietrze. W efekcie F-14 miały być latającymi bateriami rakiet przeciwlotniczych dalekiego zasięgu.

Testy z użyciem pocisków Phoenix prowadzono w 1976 i 1977 r., a w październiku 1978 dwa irańskie Tomcaty przechwyciły radziecki samolot MiG-25 zmuszając Związek Radziecki do zaprzestania naruszania przestrzeni powietrznej Iranu na północy kraju.

Po obaleniu szacha i powrocie do kraju Chomeiniego anulowano dostawy zarówno samolotów jak i pocisków Phoenix, a także części zamiennych do nich. Do tego momentu dostarczono 79 z 80 zamówionych maszyn i 284 z 714 Phoenixów.

Historia irańskich F-14 od momentu założenia Republiki Islamskiej do dnia dzisiejszego jest pełna niejasności i sprzeczności. Według jednych źródeł, po obaleniu szacha większość wyszkolonych w Stanach Zjednoczonych pilotów i techników uciekła z kraju, a ci którzy pozostali w Iranie zostali uwięzieni lub zamordowani (po wybuchu wojny z Irakiem uwolniono pozostałych pilotów). Inne źródła twierdzą jednak że większość irańskich pilotów przeszkolonych w USA zdecydowała się pozostać w Iranie, mimo represji które dotknęły część z nich. Większym problemem od braku pilotów był dotkliwy brak personelu technicznego - amerykańscy technicy w dużej mierze odpowiedzialni za utrzymanie samolotów opuścili Iran po rewolucji. Z biegiem lat rosnącym problemem stawała się również utrata dostępu do amerykańskich części zamiennych (choć Iran zakupił znaczne zapasy z obawy przed takim właśnie scenariuszem) i możliwości remontu kluczowych podzespołów w USA. Wobec tego utrzymanie części samolotów w stanie zdolnym do walki wymagało kanibalizacji części z pozostałych egzemplarzy. Do pewnego stopnia lekarstwem na brak części zamiennych były potajemne, nielegalne zakupy od amerykańskich firm, a później większe dostawy za tajną zgodą rządu amerykańskiego w ramach tzw. afery Irangate.

Ocenia się że Iran posiadał w 1985 od 10 do 15 zdolnych do lotu F-14, w latach po wojnie nie więcej jak 7 sprawnych maszyn. Dokładna liczba zestrzeleń uzyskanych podczas wojny z Irakiem nie jest znana, ale zgodnie ze źródłami irańskimi może dochodzić do 159 zniszczonych maszyn. W ostatnich latach Iran rozpoczął agresywny program modernizacji posiadanych egzemplarzy i szkolenia nowego pokolenia załóg. Samoloty F-14 do dziś pozostają kluczowym elementem sił powietrznych Iranu. W związku z tym amerykańskie F-14 niedawno wycofane ze służby są unicestwiane specjalnymi niszczarkami, aby uniemożliwić przemyt ich części do Iranu.

[edytuj] Wersje rozwojowe samolotów F-14 Tomcat

Stosowane w F-14A silniki TF30 nie były zbyt udaną konstrukcją i bardzo często zawodziły, a to, że stały się jednostkami napędowymi Tomcata wynikło z dużego pośpiechu i nacisków na szybkie wprowadzenie go do służby. TF30 miał być silnikiem tymczasowym do momentu wprowadzenia nowocześniejszej i bardziej niezawodnej jednostki napędowej. Wytwórnia Pratt & Whitney opracowała unowocześnioną wersję turbowentylatorowego silnika F401-P-400 o ciągu 56,7 kN, w które wyposażono dwa prototypy oznaczone jako F-14B. Pierwsza z maszyn powstała na bazie siódmego prototypu YF-14 została oblatana 12 września 1973 r. Planowano budowę trzeciej maszyny oznaczonej jako F-14C z silnikiem TF30-P-414A i zmodyfikowaną awioniką, ale ze względu na duże problemy także z nowymi silnikami Pratt & Whitney F401, anulowano oba projekty F-14B i F-14C.

Na początku lat 80. pojawił się zbudowany przez General Electric turbowentylatorowy silnik F101 przeznaczony dla bombowca Rockwell B-1 Lancer, który postanowiono zaadoptować do F-14. Poprzednio modyfikowany prototyp F-14B został wyposażony w nowy silnik F101-DFE i oblatany 14 lipca 1981 r. Osiągi maszyny z nowymi silnikami były zdecydowanie lepsze niż z poprzednimi, dlatego US Navy zamówiło seryjną wersję samolotu z jeszcze nowszym silnikiem F110 wyposażonym w turbinę i dopalacz od silnika F404 używanego w samolotach F/A-18 Hornet i maszyna z tymi silnikami została oblatana 29 września 1986 r.
Testy nowego silnika dały na tyle pomyślne rezultaty, że US Navy zamówiła partię tych jednostek napędowych w celu modernizacji posiadanych F-14A. Wyposażone w nowe silniki maszyny oznaczono dla odróżnienia jako F-14A (Plus). Ze względu na bardzo zbliżone wymiary silnika General Electric nie były konieczne poważne zmiany kadłuba samolotu, a sama wymiana przebiegła bardzo sprawnie.

Zamówiono 38 nowych maszyn w wersji F-14A (Plus) Tomcat, a dalszych 32 zmodyfikowano do tego standardu. Nowe maszyny weszły do służby pod koniec 1988 r. W 1991 przemianowano samoloty F-14A (Plus) na F-14B. Zewnętrznie obie wersje F-14A i F-14B różnią się - między innymi dysze silników, brak płetw ustateczniających, inna budowa pokryw w przedziale działka służących do usuwania gazów prochowych. Dodatkowym atutem jest znaczna poprawa osiągów maszyny - między innymi była ona zdolna do startu z pokładu lotniskowca bez pomocy dopalacza, silniki były bardziej ekonomiczne umożliwiając dłuższe patrolowanie przestrzeni powietrznej i większy promień działania. Wraz z wprowadzeniem nowego silnika, marynarka zdecydowała się na unowocześnienie również wyposażenia awionicznego instalując nowocześniejsze systemy kierowania ogniem, radary i sensory podczerwieni oraz gogle termowizyjne.

Kolejna modyfikacja polegająca na zainstalowaniu radaru AN/APG-71, będącego wersją rozwojową zastosowanego w F-15E Strike Eagle, oraz zestawu sensorów IRST i TCS spowodowała wprowadzenie nowego oznaczenia F-14D . Ogółem zbudowano 37 egzemplarzy samolotów w wersji F-14D wprowadzonych do służby w listopadzie 1990 r., wraz z 18 zmodyfikowanymi do tego standardu F-14A oznaczonymi dla odróżnienia F-14D(R). Planowano modyfikację wszystkich Tomcatów do wersji D, ale zakończenie zimnej wojny spowodowało, że zrezygnowano z programu oceniając go jako zbyt drogi.

[edytuj] Ciekawostki

• F-14 Tomcat zostały pokazane w filmie Top Gun z 1986 r., opowiadającym o pilotach marynarki odbywających szkolenie w United States Navy Fighter Weapons School w bazie Miramar w San Diego w Kalifornii.
• W filmie z Kirkiem Douglasem Końcowe odliczanie (Final Countdown) z 1980 r., opowiadającym o podróży w czasie, pokazano samoloty F-14 z eskadry VF-84 Jolly Rogers bazujące na lotniskowcu USS Nimitz.
• W serialu telewizyjnym JAG główny bohater kapitan Harmon Rabb, grany przez (Davida Jamesa Elliotta), jest pilotem F-14.

[edytuj] Linki zewnętrzne

• O F-14 (en)
• Galeria zdjęć odrestaurowanych F-14 (en)
• Zdjęcia irańskich F-14 w zbiorach www.airliners.net(en)

[edytuj] Bibliografia

• Tony Holmes – US Navy F-14 Tomcat Units of Operation Iraqi Freedom. Osprey Publishing Limited (2005).
• Robert K. Wilcox – Black Aces High. St. Martin's Press (2002).
• Tom Cooper i Liam F. Devlin – Iran – A Formidable Opponent?, Combat Aircraft (European Edition) Tom 7, Numer 6 (2006).
• Lou Drendel – F-14 Tomcat in Action, Squadron/Signal Publications (1977)
• GRUMMAN F-14, Vol. 25 – J.P. Stevenson, Aero Series of Tab Books Inc., 1975 ISBN 0-8306-8592-8.
• Bill Gunston, Mike Spick – Modern Air Combat, Crescent Books (1983) ISBN 0-517-41265-9.
• Tom Cooper & Farzad Bishop – Iranian F-14 Tomcat Units in Combat, Osprey Combat Aircraft No.49, Osprey (2004) ISBN 1-84176-787-5
• Tom Cooper – Persian Cats, Air&Space Smithsonian, Vol.21/No.3, wrzesień 2006