Angielska wojna domowa

Z Wikipedii

Ten artykuł wymaga dopracowania zgodnie z zaleceniami edycyjnymi.
Należy w nim poprawić: Sekcje o Angielskich Wojnach Domowych.
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdziesz na stronie dyskusji tego artykułu.
Po naprawieniu wszystkich błędów można usunąć tę wiadomość.

Przebieg wojny

Historia Wielkiej Brytanii
Chronologia
Brytania
Historia Szkocji
Historia Anglii (V-VII wiek)
Historia Anglii (VIII-X wiek)
Heptarchia anglosaska
dynastia normandzka
Historia Anglii (XI-XV wiek)
Anglia Tudorów Epoka elżbietańska
Panowanie Stuartów
Angielska wojna domowa
Restauracja Stuartów
Chwalebna Rewolucja
Wielka Brytania w XVIII wieku
Rewolucja przemysłowa
Epoka wiktoriańska
Wielka Brytania w XX wieku

Wojna domowa w Anglii
Powick Bridge – Edgehill – Turnham Green – Hopton Heath – Adwalton Moor – Lansdowne – Roundway Down – Gainsborough – Newbury (I) – Winceby – Cropredy Bridge – Marston Moor – Newbury (II) – Taunton – Naseby – Langport – St. Fagans – Pembroke – Mauchline Muir – Maidstone – Preston – Rathmines – Dunbar – Wigan Lane – Worcester

Angielska wojna domowa (Rewolucja angielska lub Wojna domowa w Anglii - ang. The English Civil War) – seria trzech wojen domowych oraz ciąg politycznych machinacji, które mialy miejsce pomiędzy parlamentarzystami i rojalistami od 1642 do 1651. Parlamentarzyści buntowali się przeciwko królowi Karolowi I i Karolowi II. W tym czasie Oliver Cromwell zniósł ustrój monarchiczny.

[edytuj] Przyczyny

Nieudolna polityka Stuartów – Jakuba I i Karola I, miernych i rozrzutnych władców, którzy nie potrafili rozwinąć dialogu z większością poddanych; zahamowanie rozwoju gospodarczego i ekonomicznego spowodowane wojną trzydziestoletnią oraz nieudolną polityką dworu i istnieniem monopoli; dysproporcja w rozwoju ekonomicznym pomiędzy zacofaną północą i zachodem, a rozwiniętym południem i wschodem; niedokończone przekształcenia ekonomiczne i gospodarcze; konflikty religijne pomiędzy anglikanami (popierającymi dwór i króla), a purytanami (zwolennicy kapitalizmu, antykrólewscy); konflikt pomiędzy klasami społecznymi zwłaszcza nowymi, a dynastią Stuartów; niezadowolenie społeczne; próba narzucenia anglikanizmu Szkotom. To wszystko doprowadziło do wojny domowej a w konsekwencji do upadku Stuartów.

[edytuj] I angielska wojna domowa

Oliver Cromwell

Próba narzucenia anglikanizmu w Szkocji doprowadziła do buntu i wybuchu walk. To zmusiło Karola I do zwołania parlamentu w 1640 roku. Monarcha liczył na zgodę parlamentu w sprawie nałożenia nowych podatków, jednak parlament zdominowany przez opozycję nie poparł propozycji i domagał się zawarcia pokoju ze Szkocją. Propozycje te nie spodobały się królowi i po zaledwie trzech tygodniach obrad rozwiązał parlament. Od tego wydarzenia nazwano go Parlamentem Krótkim. Na tym ruchu monarcha nic nie zyskał, gdyż parlament nie uchwalił żadnych ustaw, a po drugie Karol nie otrzymał pożyczki od City londyńskiej. W tym samym czasie nastąpił bunt mieszczaństwa wobec monopoli, domagało się ono wolnego handlu i swobody produkcji.

Brak pieniędzy z tytułu podatków zmusił jednak monarchę, który tym samym przyznał się do klęski, do ponownego zwołania zgromadzenia. Parlament ten już nie pozwolił się rozwiązać, a ponieważ trwał przez 13 lat, nazwany został Parlamentem Długim. Zgromadzenie to było zdominowane przez opozycję, której przewodniczyli John Pym, John Hempden, Oliver St. John, William Lenthall i Oliver Cromwell. Doszło do ustanowienia reform godzących w absolutyzm, a umacniających pozycję opozycji. W swoich obradach parlament zniósł represyjne sądy królewskie, uznał za nieważne podatki nałożone i pobierane przez króla bez zgody parlamentu, rozpuścił armię królewską, a doradców monarchy, głównych przeciwników rewolucji, Thomasa Strafforda i arcybiskupa Canterbury Williama Lauda skazał na karę śmierci. Nie podano powodów, gdyż sprytny Pym wydobył prawo z czasów Tudorów pozwalające na skazanie na śmierć osoby na podstawie ogólnego oskarżenia. Wystosowano do władcy tzw. Wielkie Napomnienie, które wytykało królowi wszystkie przekroczenia władzy, jakich się dopuścił. Odbyło się nad nim głosowanie i 22 czerwca 1641 ponad połowa izby stwierdziła, że osiągnięto to, co trzeba, a dalsze uchwały idą za daleko i oznaczają rewolucję. Sytuacja z królewskiego punktu widzenia nieco poprawiła się w związku z powstaniem irlandzkim, gdyż uchwalono podatki na wojnę, a władca miał osobiście stanąć na czele armii. Jednak fatalnie rozegrał swoją walkę, bo gdy chciał pojmać opozycjonistów, ci zostali ostrzeżeni i zdołali tego uniknąć.

Tracący władzę nad państwem Karol I 10 stycznia 1642 opuścił Londyn, a 22 sierpnia wypowiedział wojnę parlamentowi ze swego zamku w Nottingham. Nastąpiły starcia pomiędzy zwolennikami króla zwanymi kawalerami (czyli anglikańską i katolicką starą szlachtą, nielicznymi chłopami, artystami i intelektualistami), a okrągłogłową armią parlamentu (czyli purytańską nową szlachtą i średnio zamożnym mieszczaństwem). Zastanawiające jest też, że w części północno-zachodniej najwięcej zwolenników miał król, a w południowo-wschodniej parlament. Ten podział miał ścisły związek z rozwojem gospodarczym tych regionów. Początkowo w starciach zwycięstwa odnosili zwolennicy króla. Tak stało się 23 października 1642 roku w pierwszej bitwie u podnóża gór Edgehill w hrabstwie Warwick. Wojska królewskie od końca 1642 do 1643 zdobyły Oksford, Bristol, południowo-zachodnią Anglię, znaczną część hrabstw York i Lancaster. Wkrótce jednak sytuacja zmieniła się. Sukcesem okazała się obrona Gloucester w lecie 1643, a także uwieńczone sukcesem starania dyplomatyczne o dołączenie się Szkocji do rewolucji. Jednak największy sukces stał się za sprawą Olivera Cromwella, znakomitego dowódcy, który stanął na czele armii parlamentu. Utworzył sprawny pułk kawalerii składający się z tzw. yeomenów (wolnych dzierżawców ziemi, drobnych właścicieli ziemskich i rzemieślników), a także jazdy konnej (zwanej żelaznobokimi od ich odzienia). Jego organizacja polegała na żelaznej dyscyplinie i równości żołnierzy wobec innych, a także na ich fanatyzmie religijnym. Na wzór tego pierwszego pułku zaczęto szkolić także inne oddziały, z których powstała armia nowego wzoru, która odniosła potem zwycięstwo za zwycięstwem. Pierwsze małe sukcesy pod Gratham, Gainsbourgh i Winceby w drugiej połowie 1643 roku, następnie 2 lipca 1644 roku w bitwie pod Marston Moor w Yorkshire. Ostateczne zwycięstwo nastąpiło w 1645 pod Naseby, gdzie w decydującej walce z wojskiem królewskim armia nowego wzoru święciła tryumfy.

Pod wpływem przegranej król uciekł do Szkocji. Z kolei w obozie independentów zaczął się zarysowywać rozłam, wskutek którego powstali levellerzy (zrównywacze), których przywódcą stali się John Lilbourne, Richard Overton i William Walwyn. Występowali oni przeciwko przywilejom feudalnym, wysuwali ideę suwerenności narodu, która objawić miała się w powszechnym prawie wyborczym, żądali zniesienia monopoli, patentów i wybranych podatków, a także postulowali zmniejszenie podatków dla niezamożnych podatników. Swój program przedstawili oni w traktacie "Porozumienie Ludzi" z 1647 roku. Napięcie pomiędzy parlamentem, a armią osiągnęło tak wysoki stopień, że Cromwell musiał działać. Wyruszył ze swoją armią i zajął 6 września 1647 roku po raz pierwszy Londyn, rozbił zwycięski obóz prezbiterianów, co poskutkowało ucieczką większości prezbiterian znajdujących się w parlamencie.

[edytuj] II angielska wojna domowa

W kraju zaś zaczęły wzrastać nastroje rojalistyczne związane z chęcią skończenia wojny, ustabilizowania kraju. Były one podsycane przez króla i jego zwolenników, którzy obarczali winą rewolucjonistów za taki stan rzeczy. Rojalistyczna rewolta, jak nazwana została druga wojna domowa, została rozpoczęta w lutym 1648 przez Walię, gdy rojalistyczny pułkownik John Poyer, naczelnik zamku w Pembroke odmówił przekazania jednego z oficerów Fairfaksa.

Główne miejsca powstania skoncentrowały się w hrabstwie Kent, a także Londynie. Oliver Cromwell wspólnie z Thomasem Fairfaxem, jego formalnym przełożonym, rozpoczął walkę z rojalistami, a także ich sprzymierzeńcami Szkotami. Każdy z dowódców działał w innym regionie, Fairfax szybko uporał się z powstańcami z Kent, natomiast Cromwell miał trudniejsze zadanie. Odniósł zwycięstwa nad zwolennikami króla w maju 1648 pod Cardiff w Walii, a następnie nad angielsko-szkocką armią dowodzoną przez Langdale’a i Hamiltona 17 sierpnia tego samego roku w bitwie pod Preston w Lancashire. Wojna skończyła się zwycięstwem independentów. Cromwell ruszył na północ przekraczając granicę Szkocji, a następnie wkraczając tryumfalnie do Edynburga.

[edytuj] Anglia pod rządami Olivera Cromwella

W grudniu 1648 roku Cromwell na czele zwycięskiej armii uroczyście wkroczył do Londynu. Z parlamentu usunięto prezbiterianów – zwolenników ugody z monarchą. Izba Lordów przestała odgrywać jakąkolwiek rolę, a Izba Gmin została uszczuplona z 200 do 50 posłów, przedstawicieli radykalnego odłamu purytanizmu, opowiadającego się za niezależnością parlamentu.

W 1649 roku, dwa lata po ucieczce Karola I do Szkocji, w zamian za sowitą zapłatę Szkoci wydali króla parlamentarzystom. Parlament, zwołany w uszczuplonym składzie (skąd nazwa „Parlament Kadłubowy”), uznał Karola I winnym zdrady i jako „tyrana, zdrajcę, mordercę i wroga publicznego” skazał na śmierć. Egzekucję przez ścięcie wykonano 30 stycznia 1649.

Po kilku miesiącach parlament ogłosił Anglię republiką i rozwiązał Izbę Lordów. Pełnię władzy dzierżył Oliver Cromwell, który prowadząc zręcznie politykę zagraniczną i handlową zdobył zaufanie Anglików. Cromwell kontynuował kampanię przeciwko Szkocji i Irlandii, a wojenne zdobycze przekazywał zwolennikom republiki. Jego celem była też reforma kościoła w stronę kalwińsko-purytańską.

W 1651 uchwalono Akt Nawigacyjny mający ogromne znaczenie dla gospodarki angielskiej. Zezwalał on na import towarów do Anglii tylko na statkach angielskich lub należących do kraju, z którego pochodziły towary importowane. Akt skierowany był więc głównie przeciw Holandii, która w tamtym czasie była największym pośrednikiem w handlu międzynarodowym. Doprowadziło to wkrótce w pierwszej wojny angielsko-holenderskiej, w w wyniku której Holendrzy zmuszeni zostali do uznania Aktu.

W 1653 Cromwell rozpędził nieudolnie rządzący parlament kadłubowy i przyjął godność lorda protektora stając się dyktatorem. W 1657 zaproponowano mu przejęcie korony, jednak odmówił, gdyż nie potrzebował tytułu królewskiego, by rządzić.

W 1658 Cromwell zmarł na malarię. Stanowisko lorda protektora przejął po nim jego syn Ryszard. W 1659, gdy mieszczaństwo i nowa szlachta mieli już dość dyktatury, Ryszard musiał ustąpić i ponownie powołany został parlament.

[edytuj] III angielska wojna domowa

[edytuj] Konsekwencje

[edytuj] Restauracja Stuartów

Obiecano Stuartom powrót na tron pod warunkiem jednak zatwierdzenia wolności sumienia, uznania nienaruszalności dóbr nabytych w czasie rewolucji oraz wyrzeczenia się dążeń do władzy absolutnej. W 1660 roku na króla został wybrany przez parlament Karol II Stuart. Władca represjonował przywódców rewolucji i sprawców śmierci swojego ojca, a jednocześnie prowadził efektywną politykę handlową i kolonialną. Odrestaurował Izbę Lordów i uzupełnił Izbę Gmin. Zdobył poparcie grupy polityków-arystokratów (później nazwaną torysami). Właściwie cofnął wszystkie postanowienia i ustawy rewolucjonistów. Pojawiła się w tym czasie (nazwana później Wigami) grupa możnych mieszczan. Ich sukcesem stało się uchwalenie Habeas Corpus Act w 1679 roku. Ustawa ta gwarantowała wszystkim nietykalność osobistą, więc dopiero po uzyskaniu pisemnego nakazu sądu można było aresztować daną osobę. Następcą Karola stał się jego brat Jakub II, jednak nie potrafił on przedłużyć polityki swojego brata. Dążył do przywrócenia katolicyzmu (sam był gorliwym katolikiem), chciał ograniczyć rolę parlamentu i wprowadzić monarchię absolutną. Przez to stracił zaufanie całego społeczeństwa. Widząc społeczne niezadowolenie król uciekł do Irlandii, gdzie utworzył wojska mając zamiar na odzyskanie tronu. W 1688 roku Wigowie i torysi zaproponowali jednak koronę córce Jakuba II, Marii, protestantce. Po stosunkowo krótkich walkach w Irlandii wojska zdetronizowanego monarchy zostały pokonane.

[edytuj] Demokracja parlamentarna

W 1689 roku parlament przyjął Ustawę o prawach, na jej mocy zagwarantowana została przewaga parlamentu nad monarchą, zapewniała swobodę obrad parlamentu, wpłynęła ona na kształt ustroju politycznego, król bez zgody parlamentu nie miał prawa wydawać ustaw, nakładać podatków, a także tworzyć lub utrzymywać armii w czasie pokoju. W 1701 roku przyjęty został Akt o następstwie tronu, na mocy, którego w razie bezpotomnej śmierci następczyni tronu Anny Stuart tron miała przejąć dynastia niemieckich książąt Hanoweru, a także wprowadzała obowiązek kontrasygnaty, co oznaczało, że żaden dokument królewski nie miał mocy prawnej bez drugiego podpisu. Miał złożyć go premier lub odpowiedni minister odpowiadający za resort, którego dana ustawa dotyczy. Teraz odpowiedzialność za wszystkie ustawy ponosił ten, który kontrasygnował. Królowi pozostały jedynie kompetencje zwoływania i rozwiązywania parlamentu, a także mianowanie członków Izby Lordów. Kontrasygnaty monarchy potrzebowały z kolei uchwały parlamentu. Wszystkie przyjęte przez parlament akty położyły podwaliny pod nowy ustrój Anglii - demokrację szlachecką. W tym czasie było to w Europie zachodniej pierwsze państwo o takim ustroju politycznym. Dominującą rolę w nim odgrywała nowa szlachta (gentry) oraz średnio zamożne mieszczaństwo- burżuazja.

[edytuj] Chronologia bitew

[edytuj] Zobacz też

Angielska wojna domowa

Z Wikipedii

Spis treści

[edytuj] Przyczyny

[edytuj] I angielska wojna domowa

[edytuj] II angielska wojna domowa

[edytuj] Anglia pod rządami Olivera Cromwella

[edytuj] III angielska wojna domowa

[edytuj] Konsekwencje

[edytuj] Restauracja Stuartów

[edytuj] Demokracja parlamentarna

[edytuj] Chronologia bitew

[edytuj] Zobacz też

Views

nawigacja

zmiany

dla edytorów

Szukaj

W innych językach